12
KIRISH
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari rivojlanishining
zamonaviy jahon
darajasi shundayki, respublikada jahon axborot makonining infratuzilmalari va milliy
axborot-hisoblash tarmog‗i integratsiyasiga mos keluvchi milliy tizimni yaratish
milliy iqtisodiyot, boshqarish, fan va ta`lim samaradorligining muhim omili
bo‗lmoqda. Bu muammolar ancha murakkab va ayni
paytda respublikamiz uchun
dolzarbdir. Hozirda olib borilayotgan iqtisodiy, tuzilmaviy va boshqa o‗zgarishlarni
amalga
oshirish
natijalari
respublikada
axborotlashtirish
bilan
bog‗liq
muammolarning qanday va qaysi muddatlarda hal etishga ham bog‗liqdir.
Boshqaruv masalalarini yechishda zamonaviy axborot texnologiyalarining o‗rni
nihoyatda ahamiyatga ega.
O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoev
o‗zining Oliy Majlisga Murojaatnomasida ta`kidlaganidek, ―Iqtisodiyotning barcha
sohalarini raqamli texnologiyalar asosida yangilashni nazarda tutadigan Raqamli
iqtisodiyot milliy konsepsiyasini ishlab chiqishimiz kerak. Shu asosda ―Raqamli
O‗zbekiston – 2030‖ dasturini hayotga tatbiq etishimiz zarur‖
1
.
Shuningdek, O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti
Shavkat Miromonovich
Mirziyoyev o‗zining «Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalari sohasini
yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‗g‗risida» 2018- yil 19- fevraldagi PF-
5349-sonli Farmonida ta‘kidlaganidek, ―Mamlakatda zamonaviy axborot
texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish, elektron
davlat xizmatlarini
ko‗rsatishning yaxlit tizimini yaratish, davlat organlarining aholi bilan muloqot
qilishining yangi mexanizmlarini joriy etish yuzasidan izchil ish olib borilmoqda‖
2
.
Shuning uchun milliy iqtisodiyotning turli sohalari uchun dasturiy vositalarni
ishlаb chiqish ko‗nikmasiga ega mutaxassislarni tayyorlash katta ahamiyatga ega.
Dasturlashni o‗rganish va amaliy o‗zlashtirish jarayoni uch qismdan iborat:
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. //Xalq so‘zi,
2018-y., 29- dekabr.
2
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ―Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalari sohasini yanada
takomillashtirish chora-tadbirlari to‗g‗risida‖gi 2018- yil 19- fevraldagi PF-5349-sonli Farmoni.
13
- algoritmlarni qurish usullarini o‗rganish;
- dasturlash ko‗nikmasini shakllantirish;
- aniq dasturlash tilini o‗rganish va amaliy o‗zlashtirish.
3
―Algoritmlashtirish va dasturlash asoslari‖ fani bo‗yicha o‗quv qo‗llanmaning
1-7 boblari birinchi qismning masalalarini yechishga bag‘ishlangan. Qo‗llanmaning
8-12 boblari talabalarda birlamchi dasturlash ko‗nikmalarini shakllantirishga
qaratilgan.
Ushbu qo‗llanmaning birinchi bobida «Algoritmlashtirish
va dasturlash
asoslari» fanini ta`rifi va mohiyati, o‗qitish maqsadi, algoritm tushunchasi va
xususiyatlari hamda masalalarni kompyuterda yechish bosqichlari keltirilgan.
Ikkinchi bobda algoritmlarni aks ettirish usullari yoritilgan, xususan algoritmni
oddiy tilda ifodalash, algoritmni blok-chizmalar ko‗rinishida ifodalash va algoritmni
maxsus (algoritmik) tilda yozish.
Uchinchi bobda hisoblash jarayonlarining turlari, chiziqli hisoblash jarayoni
algoritmlari bayon etilgan va unga misollar keltirilgan.
4-bobda tarmoqlangan
hisoblash jarayonlari, xususan oddiy va murakkab
tarmoqlangan hisoblash jarayonlarining algoritmlari yoritilgan va ularga misollar
keltirilgan.
Beshinchi bobda takrorlanuvchi hisoblash jarayonlar algoritmlari bayon etilgan
va ularga misollar keltirilgan.
Oltinchi bobda ma`lumotlarni saralash algorimlari turlari, xususan oddiy tanlov
saralash metodi, oddiy almashuv saralash metodi, qo‗shni elementlar juftliklarini
izchil tartibga solinishi metodi va ularga misollar keltirilgan.
Ettinchi bobda algoritmik dasturlash tillari va ularni tasniflashi, Paskal tilining
umumiy ta`rifi, Paskal
algoritmik tilining alifbosi, Paskal tilida ma'lumotlar turlari,
Paskal algoritmik tilida ifodalar hamda Paskal tilida yozilgan dasturning tuzilishi
keltirilgan.
3
Семакин И.Г., Шестаков А.П. Основы алгоритмизации и программирования Издательство:
Академия. 2016 г. - C. 6.
14
Sakkizinchi bobda dasturlash tilining sodda operatorlari, xususan o‗zlashtirish
operatori, ma'lumotlarni kiritish va chiqarish operatorlarining formati, qo‗llaninsh
tartibi misollar bilan bayon etilgan.
To‗qqizinchi bobda tarmoqlangan hisoblash jarayonlarni shartsiz o‗tish, shartli
o‗tish va tanlash operatorlari yordamida dasturlash qoidalari va tartibi yoritilgan.
Operatorlarni qo‗llash bo‗yicha misollar keltirilgan.
O‗ninchi bobda sodda takrorlanuvchi hisoblash jarayonlarni, xususan sharti
avval tekshiriladigan
takrorlanish jarayoni, sharti keyin tekshiriladigan takrorlanish
jarayoni va parametrli takrorlanish jarayoni dasturlash qoidalari va tartibi yoritilgan
va ularga misollar keltirilgan.
O‗n birinchi bobda murakkab takrorlanuvchi hisoblash jarayonlarni dasturlash
jarayoni ko‗rib chiqilgan, xususan bir o‗lchamli va ko‗p o‗lchamli massivlardan
foydalangan holda dasturlarni tuzish hamda massiv elementlarini saralash bo‗yicha
dasturlarni tuzish qoidalari va tartibi yoritilgan va ularga misollar keltirilgan.
O‗n ikkinchi bobda Paskal tilida protsedura konstruksiyasi, Paskalda funksiya
tushunchasi, protsedura va funksiya
qism dasturiga murojaat qilish, protsedura va
funksiya qism dasturlarining parametrlari va ayrim standart protsedura va funksiyalar
keltirilgan.
