aniqlandi va 1-jadvalga jamlandi.
1-jadval
Tolaning sifat ko‘rsatkichlari
№
Ko‘rsatkichlar
Variantlar
Qo‘lda
terilgan
Mashinada
terilgan
1
uzunlik L(n)
0,81
0,82
2
toladagi tugunaklar soni (Cnt/g)
69
63
3
kalta tolalar miqdori (SFCn)
24,2
22,4
4
chiziqiy zichlik (Fineness)
167
168
5
yetilgan (pishgan) tola miqdori
(Muturity)
0,9
0,9
6
o‘lik tola miqdori (IFC)
7,1
6,4
Tolaning sifat qo‘rsatkichlari aniqlash uchun tuzilgan jadvalda qo‘lda va
mashinada terilgan paxta tolalarning sifat ko‘rsatkichlari tahlil qilingan qo‘lda
terilgan paxta tolasining shtapel uzunlik ko‘rsatkichi, mashinada terilgan paxtaning
uzunligi L(n)0.01 % ga ko‘p. Qo‘lda terilgan paxta tolasining
toladagi tugunaklar
soni, mashinada terilgan tugunaklar sonidan (Cnt/g) 19.6% ga ko‘p. Qo‘lda terilgan
paxta tolasining kalta tolalar miqdori, mashinada terilgan paxta tolasining kalta
tolalar miqdoridan (SFCn)7.8% ga ko‘p. Qo‘lda terilgan paxta tolasining chiziqiy
zichlik ko‘rsatkichi, mashinada terilgan paxta
tolasining chiziqiy zichlik
ko‘rsatkichidan (Fineness) 0.5% ga kam. Qo‘lda terilgan paxta tolasining pishgan
tola miqdori, mashinada terilganniki (Muturity) bilan teng. Qo‘lda
terilgan paxta
tolasidagi o‘lik tola miqdori, mashinada terilgan paxta tolasidagi o‘lik tola
miqdoridan (IFC) 10% ga ko‘pdir bu holatda ko‘rishimiz mumkinki paxta tolasini
mashinada va qo‘lda terilganda ularning sifat ko‘rsatkichlarini
oshirish uchun paxta
tozalash
va
yigirish
korxonalarida
o‘rnatilgan tola tozalash tizimlarini
takomillashtirish yangi resurstejamkor texnika va texnologiyalarni ishlab chiqarishga
joriy etish orqali sifat tolaning darajasini oshirishimiz mumkin.
Qo‘lda va mashinada terilgan paxta tolasidan
tayyorlangan xomaki
mahsulotlarning chiziqiy va kvadratik notekislik ko‘rsatkichlari, xalqaro Uster
Statistics 2018 me’yorlari bilan qiyoslandi va olingan natijalar 1-jadvalga jamlandi.
Ushbu jadval tahlili shuni ko‘rsatdiki, mashinada terilgan paxta tolasidan
tayyorlangan xomaki mahsulotlarning sifat ko‘rsatkichlari qo‘lda terilgan paxta
tolasidan tayyorlangan xomaki mahsulotlarning sifat ko‘rsatkichlari (chiziqiy
notekislik, kvadratik notekislik, kesim bo‘yicha 1 metr uzunlikdagi yarim tayyor
mahsulotning variatsiya koeffitsenti, kesim bo‘yicha 3 metr uzunlikdagi yarim tayyor
mahsulotning variatsiya koeffitsenti) bir biriga yaqin ekanligini ko‘rsatdi.
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
235
1-jadval
Mashinada va qo‘lda terilgan paxta tolasidan tayyorlangan xomaki mahsulotlarning
chiziqiy va kvadratik notekislik ko‘rsatkichlari
Ko‘rsatkichlar
Variantlar
Mashinada
Qo‘lda
Q
ayt
a
t
ar
al
g
an
pi
lt
a
P
il
ta
la
nga
n
pi
lt
a
P
il
ik
Q
ayt
a
t
ar
al
g
an
pi
lt
a
P
il
ta
la
nga
n
pi
lta
P
il
ik
Chiziqiy notekislik, U%
2.88
1.88
3.19
2.55
1.78
3.05
Kvadratik notekislik, CVm %
3.61
2.38
3.99
3.18
2.27
3.87
Kesim bo‘yicha 1 metr uzunlikdagi
yarim tayyor mahsulotning variatsiya
koeffitsenti, CVm 1m %
1.42
0.33
2.11
1.21
0.33
1.97
Kesim bo‘yicha 3 metr uzunlikdagi
yarim tayyor mahsulotning variatsiya
koeffitsenti, CVm 3m %
1.20
0.18
1.73
1.01
0.18
1.42
Sinov jarayonining keyingi bosqichida yigirish rejasiga muvofiq har ikki variant
bo‘yicha tayyorlangan piliklardan chiziqiy zichligi 19,6 teks bo‘lgan qayta tarash ipi
namunalari olindi, hamda ularning chiziqiy va kvadratik notekisliklari hamda neps
ko‘rsatkichlari Uster Tester 5-S800 jihozida o‘rganildi.
