O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim
vazirligi
P. Uzoqov., Sh. Holiqulov.,
TUPROQSHUNOSLIK
Qishloq xo‘jaligi oliy o‘quv yurtlari 5620200 - Agronomiya bakalavriat ta‘lim
yo‘nalishi
talabalari uchun darslik
Toshkent – 2010
I. Boboxo’jayev
ANNOTASIYA
Darslik qishloq xo‘jalik oliy o‘quv yurtlari agronomiya bakalavr ta‘lim
yo‘nalishi bo‘yicha o‘qiyotgan talabalar uchun mo‘ljallangan.
Darslikdan 5620100- Agrokimyo va agrotuproqshunoslik, 5620300-
O‘simliklar himoyasi va karantini, 5620400- Qishloq xo‘jalik ekinlari urug‘chiligi
va seleksiyasi, 5620500 – Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini etishtirish, saqlash va
ularni dastlabki qayta ishlash texnologiyasi, 5620800 – O‘rmonchilik, 5620900 –
Ipakchilik, 5630100- Qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalashtirish bakalavr ta‘lim
yo‘nalishlari bo‘yicha ta‘lim olayotgan talabalar, tadqiqotchi o‘qituvchilar, ilmiy
xodimlar, agronomiya tuproqshunoslik va agrokimyo mutaxassisliklari bo‘yicha
tayyorlanayotgan
magistrlar, aspirantlar, dehqon fermer xo‘jaliklari xodimlari,
qishloq va suv xo‘jaligi sohasida ishlayotgan mutaxassislar va keng kitobxonlar
ommasi foydalanishi mumkin. U ―Tuproqshunoslik‖ fani bo‘yicha qabul qilingan
Davlat ta‘lim standartlaritalablari asosida yozilgan va to‘liq javob beradi. Darslik
ikki qismdan iborat.
Birinchi qismida umumiy tuproqshunoslik asoslari ya‘ni tuproq paydo
bo‘lish jarayonining umumiy sxemasi, tuproqning
tarkibi va xossalari, uning yer
biosferasidagi, shuningdek, qishloq xo‘jaligidagi roli va funksiyalari kabi
masalalar batafsil bayon etilgan. Tuproq unumdorligi hamda biogeosenozlar va
agrosenozlar mahsuldorligi masalalariga alohida e‘tibor berilgan.
Ikkinchi qism tuproq tiplari, ularning genezisi,
klassifikasiyasi,
geografiyasi va foydalanishiga bag‘ishlangan. O‘zbekiston Respublikasida
tarqalgan tuproq tiplariga alohida e‘tibor qaratilgan. Har bir tuproq tipi uchun
uning paydo bo‘lish sharoitlari, tarkibi, xossalari va qishloq xo‘jaligida foydalanish
xususiyatlariga batafsil tavsif berilgan.
Ushbu darslikda tuproqshunoslik fanidagi hozirgi zamon ta‘limoti va
nazariy qoidalari eng so‘nggi ma‘lumotlar asosida umumlashtirib berilgan.
Taqrizchilar: I. Turopov – ToshDAU tuproqshunoslik kafedrasi mudiri,
professor, qishloq xo‘jalik fanlari doktori.
Z. Izzatullayev – SamDU ekologiya, tuproqshunoslik
va agrokimyo
kafedrasi mudiri, professor, biologiya fanlari doktori.
O‘. Matkarimov - SamDU ekologiya, tuproqshunoslik va agrokimyo
kafedrasi dosenti.
K. Mo‘minov – SamQXI denqochilik va meliorasuya asoslari kafedrasi
professori, qishloq xo‘jalik fanlari doktori.
АННОТАЦИЯ
Учебник предназначен для студентов сельскохозяйственных высших
учебных
заведений
агрономического
профиля
и
соответствует
государственному образовательному стандарту по почвоведению. Учебник
может быть использована бакалаврами, обучаюшимися по направлениям
5620100 – Агрохимия и агропочвоведение, 5620300 – Защита растений и
карантин, 5620400 – Семеноводство и селекция сельскохозяйственных
растений, 5620500 – Технология заготовки
хранения и первичной обработки,
5620800 – Лесоводство, 5620900 – Шелководство, а также преподавателями,
научными работниками агрономами, магистрантами и аспирантами
обучающихся по специальности агрохимии и агропочвоведения, фермерами,
специалистами сельского и водного хозяйств, а также широким кругом
читателей. Состоит он из двух частей. В первой части изложены основы
общего почвоведения, вопросы
общей схемы почвообразования, состав и
свойства почв, еѐ роль и функции в биосфере земли, а также продуктивность
биогеоценозов и агроценозов.
Вторая часть учебника посвящена типам почв, их генезису,
классификации, географии и использованию. Особое внимание уделено
почвенным типам, распространенным на территории Узбекской Республики.
Для каждого типа даѐтся диагностика и развернутая характеристика условий
почвообразования,
свойств
и
особенностей
сельскохозяйственного
использования.
В предлагаемом учебнике обобщены современные знания о почвах и
теоретические положения почвоведения с учетом новейших данных.
Рецензенты:
И. Туропов
–
Зав
кафедрой почвоведения ТашГАУ, доктор
сельскохозяйственных наук, профессор.
З. Иззатуллаев – Зав кафедрой экологии, почвоведения и агрохимии
СамДУ, доктор биологических наук,
профессор, У. Маткаримов – доцент
этой же кафедры.
К. Муминов – профессор кафедры земледелия и основы мелиорации
СамСХИ, доктор сельскохозяйственных наук.
RESUME
The text-book is meant for the students of agricultural higher educational
establishments of agronomical profile. This textbook can be used for bachelors,
which are trained on such trends as:
5620100- agrochemistry and agrosoilscience, 5620300 – plant protection and
quaranteen, 5620400- seed- growing and selection of agricultural plants, 5620500-
the technologi of stocking up storage and initial processing, 5620800- Forestry,
5620900- Silk worm breeding.
Bu teachers, scientific workers, agronomists,
masters, post-graduates, which are trained on such specialties as : agrochemistri
and agrosoil science, farmers, specialists of agriculture and irrigation and also by
wide circle of readers.
It corresponds to the state educational standarts on soil science and consists of
2 parts. In the 1
st