|
O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’limVazirligi Buxoro viloyat hokimligi kasbiy ta’limni rivojlantirish va muvoffaqlashtirish hududiy boshqarmasi Buxoro shaxar kasb-hunar maktabi
|
| bet | 75/127 | | Sana | 05.09.2024 | | Hajmi | 24,4 Mb. | | #270292 |
Bog'liq 11W2E2YANGI MAVZU BAYONI
TIZIMLI BLOK.
Aynan tizimli blok kompyuterning eng muhim bloki bo’lgani uchun uni batafsil ko’rib chiqamiz. Avval ta’kidlanganidek, tizimli blok kompyuterning asosiy elektron qurilmalarini o’z ichiga oladi.
Shuning uchun u SHK ning eng muhim tashkil etuvchilaridan biri sanaladi.
Tizimli blokning tarkibi quyidagilardan iborat:
Tizimli plata;
Diskyurituvchi;
Qattiq disk (vinchestr);
Tok manbai bloki.
Tizimli plata bu - maxsus materialdan yasalgan plastinada joylashgan mikrosxemalardan iborat bo’lib, ular o’zaro bog’lovchi elektr (tok) o’tkazuvchi yo’llari bilan bog’langan. Tizimli plata EHMning eng muhim elementlarini o’zida jamlaydi, chunonchi:
u markaziy protsessor;
u tezkor xotira mikrosxemalari; u doimiy xotira qurilmasi;
u taymer (joylashtirilgan soatlar);
u kengaytirish tutashmalari va boshqalar.
Tizimli plataning eng muhim elementlaridan biri - markaziy protsessoridir.
Dastur bilan berilgan ma’lumotlarni o’zgartiradigan, hamma hisoblash jarayonlarini boshqaradigan hamda hisoblash ishlariga tegishli moslamalarning o’zaro aloqasini o’rnatadigan qurilma-protsessor deb ataladi. Protsessorda arifmetik va mantiqiy amallarni bajarish, xotiraga murojaat qilish, dasturda berilgan ko’rsatmalarning berilgan ketma- ketlikda bajarilishini boshqarish hamda asosiy xotira o’rtasida aloqa o’rnatish amalga oshiriladi.
Protsessor katta integral sxemalardan foydalanish asosida quriladi. Protsessor kompyuterning asosiy qurilmalaridan, ya’ni kompyuterning “yuragi” deb hisoblanadi. Bir so’z bilan aytganda, protsessor kompyuterning barcha ishini boshqaradi va barcha ko’rsatmalarini bajaradi.
Shaxsiy kompyuterning eng muhim ko’rsatkichi uning ishlash tezligi va ma’lumotlarni saqlash uchun xotira hajmidir. Ma’lumki, 2
sonini turli darajalari bo’lgan 4, 8, 16, 32, 64 lar bilan bog’liq bo’lgan mikroprotsessorlar qabul qilishi mumkin bo’lgan betlar soni kompyuterlarning razryadini belgilaydi.
IBM RS kompyuterlarning butun taraqqiyoti mikroprotsessorlarni ishlab chiqaruvchi Intel firmasi bilan bog’liq. Aksariyat shaxsiy kompyuterlar ushbu firma mikroprotsessorlari bilan ishlaydi. Shartli ravishda firmaning 8086 yoki 8088 (16 razryadli) mikroprotsessorlari IBM RS XT (extended version, “Iks-ti” deb o’qiladi) deb nomlanadi.
Mazkur firmaning 80286 (16 razryadli) mikroprotsessorlari bilan ta’minlangan SHK lar IBM RS AT (Advanced Techology) deb ataladi.
IBM RS shaxsiy kompyuterlarning oilasi tez rivojlanmoqda. Bugungi kunga kelib Intel firmasining ko’p razryadli ishlash samarasi va imkoniyati katta Rentium shaxsiy kompyuterlari tez tarqaldi. Rower RS rusumidagi yana ham kuchli mikroprotsessorlarning tarqalishi kutilmoqda.
Tizimli platada joylashgan yana bir eng muhim element -tezkor xotira mikrosxemalaridir.
Tezkor xotira yoki tezkor xotira qurilmasi (TXQ) o’zida ayni vaqtda kompyuter ishlayotgan dasturlar uchun ma’lumotlar shu bilan birga ishning natijasi saqlanadigan mikrosxemalardan tashkil topgan.
Tizimli platada joylashgan xotiraning yana bir turi - doimiy xotira qurilmasi (DXQ,) yoki doimiy xotira (DX) deb ataladi.
