Tashkil etish
Releystansiyalarni joylashtirish
Releystansiyalar uzatish va qabul qilish uchun ishlatiladigan apparatlar bo'lib, ular line-of-sight (LOS) yoki optik ko'rish doirasida joylashtiriladi.
Masofalar releystansiyalar orasidagi ko'rish chizig'iga asoslanadi, odatda, bu masofa 30-50 km bo'lishi mumkin, lekin yerning relyefi va sharoitlariga bog'liq ravishda o'zgaradi.
Antennalar va apparatlar
Parabolik antennalar: Yuqori yo'naltirilgan signal uzatish va qabul qilish uchun ishlatiladi.
Modulyatorlar va demodulyatorlar: Ma'lumotlarni uzatish va qabul qilishda signalni modulyatsiyalash va demodulyatsiyalash uchun ishlatiladi.
Chastota rejalashtirish
Radioreleyli aloqa tizimlarida chastotalar o'zaro aralashishdan saqlanish uchun puxta rejalashtirilishi kerak.
Har bir relay stansiyada turli chastotalardan foydalaniladi, bunda har bir bog'lanish uchun alohida chastota diapazonlari tayinlanadi.
Foydalanish
Telekommunikatsiya: Telefon, internet va televidenie xizmatlarini uzatishda.
Harbiy aloqa: Harbiy operatsiyalarda uzoq masofali va xavfsiz aloqa uchun.
Yo'ldoshli aloqa tizimlari Tashkil etish
Yo'ldoshlar
Geostatsionar yo'ldoshlar (GEO): Yerning bir nuqtasi ustida doimiy joylashgan bo'lib, 35,786 km balandlikda joylashadi.
O'rta balandlikdagi yo'ldoshlar (MEO): 2,000 km dan 35,786 km gacha bo'lgan balandlikda joylashadi.
Past balandlikdagi yo'ldoshlar (LEO): 2,000 km dan past balandlikda joylashadi va Yer atrofida tez aylanadi.
Yer stansiyalari
Antennalar: Yuqori darajadagi yo'naltirilgan antennalar, odatda parabolik antennalar.
Transponderlar: Yo'ldoshlar ustidagi apparatlar bo'lib, ular signalni qabul qilib, qayta uzatadi.
Uzatish va qabul qilish tizimlari
Up-link: Yer stansiyasidan yo'ldoshga signal uzatilishi.
Down-link: Yo'ldoshdan yer stansiyasiga signal qabul qilinishi.
Modulyatsiya texnologiyalari: Signalning barqarorligi va sifatini ta'minlash uchun modulyatsiya usullari (masalan, QPSK, 8PSK).
Foydalanish
Global aloqa: Telefon va internet xizmatlarini global miqyosda taqdim etish.
Navigatsiya: GPS kabi tizimlar orqali navigatsiya va joylashuv aniqlash xizmatlari.
Televidenie va radioeshittirish: Televizion va radioeshittirish xizmatlarini global miqyosda taqdim etish.
Yo'ldoshli navigatsion tizimlar global yoki mintaqaviy qamrovni ta'minlaydigan tizimlardir, ular yo'ldoshlar yordamida foydalanuvchilarga o'z joylashuvini aniqlash imkonini beradi. Ushbu tizimlar GPS (Global Positioning System), GLONASS, Galileo, BeiDou va boshqa lokal tizimlarni o'z ichiga oladi. Quyida asosiy yo'ldoshli navigatsion tizimlar va ularning o'ziga xos xususiyatlari haqida batafsil ma'lumot keltirilgan:
1. Global Positioning System (GPS)
Davlat: AQSh
Ishga tushirilgan: 1978 (to'liq operatsion 1995)
Yo'ldoshlar soni: 31 (2024 yil holatiga ko'ra)
Orbital balandlik: Taxminan 20,200 km
Xususiyatlari:
Keng qamrov: Global qamrovni ta'minlaydi.
Aniqlik: Standart aniqlik 5-10 metr, harbiy va maxsus foydalanishda yanada yuqori aniqlik (1 metrga qadar).
Foydalanish: Fuqarolik, harbiy, tijorat va ilmiy sohalarda keng qo'llaniladi.
2. GLONASS (Global Navigation Satellite System)
Davlat: Rossiya
Ishga tushirilgan: 1982 (to'liq operatsion 1996, qayta tiklangan 2011)
Yo'ldoshlar soni: 24
Orbital balandlik: Taxminan 19,100 km
Xususiyatlari:
Aniqlik: Taxminan 5-10 metr.
Rezerv: GPS bilan parallel ishlash imkoniyati tufayli barqarorlik va ishonchlilik oshiriladi.
Foydalanish: Harbiy va fuqarolik maqsadlarida qo'llaniladi.
