Bog'liq O zbekiston respublikasi oliy va o rta maxsus ta’lim vazirligi t
31.3. Valyuta kursi va uni belgilovchi omillar. Barcha xalqaro bitimlar valyutalarni ayirboshlash orqali olib
borilishi tufayli har qanday ayirboshlashda boʻlgani kabi valyuta
bahosini yoki valyuta kursini aniqlash zaruriyati paydo boʻladi. Shunday
qilib,
valyuta kursi – bu, bir mamlakat pul birligining boshqa
mamlakatlar pul birligida ifodalangan bahosidir. Valyuta kursini
oʻrnatish kotirovkalash deb ataladi. U toʻgʻri va teskari kotirovkalashga
ajratiladi. Agar xorijiy valyuta birligining bahosi milliy valyutada
koʻrsatilsa, bunga toʻgʻri kotirovkalash deb ataladi. Masalan, 1 AQSh
dollari 975 soʻmga, 1 Rossiya rubli 32 soʻmga teng va hokazo. Teskari
kotirovkalashda milliy valyutaning bir birligiga toʻgʻri keladigan xorijiy
valyutaning miqdori oʻrnatiladi. Masalan, 1 oʻzbek soʻmi 0,001025
AQSh dollariga toʻgʻri keladi. Dunyoning koʻp mamlakatlarida, shu
jumladan, Oʻzbekistonda ham toʻgʻri kotirovkalash qabul qilingan.
Valyuta bozoridagi talab va taklifni solishtirish natijasida valyutaning
bahosi yoki kursi aniqlanadi. Oʻzbek soʻmining kursi Oʻzbekiston
valyuta
birjasida
oʻrnatiladi,
uning
ishtirokchilari
valyuta
operatsiyalarini olib borish huquqiga ega boʻlgan banklar hisoblanadi.
Shu bilan birga, turli pul birliklari uchun valyuta kurslarini oʻrnatish
jarayonida bozor kuchlarining ta’sir etish darajasi bir xil emas. Bu ta’sir
kuchiga bogʻliq holda valyuta kurslarini qabul qilishning bir-biridan farq
qiluvchi ikki varianti mavjud.
1. Talab va taklifga asosan aniqlanadigan egiluvchan yoki erkin
suzib yuruvchi valyuta kursi tizimi.
2. Davlat aralashuvi asosida aniqlanadigan qat’iy belgilangan
valyuta kursi tizimi.
Erkin suzib yuruvchi valyuta kurslari talab va taklif asosida
aniqlanadi. Masalan, bir oʻzbek soʻmining AQSh dollariga almashishini
qarab chiqamiz. Milliy valyuta kursining pasayishi natijasida dollarga
talab kamayadi va taklif esa oshadi (17.1-
rasm).
Dollarga boʻlgan talabning kamayishi D toʻgʻri chizigʻida berilgan.
Bu shuni koʻrsatadiki, agarda dollar oʻzbekistonliklar uchun arzon
616
boʻlsa, amerika tovarlari ham ular uchun arzon boʻladi va bu, oʻz
navbatida, ularning amerika tovarlariga boʻlgan talabini oshiradi.
P
D S
3
2
1
0 Dollarning qiymati S
31.1-rasm.