Doimiy xotira BIOS (Basic Inrut - Outrut System - kiritish va chiqarishning baza tizimi) nomli zavodda yozilgan boshqaruv dasturlari to’plamini saqlovchi mikrosxemadir. Doimiy xotirada saqlanayotgan axborotni tezkor xotiradagilardan farqi shuki, kompyuter tok manbaidan o’chirilganda ham axborot saqlanib qoladi.
Undagi axborot bir marta zavodda mikrosxema tayyorlash jarayonida kiritiladi, uni o’zgartirish mumkin emas.
DXQ (BIOS) - quyidagi vazifalarni bajaruvchi dasturlar to’plamidir. Birinchidan, kompyuter manbaga ulanganda uning hamma qurilmalarini, masalan diskyurituvchi va vinchesterlarni boshqarishga imkon bersa, ikkinchidan taymer kompyuterdagi to’xtovsiz ishlaydigan elektron soat, vaqtini va yilini aniqlash uchun xizmat qiluvchi mikrosxema.
Kengaytirish raz’yomlari - kompyuter imkoniyatlarini kengaytirib, uning yordamida kompyuterlarga qo’shimcha qurilmalar ulanadi. Odatda kengaytirish raz’yomlarida qurilmani boshqaradigan alohida maxsus platalar qo’yiladi. Bunday platalar nazoratchilar deb nomlanadi.
Masalan, monitor ishini boshqaradigan plata videonazoratchilar deb nomlanadi. Kompyuterning barcha qurilmalari uchun boshqaruv signallar beruvchi vosita markaziy protsessor bo’lsa-da, nima uchun nazoratchilar mavjud degan, savol tug’iladi. Buning mohiyati shuki, markaziy protsessor boshqaruv signallarini umumiy tartibda beradi, nazoratchi ularni qabul qilib, bevosita qatnashishi talab qilinmaydigan qator yumushlarni bajaradi. Hayotiy bir misol timsolida masalan, bosh oshpaz o’z yordamchilariga palov damlashni buyuradi, buni markaziy protsessor boshqaruv signaliga qiyoslasak, oshpazlar esa sabzi, guruch, o’tinlarni tayyorlaydi, bu - nazoratchi bajaradigan ishlar deb tushunsa bo’ladi.
Tizimli blokda tizimli platadan tashqari diskyurituvchi va qattiq disk (vinchester) joylashgan.
Bu qurilmalar kompyuterda dastur, matn, rasm va boshqa ko’rinishdagi ma’lumotlarni saqlash uchun mo’ljallangan. Nima uchun yuqoridagi maqsadlar uchun tezkor xotira yoki doimiy xotira qurilmalaridan foydalanish mumkin emas? degan savol tug’ilishi mumkin. Ma’lumki, tezkor xotira tok manbaiga to’liq bog’liq, doimiy xotiraning tarkibi esa zavodda shakllanadi.
Shuning uchun qattiq disk - vinchester va disketlar bilan diskyurituvchi kabi qurilmalar yaratilgan. qattiq disk va disketlar bilan diskyurituvchi yana kompyuterning tashqi xotira qurilmalari deb yuritiladi. Bu qurilmalar axborotni uzoq vaqt saqlash uchun mo’ljallangan va eng muhim, axborotlarni bu qurilmalarga yozish, o’qish, ularni o’zgartirish, kerak bo’lsa, ularni yo’q qilish ham mumkin. quyida bu qurilmalarni birma-bir ko’rib chiqamiz.
Diskyurituvchi va disketlar. Odatda ular alohida ishlamaydi. Agar solishtiradigan bo’lsak, disketlarsiz diskyurituvchi go’yo kassetasiz magnitofondir: Diskyurituvchi - disketdagi axborotni yozish va o’qish uchun mo’ljallangan qurilma. Disketa - axborotni uzoq vaqt saqlash uchun maxsus vosita. Disketa ichida axborot yoziladigan nozik magnit disk joylashgan.
Tashqi xotira uchun kichik doirasimon (20, 12 va 8 sm diametrli) egiluvchi magnit disketlardan foydalanish juda kulay.
