O`ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI XALQ TA`LIM VAZIRLIGI
NUKUS DAVLAT PЕDAGOGIKA INSTITUTI
TABIYaTShUNOSLIK FAKULTЕTI
-
«KIMYo VA EKOLOGIYa»
kafedrasi
|
FANIDAN MA`RUZALAR MATNI
NUKUS - 2010y
MUNDARIJA
1- maruza.
|
KIMYoVIY TEXNOLOGIYa FANINING
UMUMIY VAZIFALARI.
|
3
|
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
|
Texnologiya fani xakida umumiy tushuncha.
Texnologiya fanining bulimlari
Ishlab chikarish usuli,
Texnologik sistema va texnologik sxema,
Kimeviy reaktorlar.
Texnologiya fanining mamlakatimizdagi rivoji.
Uzbekistondagi kimyoviy sanoat korxonalari xakida ma`lumot.
|
3
4
6
|
2- maruza.
|
KIMYoVIY TЕXNOLOGIK SISTЕMALAR
VA ULARNING TIPLARI.
|
7
|
2.1
2.2
a)
b)
v)
2.3
|
Kimyoviy texnologik sistema xakida umumiy tushuncha.
Kimyoviy texnologik sistemaning sinflanishi:
ochik zanjirli kimyoviy texnologik sistema.
yopik zanjirli kimyoviy texnologik sistema.
kombinirlangan texnologik sistema.
Texnologik sistemalarning afzalliklari va kamchiliklari
|
7
9
|
3- maruza.
|
XOM AShUO VA UNDAN RATsIONAL FOYDALANISh.
|
12
|
3.1
3.2
a)
b)
3.3
3.4
a)
b)
v)
g)
d)
e)
3.5
|
Xom ashyo xakida tushuncha.
Xom ashyo turlari.
mneral xom ashyo.
organik xom ashyo.
Xom ashyo zaxiralari, ularni kazib chikarish.
Xom ashyo tayyorlash usullari:
elaklash;
gravitatsion boyitishsh;
kuruk usul;
gidrotsiklon usul;
elektromagnit usuli;
flotatsiya usuli;
Xom ashyodan kompleks foydalanish va chikindisiz texnologiya.
|
12
14
|
4- maruza.
|
SUV VA UNGA KUYILADIGAN TALABLAR.
|
16
|
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
|
Kimyo sanoatida suvning roli.
Tabiiy suvlarning xarakteristikasi va iste`mol suvlarning sifati.
Ichimlik suvini tayyorlash.
Sanoat suvlarini tayyorlash.
Sanoatda suvga bulgan sarfni kamaytirish yullari.
|
16
18
|
5- maruza.
|
SUL`FAT KISLOTA IShLAB ChIKARISh.
|
21
|
5.1
5.2
|
H2 SO4 ning ishlatilish soxasi.
H2 SO4 olish usullari.
|
21
22
|
6- maruza.
|
AMMIAK IShLAB ChIKARISh.
|
24
|
6.1
6.2
6.3
6.4
|
1.Ammiak ishlab chikarishning asosiy xom ashyosi.
2.Ammiak ishlab chikarishning boskichlari.
3.Ishlatiladigan sistemalarning turlari.
4.Ammiakning ishlatilish soxalari.
|
24
25
26
|
7- maruza.
|
NITRAT KISLOTA IShLAB ChIKARISh.
|
28
|
7.1
7.2
7.3
|
1.Nitrat kislota xakida umumiy tushuncha.
2.Nitrat kislota ishlab chikarish.
3.Nitrat kislotaning axamiyati.
|
28
32
|
8- maruza.
|
MINeRAL UGITLAR, ULARNI IShLAB ChIKARISh.
|
|
8.1
8.2
8.3
8.4
8.5
|
Mineral ugitlarning axamiyati va sinflanishi.
Fosforli ugitlar ishlab chikarish.
Kompleks ugitlar ishlab chikarish.
Azotli ugitlar ishlab chikarish.
Kaliyli ugitlar ishlab chikarish.
|
|
9- maruza.
|
SILIKAT SANOATI. ShIShA IShLAB ChIKARISh.
|
|
9.1
9.2
9.3
|
Silikat sanoati xakida tushuncha.
Shisha ishlab chikarish va uning ishlatilish soxalari.
Keramika xakida tushuncha.
|
|
10- maruza.
|
TseMeNT IShLAB ChIKARISh.
|
|
10.1
10.2
10.3
|
Tsement xakida umumiy tushuncha.
Tsementning tkrlari.
