1.
Tarmoq protokollari – tarmoq orqali paketlarni harakatini yo’lga qo’yadi.
2.
Marshrutlash protokollari – marshrutizator tarmoqlararo bog’lanishlar
topologiyasi to’g’risida axborot to’playdi.
Tarmoq protokoli vazifalariga quyidagilar kiradi:
- Murakkab tarmoqlarning qurilmalari o’rtasidagi paketlar uzatilishi;
- Biron bir me’zon asosida paketlarni uzatish uchun
eng muqobil marshrutni
aniqlash;
- Kanal pog’onasi protokollarini moslashtirish (murakkab tarmoq miqiyosida).
Tarmoq protokollariga IPv4 va IPv6 protokollari kiradi.
Marshrutlash protokollari. TCP/IP protokollari stekining yo’nalish
axborotlari bilan almshishning hamma protokollari adaptiv protokollar sinfiga
kiradi. Ular o’z navbatida ikki guruhga bo’lingan, ularning har biri quyidagi
algoritmlar turi bilan bog’langan:
-
Masofa-vektor algoritmi (Distance
Vector Algorithms, DVA);
-
Aloqa holati algoritmi (Link State Algorithms, LSA).
Masofa-vektor algoritmida eng ko’p qo’llaniladigan protokol – bu RIP.
Aloqa holati algoritmi protokoli bu – OSPF.
Tarmoq sathi protokollari:
IP (Internet Protocol) asosiy protokol – murakkab tarmoqlarda uzellar orasida
paketlarni deytagrammali usulda uzatishni ta’minlab beradi (RFC 791);
Marshrutlash protokollari – marshrutizatorlarning o’zaro tarmoq
konfiguratsiyasi haqidagi ma’lumotlarni almashinishi
va marshrutlash
jadvalini tuzish uchun mo’ljallangan. Marshrutlash protokollariga misollar:
BGP (RFC 4271), OSPF (RFC 2328), RIP (RFC 1058);
IGMP (Internet Group Management Protocol) guruhini boshqarish protokoli
–IP-protokoliga asoslangan tarmoqlarda ma’lumotlarni guruhli (multicast)
uzatishni boshqarish uchun mo’ljallangan. IGMP ma’lumotlarni bir vaqtning
o’zida tarmoqning bir nechta tugunlariga uzatish uchun foydalaniladi,
masalan, tele va radioeshittirishni tashkillashtirish uchun (RFC 3376).
Tarmoqlararo xabarlarni boshqarish protokoli ICMP (Internet
Control
Message Protocol) tarmoqda yordamchi vazifani o’ynaydi va u IP protokolni
to’ldirishga xizmat qiladi. U paketni uzatishda yuzaga keladigan
muammolarni to’g’rilash uchun mo’ljallanmagan: agar paket yo’qolsa, ICMP
uni qayta jo’nata olmaydi. ICMP protokolining vazifasi boshqacha bo’lib, u
foydalanuvchiga uning paketi bilan yuz bergan nostandart holatlarda xabar
berish vositasi hisoblanadi. Bu vaqtda IP protokol paketni uzatadi va u haqida
unutadi. ICMP protokol esa tarmoq bo’yicha paket harakatini «kuzatadi» va,
agar marshrutizator tomonidan
paket tashlab yuborilsa, bu xabar manba-
bog’lamaga yetkaziladi. Bu orqali jo’natilgan paket va jo’natuvchi o’rtasida
teskari aloqa o’rnatiladi.
Hozirgi vaqtda tarmoqlararo birgalikda harakatlanishni amalga oshiruvchi
eng keng tarqalgan protokol IP protokolining 4-versiyasi (IPv4) hisoblanadi. IP-
protikolining 6-versiyasi (IPv6) bosqichma-bosqicha joriy etilmoqda.
Transport pog’onasining asosiy protokollari:
TCP (Transmission Control Protocol) ulanishni boshqarish protokoli – amaliy
jarayonlar o’rtasida xabarlarni ishonchli uzatishni ta’minlab beradi. Ishonchli
yetkazib berishni amalga oshirish uchun mantiqiy bog’lanish, uzatilayotgan
ma’lumotlarning to’liqligini nazorat qilish, ma’lumotlarni yetkazib berishni
nazorat qilish va uzatilayotgan axborot oqimlarini boshqarishdan foydalanadi;
UDP (User Datagram Protocol) foydalanuvchi diagrammalari protokoli –
ma’lumotlarni deytagrammali usulda uzatishni ta’minlaydi, tarmoq pog’onasi
va amaliy jarayonlar o’rtasida aloqa vazifasini bajaradi.
Amaliy pog’ona protokollari: masofadagi tizimlar o’rtasida fayllarni uzatish
protokoli (FTP), masofadagi terminalni emulyasiyalash protokoli (Telnet), elektron
pochta
protokoli, nomlarga ruxsat etish protokoli (DNS), gipermatnni uzatish
protokoli (HTTP), IMAP, POP3, SNMP, SMTP, SSH, LDAP. Amaliy dasturlar
pog’onasidagi protokollar foydalanuvchining kompyuterlarida joylashadi.