Tashqi xotira, odatda magnit disklardan iborat bo’lib, ular ikki turlidir. Birinchi turi - egiluvchan disklar yoki disketalar. Disket yordamida axborotni bir kompyuterdan boshqasiga o’tkazish mumkin. Ikkinchi turi qattiq disklar. Bunday disklarni bir kompyuterdan boshqasiga o’tkazish mumkin emas, lekin ular kompyuterda juda katta hajmda axborotni saqlash imkonini beradi. Birgina qattiq diskka bir necha yuzta egiluvchan disketdagi axborotni yozish mumkin. Birinchi tur diskdagi axborot hajmi Kbayt, ikkinchi tur diskdagisi esa Mbayt bilan o’lchanadi. Hozirgi paytda optik disklar paydo bo’lmoqda. Bunday disklarga lazer nuri yordamida gigabaytlarda (Gbayt) o’lchanadigan katta hajmdagi axborot yozilishi mumkin.
Model MHT20xxAH shpindelining aylanish tezligi 5400 ob.min. O’rtacha axborot qidirish vaqti 12 ms.
Eng tezkor vinchesterlar Western Digital
Kompyuterda axborot bit, bayt, kilobayt (Kbayt), megabayt(Mbayt) va boshqa kattaroq birliklarda o’lchanadi.
Eng kichik axborot birligi - bit. Foydalanuvchi uchun bir bit hyech qanday axborotni bildirmaydi. Lekin bir bit axborot bu - bir harf yoki raqam bo’shliqni anglatadi. Baytdan keyingi o’lchov birligi - kilobayt bo’lib, u 1024 baytga teng. Agar belgilar bilan hisoblasak, bu 1024 belgidir.
Axborot o’lchov birliklarining o’zaro bog’lanishlari quyidagicha: 1 Mbayt q1024 Kbayt
1 G (giga)baytq1024 Mbayt va hokazo.
Uncha qalin bo’lmagan 300 betli o’quv kitobi rasmsiz, taxminan 2 Mbayt axborotni o’zida jamlaydi.
Disket va qattiq disklar uchun axborot sig’imi tushunchasi juda ahamiyatli. Bu axborot saqlash vositasiga qancha Kbayt yoki Mbayt yozish mumkinligini ko’rsatadi. Quyida har bir tur disketning axborot sig’imi berilgan.
|
Disketa turi
|
Axborot sig’imi
| |
5.25 dyumli
|
360 Kbaytdan 1,2Мbaytgacha
| |
3.5 dyumli
|
720 Kbaytdan 2,8 Мbaytgacha, lekin hozirgi kunda ommalashgan disketa
1,44 Mbayt sig’imlidir.
|
Uzoq vaqt axborot saqlash uchun mo’ljallangan boshqa qurilma-qattiq disk yoki ”vinchester”dir. Qattiq disk yoki “vinchester”-axborotni o’qish, yozish va saqlash qurilmasidir. Qattiq diskda bir emas, balki bir o’qda joylashtirilgan va zich yopilgan yopiq metal korpusiga joylashtirilgan bir qancha metal disklar bor. Diskning har bir tomoni ishchi hisoblanadi. Unga axborotni yozish va uni o’qish mumkin. “Vinchester”ning axborot sig’imi 500 Mbayt dan to 4Gbaytgacha.
Buning ustiga “vinchester” markaziy protsessorga axborotni disk yurituvchiga karaganda tezroq uzatadi. U holda nima uchun disketlardan foydalaniladi?
Disketaning asosiy afzalligi shundaki, undagi axborotni bir kompyuterdan ikkinchisiga o’tkazish osonroq. Qattiq diskni bir kompyuterdan ikkinchisiga ko’chirish yangi foydalanuvchilarga maslahat berilmaydi. Tizimli blokni ochish, qattiq diskni ajratish, so’ngra boshqa kompyuterning tizimli blokini ochib, qattiq diskni ushlash kerak. Disketani ko’chirish uchun esa bir diskyurituvchidan chiqarib ikkinchisiga qo’yish kerak. Bu katta mahorat talab etmaydigan operatsiya.
Kompyuter keysini to`liq tozalash
Shaxsiy kompyuterlarni profilaktika qilishni tozalashdan boshlaymiz. Buning uchun bizga changni puflab haydovchi chang yutgich kerak bo`ladi. Barcha kompyuterlarni alohida xonaga yoki tashqariga olib chiqamiz. Tozalash vaqtida burun va og`izni himoya qiluvchi niqob bo`lishi shart. Kompyuter keysini ochib chang yutgichda barcha changlarni haydaymiz. Agar vaqtingiz unchalik tig`iz bo`lmasa kompyuterni to`liq yechib Ona platani, Operativ xotirani, Kullerlarni, Elektr ta`minot qurilmasini va boshqalarni alohida-alohida qilib tozalash maqsadga muvofiqdir. Bunday holatda kompyuter deyarli yangiday bo`lib qoladi. Tozalash vaqtida ehtiyotkorlik bilan ishlashni tavsiya qilamiz. Nega deganda behostdan qilingan nojo`ya harakat tufayli kompyuter umuman yoqilmay qolishi ham mumkin.
