Bozorga asoslangan siyosat 2: sotiladigan ifloslanishga ruxsatlar

Download 7,53 Mb. Pdf ko'rish
bet	195/366
Sana	17.05.2024
Hajmi	7,53 Mb.
	#240249

1 ... 191 192 193 194 195 196 197 198 ... 366

Bog'liq
O zbekiston respublikasi oliy va o rta maxsus ta’lim vazirligi t

Bozorga asoslangan siyosat 2: sotiladigan ifloslanishga ruxsatlar
Qogʻoz zavodi va poʻlat zavodi misoliga qaytadigan boʻlsak, keling
tasavvur qilaylik, iqtisodchilar maslahatiga qaramay, EPA
tartibga solishni joriy qiladi va har bir zavoddan yiliga 300 tonna
chiqindi miqdorida ifloslanishni kamaytirishni talab qiladi. Keyin bir
kuni, tartibga solish amalda va har ikki zavod unga rioya qilgan paytda,
ikkala firma EPAga taklif bilan murojaat qiladi. Poʻlat zavod 100 tonna
chiqindi miqdorida chiqindi chiqarishni oshirishni istaydi. Qogʻoz
zavodi poʻlat zavodi unga soʻm5 million toʻlasa, oʻsha miqdorda oʻz
chiqindi chiqarishini kamaytirishga rozi boʻladi. EPA bu ikki fabrikalar
ushbu shartnomani amalga oshirishiga ruxsat berishi kerakmi?
Iqtisodiy samaradorlik nuqtayi nazaridan, shartnomaga ruxsat berish
yaxshi siyosat. Ular ixtiyoriy ravishda rozi boʻlayotgani bois, shartnoma
ikkala zavod egalariga foydali boʻlishi kerak. Bundan tashqari,
shartnoma hech qanday tashqi ta'sirga ega emas, chunki ifloslanish
umumiy miqdori bir xil boʻlib qolmoqda. Shunday qilib, qogʻoz
zavodining poʻlat zavodiga ifloslantirish huquqini sotish uchun ruxsat
berish orqali ijtimoiy farovonlik kelib chiqadi.
Ushbu mantiq bir firma tomonidan ifloslantirish huquqini boshqa
firmaga har qanday ixtiyoriy oʻtkazish uchun amal qiladi. Agar EPA
firmalarga bunday shartnomalar qilish imkonini beradigan boʻlsa, u, oʻz
mohiyatiga koʻra, yangi noyob resurs, ya’ni ifloslantirishga ruxsatnoma,
yaratadigan boʻldi. Bu ruxsatnomalar savdosini oxir-oqibat amalga
oshiradigan bozor paydo boʻladi va bu bozor talab va taklif kuchlari
tomonidan boshqariladigan boʻladi. Koʻrinmas qoʻl bu yangi bozor
ifloslantirish huquqini samarali taqsimlashiga ishonch hosil qiladi. Ya'ni,
toʻlashga oʻz tayyorligi bilan aniqlanadigan ruxsatni eng yuksak
baholaydigan firma qoʻlga kiritadi.

359
Firmaning toʻlash uchun xohishi, oʻz navbatida, ifloslanishni
kamaytirish xarajatiga bogʻliq boʻladi: Ifloslanishni kamaytirish firma
uchun qanchalik koʻp xarajatli boʻlsa, ruxsatnoma uchun toʻlashga
shunchalik koʻp tayyor boʻladi.
Bozorlar uchun ifloslantirish ruxsatnomalariga yoʻl qoʻyish afzalligi
shundaki, firmalar oʻrtasida ifloslantirish ruxsatnomalari boshlangʻich
taqsimoti iqtisodiy samaradorlik nuqtayi nazaridan muhim emas deb
hisoblanadi. Faqat ifloslanishni arzon xarajatlar bilan kamaytirishi
mumkin firmalar ruxsatnomalarni sotadi va yuqori xarajat bilan
ifloslanishni kamaytirishi mumkin firmalar oʻzlariga kerak miqdorda
ruxsat sotib oladi. Ifloslantirish huquqlari uchun erkin bozor bor
boʻlgani tufayli, boshlangʻich taqsimotdan qat'iy nazar soʻnggi taqsimot
samarali boʻladi.
Ifloslantirish ruxsati yordamida ifloslanishni kamaytirish tuzatuvchi
soliqlardan farqli koʻrinsa-da, ikki siyosat koʻp umumiy
jihatlarga ega. Har ikki holatda ham, firmalar ifloslanish uchun
toʻlaydi. Tuzatuvchi soliqlar bilan atrof-muhitni ifloslantiruvchi firmalar
hukumatga soliq toʻlashi kerak. Ifloslantirish ruxsati bilan atrof-muhitni
ifloslantiruvchi firmalar ruxsat sotib olish uchun toʻlashi kerak. (Hatto
allaqachon oʻz ruxsatnomasiga ega firmalar ham ifloslanish uchun
toʻlashi shart: ular ochiq bozorda oʻz ruxsatnomalarini sotishdan olgan
miqdor ifloslantirish imkoniyati xarajatidir.) Tuzatuvchi soliqlar va
ifloslantirish ruxsatnomalari ikkalasi ham firma uchun ifloslantirishni
xarajatli qilish orqali tashqi ta'sirni oʻzlashtiradi.
Ikki siyosat oʻxshashligini ifloslantirish bozorini tahlil qilish orqali
kor’rish mumkin. 4-rasmdagi ikkala chizmalar ifloslantirish huquqi
uchun talab chizigʻini koʻrsatadi. Bu chiziq ifloslantish narxlari
qanchalik past boʻlsa, firmalar ifloslantirishni shunchalik koʻproq
tanlashini koʻrsatadi. (a) chizmada EPA ifloslantirish uchun narx

360
belgilash uchun tuzatuvchi soliqdan foydalanadi. Bu holda, ifloslantirish
huquqlari uchun taklif egri chizigʻi mukammal elastik (chunki firma
soliq toʻlash orqali ular istaganicha koʻp ifloslantirishi mumkin) va talab
chizigʻi vaziyati ifloslanish miqdorini belgilaydi. (b) chizmada, EPK
ifloslantirish ruxsatini joriy etish orqali ifloslanish miqdorini belgilab
beradi. Bu holda, ifloslantirish huquqlari uchun taklif egri chizigʻi
mukammal noelastik (chunki ifloslantirish miqdori ruxsatnomalar soni
bilan belgilanadi), va talab egri chizigʻi vaziyati ifloslanish narxini
belgilaydi. Demak, EPA tuzatuvchi soliq bilan narx belgilash orqali,
yoki ifloslantirish ruxsatnomalari bilan miqdorni oʻrnatish orqali
berilgan talab egri chizigʻining har qanday qismiga erishishi mumkin.
Ba'zi hollarda esa, ifloslantirish ruxsatini sotish tuzatuvchi soliq
undirishdan koʻra yaxshiroq boʻlishi mumkin. EPA daryoga 600 tonna
dan kam chiqindi tashlanishini istaydi. Lekin EPK ifloslanish talab
chizigʻini bilmasligi tufayli, bu maqsadga erishish uchun qanday hajmda

Download 7,53 Mb.

1 ... 191 192 193 194 195 196 197 198 ... 366

Download 7,53 Mb.

Pdf ko'rish