17
Algoritm atamasi o‗rta asrlarda yashab ijod etgan buyuk o‗zbek matematigi Al-
Xorazmiy nomidan kelib chiqqan. U o‗zi kashf etgan o‗nli sanoq tizimida IX asrning
825 yilidayoq to‗rt arifmetika amallarini bajarish qoidalarini bergan. Arifmetika
amallarini bajarish jarayoni esa alxorazm deb atalgan. Bu atama 1747 yildan boshlab
algorismus, 1950 yilga kelib algoritm deb ham ataldi. Kompyuterlar paydo bo‗lishi
bilan algoritm atamasi hozirgi ma`nosi bilan axborot-kommunikatsiyalar
texnologiyalari sohasida eng asosiy atamalardan biri bo‗lib qoldi.
Semakin I.G. va Shestakov A.P. algoritmning quyidagi tarifini berganlar:
algoritm – bu qandaydir bajaruvchini boshqarish buyruqlarining ketma-ketligi.
4
Trofimov V.V. va Pavlovskaya T.A. esa algoritmni
hisoblash jarayoniga
beriladigan va birlamchi ma‘lumotlarni kerakli natijaga o‗zgartirish jarayonini aniq
belgilovchi oddiy elementar xarakatlar izchilligini o‗zida aks ettiruvchi aniq
ko‗rsatma
5
sifatida belgilaganlar.
Algoritm quyidagi
xususiyatlarga egadir:
1. Aniqliligi, ya`ni turli hisobga olinmagan harakatlarga yo‗l qo‗ymaslik va uni
bajaruvchilar uchun tushunarliligidir. Ushbu xususiyatiga ko‗ra
algoritmni bajarish
jarayoni o‗z-o‗zidan bajariladigan xarakterga ega.
2. Natijaviyligi, ya`ni ma`lum bir oddiy bosqichlarni bosib o‗tgandan so‗ng
kutilayotgan natijani olishga erishishdan iborat.
3. Ommaviyligi, ya`ni bitta masalani yechish uchun emas balki shunga o‗xshash
turdosh masalalar sinfini hal etish uchun xizmat qiladi.
4. Diskretlilik, ya`ni algoritmni bir nechta elementar bosqichlarga ajratish
imkonini mavjudiligi.
5. Tushunarlilik - algoritmni bajarish uchun qulay bo‗lgan matn ko‗rinishida
tasvirlash.
6. Tugallanganligi - ketma ket bajariluvchi harakatlar soni cheksiz emas, ularni
sanash mumkin
4
Семакин И.Г., Шестаков А.П. Основы алгоритмизации и программирования Издательство:
Академия. 2016 г. - C. 6.
5
Трофимов В.В., Павловская Т.А. Алгоритмизация и программирование.
Учебник для
академического бакалавриата. Издательство: Москва – ЮРАЙТ. 2018 г. – C. 8.
18
Masalaning algoritmini ishlab chiqish jarayoni quyidagi
bosqichlardan iborat:
ma`lumotlarga qayta ishlov berish bosqichlarni belgilab olish;
ma`lumotlarga qayta ishlov berish bosqichlari ketma-ketligini ular o‗rtasidagi
mantiqiy aloqalarni o‗rnatish asosida aniqlash;
har bir bosqich mazmunini izohlash.
Algoritm tuzishda quyidagilarga amal qilinsa, qo`yilgan masalani natijasini tez
va to`g‗ri olish mumkin:
1. Qo`yilgan masalani to`g‗ri o`qish
va tushunib olish, masalani qo`ygan
shaxsning asosiy maqsadini bilish;
2. Ishga daxldor qiyinchiliklarni aniq ko`rish va ortiqcha narsalarni barchasini
yo`qota bilish;
3. Nazariyani qo`llash mumkin bo`lgan barcha hollarni aniqlash va uni mustaqil
qo`llash yoki lozim bo`lsa, maslahat olish uchun mutaxassisga murojaat qilish;
4. Qo`yilgan masalani bir-biriga bog‗liq bo`lmagan tushunarli bo`laklarga ajrata
olish va ular orasida bog‗liklikni tushunish;
5. Dasturlashga va dastur resurslariga ketgan xarajatlarga nisbatan taqdim
etilayotgan yechimni afzalligini baholash va foydalanuvchining talabini to`la qondira
bilish;
6. Qo`yilgan masalani qoniqarli yechimini olishda har bir bo`lak
yechimlari
to`plamini bir butun holga keltirish;
7. Masala yechimini sodda va aniq tushunarli tilda bayon eta olish;
Bu til tabiiy yoki sun`iy bo`lishining ahamiyati yo`q;
8. Masalani kompyuterdan foydalanib yechish jarayonida muvafaqqiyatsizlikka
uchraganda o`zini qo`lga ola bilish va boshqa yechish yo`lini qidirish.