Tsement ishlab chikarishda foydalaniladigan xom ashelar.
|
|
11- maruza.
|
MeTALLURGIYa. ChUYaN VA PULAT IShLAB ChIKARISh.
|
|
11.1
11.2
11.3
11.4
|
Metallarga umumiy xarakteristika.
Metallarning sinflanishi.
Chuyan ishlab chikarish.
Chuyanni pulatga aylantirish.
|
|
12- maruza.
|
ALYuMINIY IShLAB ChIKARISh
|
|
12.1
12.2
|
Alyuminiy ishlab chikarish xom-ashyolari.
Alyuminiy ishlab chikarish usullari.
|
|
13- maruza.
|
NEFTNI KAYTA IShLASh.
|
|
13.1
13.2
13.3
13.4
|
Neftni kazib chikarish usullari.
Neftning tarkibi.
Neftni kayta ishlashga tayyorlash.
Neftni kayta ishlash usullari.
|
|
14- maruza.
|
YoKILGILARNI KIMYoVIY KAYTA IShLASh
|
|
14.1
14.2
14.3
|
Yokilgi xakida tushuncha.
Kattik yokilgini kayta ishlash.
Toshkumirni kokslash.
|
|
MAVZU : KIMYoVIY TEXNOLOGIYa FANINING
UMUMIY VAZIFALARI.
REJA :
1. Texnologiya fani xakida umumiy tushuncha.
2.Texnologiya fanining bulimlari
3.Ishlab chikarish usuli,
4.Texnologik sistema va texnologik sxema,
5.Kimeviy reaktorlar.
6. Texnologiya fanining mamlakatimizdagi rivoji.
7. Uzbekistondagi kimyoviy sanoat korxonalari xakida ma`lumot.
TAYaNCh IBORALAR:
Texnologiya,mexanik texnologiya, kimyoviy texnologiya, texnologik sistema, texnologik sxema, reaktorlar.
1.Texnologiya suzi ikki suzdan iborat bulib, "texnik" - xunar, "logos" - fan, xunar xakidagi fan demakdir. U 1772 yilda fanga kiritilgan.
Texnologiya - bu tabiiy xom ashyodan sanoat maxsulotlari ishlab chikarish usullarini urganuvchi fandir. Ishlab chikarish usuli deganda xom ashyodan to tayyor maxsulot olingunga kadar sodir buladigan barcha jaraenlar yigindisi tushuniladi. Xom ashyodan tayyor maxsulot ishlab chikaradigan mashina va apparatlar yigindisi texnologik sistema deyiladi. Mana shu maxsus mashina va apparatlarda yuz beradigan jaraenlarning grafik tasviri texnologik sxema deyiladi.
Xar bir apparatda bir emas, balki bir nechta jarayonlar sodir bulishi mumkin. Reaktorlar deb ataluvchi kimyoviy apparatlarda bir vaktning uzida bir nechta jarayonlar sodir buladi, ya`ni gidravlik, issiklik, diffuzion va kimyoviy jarayonlar.
Texnologiya mexanik va kimyoviy texnologiyaga bulinadi.
Mexanik texnologiyada materiallarning fakat fizik xossalari va tashki kurinishlarigina uzgaruvchi jarayonlar urganiladi.
Kimyoviy texnologiyada esa materiallarning ichki tuzilishlari va xossalari uzgaruvchi jarayonlar urganiladi. Kimyoviy texnologiya kimyoviy reaktsiyalar ishtirokida maxsulotlar ishlab chikarishning jarayon va usullarini urganadi.
Xozirgi kunda kimyo maxsulotlari kullanilmaydigan biron - bir soxa yuk desa buladi. Fan va texnikaning dolzarb yunalishlari bulgan biologiya, tibbiyot, fizika, elektrotexnika, mashinasozlik, kurilish soxalari va kishlok xujaligi rivojlanishini kimyosiz tasavvur etib bulmaydi.
Xozirgi kunda Respublikamizda 20dan ortik kimyo korxonalari mavjud bulib, turli moddalar - mineral ugitlar, sul`fat kislota, usimliklarni ximoya kilish vositalari, plastmassalar, sintetik smolalar, tsement, sun`iy va sintetik tolalar, lak-buyoklar va boshka bir kator maxsulotlar ishlab chikariladi. Masalan: Respublikamizdagi eng yirik kimyo korxonalaridan xisoblangan Chirchikdagi "Elektrokimyo sanoati", Navoiydagi "Navoiazot", Fargonadagi "Azot" ishlab chikarish birlashmalarining maxsulotlari ammiakli selitra, karbamid, ammoniy sul`fat kabi azotli ugitlarni tashkil etadi. Olmalik va Samarkand kimyo korxonalarida kompleks ugit xisoblangan ammofos, Navoi elektrokimyo zavodida turli pestitsidlar,"Fargona azot" ishlab chikarish birlashmasida xlorat magniyli defoliant ishlab chikarilmokda.
