17
6-§. G‘ARBIy TURK XOQONLIGI
Tayanch tushunchalar: G‘arbiy turk xoqonligi, yabg‘u, bosh qa-
ruv tartibi, ijtimoiy hayot, Abruy qo‘zg‘oloni.
Boshqaruv.
G‘arbiy xoqonlik ijtimoiy, iqtisodiy va ma-
da niy jihatdan Sharqiy xoqonlikdan mutlaqo ajralib tu rgan.
Sharqiy xoqonlik aholisining asosiy qismi chorvador ko‘ch-
manchilar edi. G‘arbiy xoqonlik
aholisining kattagina qismi
esa o‘troq dehqonchilik, hunarmandchilik va savdo-sotiq
bilan mashg‘ul edi.
VII asrning birinchi choragida G‘arbiy
xoqonlik nihoyatda
kuchaygan. Uning sharqiy chegarasi Oltoyga, janubda esa
Sind (Hind) daryosi bo‘ylariga borib yetgan. G‘arbiy xoqonlik
o‘ziga qaram viloyatlarni boshqarishda mahalliy sulolalarni
saqlab qolgan. Muhim ahamiyatga ega bo‘lgan ayrim o‘lka
-
larda esa xo qon xonadoniga tegishli mansabdorlar tayinlangan.
Xoqon
To‘ng yabg‘u (618–630) hukmronlik qilgan davrda
boshqaruv tartiblari isloh qilingan. Islohotga ko‘ra,
mahalliy
hukmdorlarga xoqon likning
“yabg‘u” unvoni berilib, ular xo-
qon ning noibiga (vakiliga) aylanadilar.
Shu bilan birga O‘rta Osiyo, Sharqiy Turkiston va Toxa-
ristonning deyarli mustaqil hokimliklari ustidan siyosiy nazorat
kuchay tiriladi. Ular huzuriga xoqonlikning noiblari –
tudunlar
yubo riladi. Biroq ichki kurash oqibatida G‘arbiy
turk xoqonligi
zaifl ashib boradi.
Ijtimoiy hayot.
G‘arbiy turk xoqonligiga birlashgan aholi-
ning ha yoti va xo‘jaligi turlicha bo‘lgan. Xoqonlik o‘troq va
ko‘chmanchi aholiga bo‘lingan. Ko‘chmanchilarning aso
siy
mashg‘uloti chorvachilik bo‘lgan. Aholining o‘troq qismi ma-
daniy jihatdan ilg‘or bo‘lib, xoqonlikning ijtimoiy va iqtiso diy
turmushida yetakchi ahamiyat kasb etgan.
Xoqonlikda shaharlar va qishloqlar ko‘p bo‘lgan. Aholisi
deh
qonchilik, hunarmandchilik va savdo-sotiq ishlari bilan
shu g‘ul lanardi. Hunarmandlar yasagan
zeb-ziynatlar va qu -
rol -yarog‘lar xilma-xilligi va nihoyatda puxtaligi bilan ajra lib
turardi.
18
Ichki va tashqi savdo-sotiq ishlari shahar aholisining aso -
siy mashg‘ulotlaridan biri bo‘lgan. Bu sohada ayniqsa
Sug‘d
sav do garlarining mavqeyi baland edi.
G‘arbiy turk xoqonligi bi lan Xitoy o‘rtasida
VII asrning