3. Galileo
Davlat: Yevropa Ittifoqi
Ishga tushirilgan: 2011 (to'liq operatsion 2020)
Yo'ldoshlar soni: 30 (2024 yil holatiga ko'ra)
Orbital balandlik: Taxminan 23,222 km
Xususiyatlari:
Aniqlik: Fuqarolik xizmatlarida 1 metr, tijorat xizmatlarida 1 smgacha.
Interoperabilnost: GPS va GLONASS bilan birga ishlay oladi.
Xavfsizlik: Mustaqil va suveren navigatsiya tizimi sifatida Yevropa Ittifoqi uchun strategik ahamiyatga ega.
4. BeiDou (BDS)
Davlat: Xitoy
Ishga tushirilgan: 2000 (to'liq operatsion 2020)
Yo'ldoshlar soni: 35
Orbital balandlik: Taxminan 21,150 km
Xususiyatlari:
Aniqlik: Regional xizmatlarda 1 metr, global xizmatlarda 10 metr.
Kengayish: 2020 yilda global qamrovga erishdi.
Foydalanish: Fuqarolik, harbiy, tijorat va ob-havo kuzatuv xizmatlarida qo'llaniladi.
5. QZSS (Quasi-Zenith Satellite System)
Davlat: Yaponiya
Ishga tushirilgan: 2010 (to'liq operatsion 2018)
Yo'ldoshlar soni: 4 (rejada 7 ta yo'ldosh)
Orbital balandlik: Taxminan 35,000 km
Xususiyatlari:
Aniqlik: Yaponiyada va Osiyo-Tinch okeani hududida yuqori aniqlik (1 metrga qadar).
Qo'llab-quvvatlash: GPS bilan birga ishlaydi va uning aniqligini oshiradi.
Keng qamrov: Asosan Yaponiya va Osiyo-Tinch okeani hududi uchun mo'ljallangan.
Xulosa
Spektrni kengaytirish usullari simsiz aloqa tizimlarida signalni xavfsizligini oshirish, parazit va aralashmalardan himoyalanish va kengroq qamrovni ta'minlash uchun muhim texnologiyalardir. Ushbu usullar yordamida tarmoq samaradorligi oshirilib, foydalanuvchilar uchun yaxshiroq xizmat ko'rsatish imkoniyatlari yaratiladi. Xatoliklarni aniqlash va korreksiyalash usullari hamda ARQ protokollari ma'lumotlar uzatish jarayonining ishonchliligini ta'minlash uchun zarurdir. Bu usullar orqali ma'lumotlar ishonchli va aniq tarzda qabul qilinishi, hatto uzatish jarayonida xatolar yuzaga kelgan taqdirda ham, qabul qiluvchi tomonidan to'g'rilanishi mumkin. Radioreleyli aloqa va yo'ldoshli aloqa tizimlari uzoq masofaga ma'lumotlarni ishonchli va samarali uzatish uchun muhim texnologiyalardir. Radioreleyli aloqa tizimlari odatda qisqa masofalar va yer sharoitlariga moslangan holda ishlatilsa, yo'ldoshli aloqa tizimlari global qamrov va yuqori masofali uzatish uchun qo'llaniladi. Har ikki texnologiya ham o'ziga xos infratuzilma, texnik talablar va foydalanish sohalariga ega bo'lib, ularni to'g'ri tashkil etish aloqa sifatini va ishonchliligini ta'minlashda muhimdir. Yo'ldoshli navigatsion tizimlar turli davlatlar va mintaqalar tomonidan yaratilgan va boshqariladigan tizimlardir. Ular nafaqat global va mintaqaviy qamrovni ta'minlaydi, balki yuqori aniqlik, ishonchlilik va xavfsizlikni ham taklif etadi. Ushbu tizimlar turli sohalarda, jumladan, transport, harbiy, qishloq xo'jaligi, ilmiy tadqiqotlar va tijoratda keng qo'llaniladi. Har bir tizimning o'ziga xos xususiyatlari va afzalliklari bor, bu esa ularning qo'llanish doirasini kengaytiradi va har xil ehtiyojlarga moslashuvchanligini ta'minlaydi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. D.A.Davronbekov, Sh.U.Pulatov, U.T.Aliyev, M.O.Sultonova. «Simsiz keng
polosali texnologiyalar». Darslik. T: ”Aloqacni”, 2017-329 b
2. Ibraimov R.R., Davronbekov D.A., Sultonova, M.O., Tashmanov E.B., Aliev
U.T. Darslik/ Simsiz aloqa tizimlari va dasturlari. T: ”Aloqacni”, 2017-284 b
3. D.A.Davronbekov, U.T.Aliev. Teleradioeshittirishda uzatish va qabul qilish
qurilmalari: darslik. T.: “Aloqachi”, 2019 y
Internet saytlari
1. cms.tuit.uz – TATU ta’lim portal
2. www.ziyonet.uz – ta’lim portal
3. library.tuit.uz – TATU Axborot-resurs markazi
4)https://crabo.ru/
5)https://wikipedia.org/
|