2-jadvallarda yigirilgan har ikki variant bo‘yicha chiziqiy zichligi 19,6 teks
(Ne=30) qayta tarash ipining sifat ko‘rsatkichlari keltirilgan.
2-jadval
Ipning tashqi ko‘rinishidagi nuqsonlar
№ Ko‘rsatkichlar
Variantlar
Mashinada
Qo‘lda
1
Chiziqiy notekislik, U%
8.63
8.66
2
Kvadratik notekislik, CVm %
10.89
10.93
3
10 metr uzunlikdagi ipning kvadratik
noteksligi, CVm 10 %
3.74
2.20
4
Ingichka joylari (-50%), 1 km ga
to‘g‘ri keladigan
0.0
0.0
5
Qalin joylari (+50%), 1km ga to‘g‘ri
keladigan
8.9
9.0
6
Tugunaklar (nepslar +200%), 1km ga
to‘g‘ri keladigan
40.1
44.1
7
Tukdorligi, N
5.10
6.18
2-jadvalda qo‘lda va mashinada terilgan paxta tolalaridan
yigirilgan iplarning
sifat ko‘rsatkichlari va ularning qiyosiy tahlil natijalari hamda Uster Statistics 2018
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
236
me’yoriy ko‘rsatkichlari bilan solishtirilgan qo‘lda terilgan paxta tolasidan yigirilgan
ipning chiziqiy notekisligi, mashinada terilgan paxta tolasidan yigirilgan ipning
chiziqiy notekisligi 0,3 % ga kam ekanligi. Qo‘lda terilgan paxta tolasidan yigirilgan
ipning kvadratik notekisligi esa mashinada terilgan ipning kvadratik notekisligi esa
0,3% ga ko‘pligi aniqlandi. Mayda va yirik nepslar solishtirilganda qo‘lda terilganda
neps miqdori 40,1 ta, mashinada terilganda esa 44.1 ta, ya’ni 9 % ga ko‘pligi
aniqlandi. Shuningdek, yirik (+280 %) nepslar miqdori esa 28.4 % ga kamligi (12.3;
8.8) aniqlandi hamda tukdorlik darajasi mashinada terilgannikidan qo‘lda terilganniki
17.5 % ga ko‘pligi aniqlandi. Tahlil natijalaridan shuni ko‘rishimiz mumkinki qo‘lda
va mashinada terilgan paxta tolasidan tayyorlangan xomaki mahsulotlar va yigirilgan
iplarning sifat ko‘rsatkichlari orasidagi farqdan mashinada terilagan paxtadan olingan
ip sifat ko‘rsatkichlari pastligini bu usulda terilgan paxtani tozalash samaradorligini
oshirish zarurligini ko‘rsatadi.
Xulosa. Mashinada va qo‘lda terilgan paxta tolalaridan tayyorlangan xomaki
mahsulotlar va yigirilgan iplarning sifat ko‘rsatkichlari Jizzax viloyati “Jizzakh textile”
MChJ xorijiy qo’shma korxonasidagi mavjud laboratoriya uskunalarida tahlillar
o‘tkazilib natijalar xalqaro me’yor ko‘rsatkichlar bilan qiyosiy tahlil natijalari olindi.
Qo‘lda va mashinada terilgan paxta tolasidan yigirilgan ip chiziqiy zichligi 19,6 teks
(N
e
=30) karda iplari hamda ularning sifat ko‘rsatkichlari tahlilidan shunday xulosa
qilish
mumkinki
mashinada
terilgan
paxta
tolasidan
olingan
ip
sifat
ko‘rsatkichlaridan kamligi buning uchun paxta tozalash va yigirish jarayonida
tozalash samaradorligini yanada oshirish zarurligini ko‘rsatadi. Bu esa soha olimlari
oldida turgan muhim vazifa hisoblanadi.
