|
O’zbekiston Respublikasining bozor iqtisodiyotiga o’tish sabablariva zrurligi mavud muammolar
|
| bet | 2/4 | | Sana | 14.12.2023 | | Hajmi | 106,5 Kb. | | #118370 |
Bog'liq 1495536609 68307Induksiya — ish, dalil va ma'lumotlami to'plashdan boshlansa, ulardan umumiy xulosalar, prinsiplar yoki qoidalami keltirib chiqarish uchun keyinchalik tartibga solinib, tahlil etiladi. Bu usulda dalillardan nazariya tomoniga, xususiy hodisalardan umumiylikka boriladi.
«Deduktiv» yoki «gipotetik» usulda iqtisodchi o'z vazifasini nazariyadan boshlab hal etadi. Dalillarga murojaat qilingandan keyin, shu nazariyani tekshiradi yoki undan voz kechadi. Deduksiya va induksiya bir-biriga zid usullar emas, vaholanki, kuzatishlarni olib borishdagi bir-birini to'ldiruvchi usuldir. Mikroiqtisodiy tahlil aniq iqtisodiy bo'g'inlar — xo'jaliklar, ishlab chiqarishlar (sex, uchastka, ish joylari) bilan ish ko'radi, har birining harakatini maydalab, sinchkovlik bilan o'rganadi.
Demak, iqtisodchilar tasodifiy kuzatishlar, fikrlash natijasida qilingan umumiy xulosalar, ma'lum ma'noga ega bo'lgan mushohada yoki intuitsiyalarga asoslanib, avval tekshirib, sinab ko'rilmagan qoidalar, prinsiplarni yaratadilar yoki shakllantiradilar. Bunday fikrlash mahsuli gipoteza, deb yuritiladi. Masalan, ular «xizmat doirasidagi fikrlash»ga asoslanib, iste'molchilar mahsulotlarning bahosi yuqori bo'lganda emas, bahosi past bolganda, ko'p miqdorda xarid qilishlari maqsadga muvofiqdir, deb taxmin qilishlari mumkin. Masalan, iqtisodiy nazariyalar abstrakt bo'lganligi uchun, haqiqiy voqelikning hamma tomonini ko'rsatmasa ham amaliy ahamiyatga egadir.
Tamoyil va nazariyalar iqtisodiy tahlil qilishning pirovard mah-sulidir. Tamoyil va nazariyalar esa dalillarni to'plash, ularni bir-biriga bog'lash hamda yakunlash bo'yicha tartib-qoidalardir. Nazariya dalillarsiz behuda, ma'nosiz bo'lishi mumkin, lekin faktlar vaqt o'tishi bilan o'zgaradi. Shuning uchun ularning to'g'riligi, o'z navbatida ilgari qabul qilingan tamoyil va nazariyalaming iqtisodiy shart-sharoitlarining o'zgarishiga qarab, to'g'riligini tekshirish lozim bo'ladi.
Turli xil iqtisodiy jarayonlarni bog'liqligini yuzaga chiqarish uchun funksional tahlil usuli ishlatiladi. Korxona mahsulotining bahosini bozorda tushib ketishini, Lining daromadiga, xarajatlarini qoplashiga qanday ta'sir etishini bilish uchun, masalan, bunday korxona o'z xarajatlarini qanday qoplaydi, savoliga javob topiladi va sintez usullari keng ishlatiladi. Tahlil usulida o'rganiladigan obyektni bo'laklarga bo'lib, alohida-alohida o'rganilsa, sintez usulida ular haqidagi axborotlarni umumlashtirib, umumiy xulosalar chiqariladi.
Hodisalarni tahlil qilishda pozitiv va normativ tahlil usullari ham ishlatiladi. Pozitiv yondoshuv voqealarni real holatini ifoda etadi. Normativ usulda и yoki bu jarayonga baho beriladi. Masalan, metropolitenda yurish bahosi keyingi ikki yilda 50 so'mdan 150 so'mga oshgan bo'lsa, bu — pozitiv yondoshuv. Zero, metropolitenda yurish bahosini 50 so'mdan 150 so'mga ko'payishi, kishilar daromadini kamaytirib, turmush tarzini pasaytiradigan bo'lsa, bu negativ yondoshuv hisoblanadi.
Iqtisodiy modellashtirish usulini ishlatish har qanday fikrlami, chizmalarni, jadvallarni va shuningdek, jarayonlarni matematik tarzda ifodalash imkoniyatini beradi.
Alohida iqitsodiy agentlar — uy xo'jaligi, firmalar, iste'molchilar va boshqa faoliyatini o'rganishda optimallashtirish vositasi ham qo'llaniladi. Shuning uchun barcha ish olib boriladigan tushunchalar pirovard xarakterda bo'ladi (pirovard foydalilik, pirovard mahsulot, pirovard xarajatlar, pirovard tushum va boshqalar).
Iqitisodiy agentlaming o'zaro munosabatlarini o'rganishda muvozanatni aniqlash usuli ishlatiladi. Odatda, bir-biriga ta'sir etuvchi kuchlar o'zaro balanslashgan, balansni o'zgartirishga ta'sir etadigan an'analar bo'lmasa, tizim muvozanatda, deb qabul qilinadi. Shunday qilib, bu usullar o'zaro bog'liq, ular birgalikda iqtisodiyotni o'rganishning yagona dialektik uslubini tashkil etadi.
|
| |