Kimyoning organik, anorganik, fizik va boshka tarmoklarini rivojlantirishda uzlarini katta xissalarini kushdilar. Uzbyokiston kimyo fani va sanoatining rivojlanishida Ulug Vatan urushi yillarida bu erga kuchib kelgan sanoat korxonalari, Moskva kimyo texnologiya instituti, Xar`kov kimyo instituti, L.Ya. Karpov nomidagi fizik - kimyo instituti, kimyo sanoati va loyixalash institutining bulimlari va laboratoriyalarining xissasi katta buldi. Bu yillarda Uzbyokiston kimyogarlari sobik Ittifokning yirik olimlari - akademiklar I.A.Kablukov, V.A.Korgin, M.M.Dubinin, I.P.Losev va boshkalar bilan xamkorlikda ilmiy izlanishlar olib bordilar. Respublikamizda dastlab 1933 yili kimyo instituti tashkil etildi. Kimyo instituti laboratoriyalari asosida keyinchalik ilmiy tadkikot markazlari - usimlik moddalari kimyosi, paxta tsellyulozasi kimyosi va texnologiyasi, Urta Osiyo neftni kayta ishlash sanoati biorganik kimyo, polimerlar kimyosi va fizikasi, ugitlar institutlari tashkil etildi. Uzbyokistonda kimyo sanotining rivojlanishida juda kup olimlarning xizmatlari katta bulib, ularning Uzbyokiston Fanlar Akademiyasining xakikiy a`zolari O.S.Sodikov,S.Yu.Yunusov, X.U.Usmonov, M.N.Nabiev, K.S.Axmedovlar yaratgan maktablar aloxida axamiyatga ega.
Xozirgi kunda kimyo texnologiyasi fani oldida bir kator dolzarb muammolar turibdiki, ular katoriga kuyidagi yunalishlarini kiritish mumkin, masalan:
- yangi instruktsion va funktsional organik va anorganik materiallar (polimerlar, kompozitsion, keramik va x.) , elastomerlar, sun`iy va sintetik tolalar, ularni korroziya va emirilishidan saklash usullari.
- yangi yukori samarali kimyoviy texnologik jarayonlari,masalan, katalitik, elektrokimyoviy jarayonlar, kimyoviy reaktsiyalarni yukori va fizik metodlari yordamida tezlatish :
Uzbyokistonda kimyoning rivojlanish tarixi 1920 yilda Toshkent Davlat Dorilfununining tashkil etilishi bilan uzviy boglikdir. Professorlar S.N.Naumov, M.I.Prozin, e.V. Rakovskiy kabilar respublikamizda
- mineral xom ashyolar, neft`, gaz va kattik yokilgi, moddalarni chukur va kompleks kimyoviy kayta ishlash bilan boglik bulgan yangi jarayonlar:
- kimyoviy analizning yangi instrumental usullari, kimyoviy jarayonlar xamda materiallar va buyumlar xossalari diagnostikasi: - kimyoviy energetika, yangi kimyoviy tok manbalarini va energiyani boshka xolatga utkazish tizimlarini yaratish:
- kimyoviy texnologik jarayonlarning xavfsizligini va atrof - muxitni muxofaza kilish:
- kimyoviy informatika:
Respublikamiz kimyogarlari oldida xali uz echimini kutayotgan ulkan muammolar turibdi. Bu muammolar jumlasiga kam tarkalgan va noyob usullarni yaratish, sanoat va kishlok xujaligi chikindilarini kayta ishlash natijasida xalk xujaligi uchun muxim bulgan materiallar olish, chikindisiz va kam energiya talab kiladigan texnologik jarayonlarni ishlab chikish, atrof - muxit va inson salomatligi uchun zararsiz xamda kam mikdorda sarflanadigan usimliklarni ximoya kilishning kimyoviy vositalarini yaratish, sanoat okava suvlarini tozalash uchun samarali sirt aktiv birikmalar tanlash, tegishli xossalarga ega bulgan kompozitsion, konstruktiv yangi materiallar va elektr utkazuvchan polimerlar olish, xalk salomatligi uchun zarur bulgan dori - darmonlar yaratish kabilarni kiritish mumkin.
|
