Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta‘limi vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti fizika – matematika fakulteti




Download 3,81 Mb.
Pdf ko'rish
bet86/193
Sana13.05.2024
Hajmi3,81 Mb.
#230005
1   ...   82   83   84   85   86   87   88   89   ...   193
Bog'liq
Majmua IVRT 1-SEMestr 123

A
B
A V B
1
1
1
1
0
1
0
1
1
0
0
0
3-ta‘rif:
A mulohaza rost bo‗lganda yolg‗on, yolg‗on bo‗lganda esa rost qiymat oladigan 
mulohaza hosil qilish amali 
mantiqiy inkor amali
deb ataladi. 
Bu amalni 
inversiya
(lot. Inversio – to‘ntaraman) deb ham atashadi Mantiqiy inkor amali ―A 
EMAS‖ , ―not A‖ , ― 

A‖ , ―‖ ko‗rinishlarda yoziladi. Mantiqiy inkor amalining rostlik jadvali 
quyidagicha: 
A

A
1
0
0
1
4-ta‘rif: A mulohaza rost, B mulohaza yolg‗on bo‗lgandagina yolg‗on, qolgan holatlarda rost 
bo‗ladigan mulohazaga A hamda B mulohazalarning implikatsiyasi deyiladi. 
―=>‖ belgi implikatsiya belgisi deb ataladi. A=>B mantiqiy ifoda ―Agar A bo‗lsa, u holda B 
bo‗ladi‖ yoki ―A mulohazadan B mulohaza kelib chiqadi‖, degan ma‘nolarni anglatadi. Implikatsiya 
amaliga mos rostlik jadvali quyidagi ko‗rinishda bo‗ladi: Implikatsiya so‗zi mahkam bog‗layapman 
degan ma‘noni anglatadi. Masalan: A =―Agar 72 soni 9 ga karrali bo‗lsa, u holda bu son 3 ga ham 
karrali bo‗ladi‖. A mulohazaning implikatsiyasi rost, chunki murakkab mulohaza tarkibidagi sodda 
mulohazalarning ikkalasi ham rost. B =―Agar –3<–1 bo‗lsa, u holda 9<8 bo‗ladi‖. B mulohazaning 
implikatsiyasi yolg‗on, chunki –3<–1 shart – rost, 9<8 esa yolg‗on.
5-ta‘rif: A va B mulohazalar bir vaqtda rost yoki bir vaqtda yolg‗on bo‗lganda rost bo‗ladigan 
mulohazaga A va B mulohazalarning ekvivalensiyasi deyiladi
―<=>‖ belgi ekvivalensiya belgisi deb ataladi. A<=>B yozuv ―A mulohazadan B mulohaza va B 
mulohazadan A mulohaza kelib chiqadi‖ yoki ―A bo‗ladi, faqat va faqat shu holdaki, agar B bo‗lsa‖ 
yoki ―A ekvivalent B‖ deb o‗qiladi. Ekvivalensiya amaliga mos rostlik jadvali quyidagi ko‗rinishda 
bo‗ladi: Masalan, A =―972 soni 9 ga karrali‖, B =―972 soni raqamlarining yig‗indisi 9 ga karrali‖ 
mulohazalari berilgan bo‗lsin. U holda A va B mulohazalarning ekvivalensiyasi ―972 soni 9 ga karrali 
bo‗ladi, faqat va faqat shu holdaki, qachon bu son raqamlarining yig‗indisi 9 ga karrali bo‗lsa‖ kabi 
bo‗ladi. Bu ekvivalensiya – rost. 
Mantiqiy ifodalarda mantiqiy amallar quyidagi ketma-ketlikda bajariladi: inversiya ( 

); 
konyunksiya (&); dizyunksiya (

); implikatsiya (=>); ekvivalensiya (<=>).


Ko‗rinib turibdiki, mantiqiy o‗zgaruvchilar, munosabatlar, mantiqiy amallar va qavslar 
yordamida mantiqiy ifodalar hosil qilish mumkin ekan. 
Teng kuchli yoki bir xil amallar ketma-ketligi bajarilayotganda amallar chapdan o‗ngga qarab 
tartib bilan bajariladi, ifodada qavslar ishtirok etganda dastlab qavslar ichidagi amallar bajariladi. 
Ichma-ich joylashgan qavslarda eng ichkaridagi qavs ichidagi amallar eng avval bajariladi. 
Mulohazalar to‗plami va unda bajariladigan barcha &, 



, =>, <=> amallar birgalikda 
mulohazalar algebrasi deb yuritiladi. A, B, C,…. mulohazalarni mantiqiy bog‗lovchilar bilan ma‘lum 
tartibda birlashtirib hosil qilingan murakkab mulohazaga mantiqiy formula deyiladi.
Mantiqiy formulalar rostlik jadvallari yordamida izohlanadi. Bunday jadvallar mantiqiy 
bog‗lovchi orqali tuzilgan murakkab mulohazaning rost(1) yoki yolg‗on(0)ligini tashkil etuvchi 
mulohazalarning rostligiga qarab aniqlanadi. Mantiqiy amallarning rostlik jadvallaridan foydalanib, 
murakkabroq mulohazalar uchun rostlik jadvalini tuzish mumkin. Rostlik jadvalini tuzishda 
amallarning bajarilish tartibiga rioya qilish shart.

Download 3,81 Mb.
1   ...   82   83   84   85   86   87   88   89   ...   193




Download 3,81 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta‘limi vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti fizika – matematika fakulteti

Download 3,81 Mb.
Pdf ko'rish