Xatto eng toza offisda ham yetarlicha bo`lgan changdan saqlash maqsadida uzilgan monitorni va tizimli blokni choyshab yoki maxsus g`iloflar bilan yopish kerak. Klaviaturalar uchun maxsus plastic yopgich mavjud, lekin ular kir qo`ldan, uvoqlardan to`kilgan kofedan saqlamaydi. Monitorlar ekranini artish uchun maxsus salfetkalarni tavsiya etish mumkin. Ular ekranni changdan tozalabgina qolmasdan balki, uni antistatic qatlam bilan ham qoplaydi. Magnit kallaklarning kirlanishi ma`lumotlarni disketalarga yozish va ulardan o`qish xatoliklarga olib keladi. Ularning kirlanishlarini profilaktika qilish uchun hech bo`lmaganda bir oyda bir marta maxsus tozalaovchi disketlarni ishlatish kerak (ham nam, ham quruq tozalash uchun disketlar bor).
Tizimli blok, monitor va klaviatura yuzasini kuchsiz spirtli yoki sovunli qorishma bilan tozalash mumkin. Klaviaturani uvoqlardan va changdan xalos etish uchun, uni to`nkarib yengilgina silkitish kerak. Kompyuterlarning ichki va tashqi qismlaridan changni yo`qotish uchun chang yutgichdan foydalanish mumkin, lekin juda ehtiyotkor bo`lish zarur: bosma platalardan va razyomlardan ba`zi bir elementlarni chiqarib olmaslik maqsadida elektron tashkil etuvchilarga tegib ketmasdan tozalash kerak. Oldin tizimli blok va monitordagi changni uncha katta bo`lmagan cho`tkacha bilan olib tashlash kerak, keyin chang yutgich bilan tozalash lozim. Mikroprotsessor ventilyator panjarasi ustidagi ventilyatsiya teshiklarini tozalash kerak: agar teshiklar chang bilan to`lib qolgan bo`lsa, qurilma ishlashining harorat rejimi o`zgaradi, uning qizishi paydo bo`ladi va u ishdan chiqish mumkin. Profilaktikadan keyin kompyuterni 1-2 soat tarmoqqa ulamaslik kerak. Bu vaqt ichida electron tashkil etuvchilarga tushgan suyuqlik bug`lanib ketishiga ulguradi.
Agar siz kompyuterni birinchi marotaba tozalayotgan bo`lsangiz, yoningizda bu ish bilan shug`ullangan odam bo`lishi maqsadga muvofiqdir. Har xil gazmollar bilan tozalashni tavsiya qilmaymiz, chunki bu kompyuterlarning ona platasidagi ayrim tishchalarga ilinib qiyshayishi yoki sinishi ham mumkin. Bunday vaziyatlarda sho`tkadan foydalanishni maslahat beramiz. Kompyuter keysini ochib Ona platani va elektr ta`minot qurilmasini to`liq yechamiz. Barcha qurilmalarni birma-bir chang yutgichda tozalab chiqamiz. so’ngra sho`tkani ishga solamiz. Sho’tka yordamida biz slotarni, AGP, PCI-Express portlarini va boshqa chang yutgich ketgaza olmagan joylarni tozalab tashlaymiz. Shundan so`ng o`chirg`ichni olib Operativ xotira, videokarta, modem, ovoz kartasi, Tvtuner va boshqa shunga o`xshash qurilmalarning ona plata bilan bog`lanuvchi tishchalarini tozalab tashlaymiz.
Kompyuterlarni tozalab bo`lganimizdan so`ng, barcha qurilmalarni keys ichiga ehtiyotkorlik bilan yeg`ishni boshlaymiz. Kompyuterni yeg`ish vaqtida hamma narsaga e`tabor berish kerak, hech narsa e`tibordan chetda qolmasligi kerak. Yeg`ib bo`lganimizdan so`ng, keys ichida har xil simlar osilib yotishi, vintlar chiqib ketishi va boshqa xatoliklar bo`lishi juda xavflidir. Yeg`ish sifati bu ustaning tajribasiga bog`liqdir.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’limVazirligi Buxoro viloyat hokimligi kasbiy ta’limni rivojlantirish va muvoffaqlashtirish hududiy boshqarmasi Buxoro shaxar kasb-hunar maktabi
|
