Pedagogik qobiliyatni shakllantirish yo’llari
Pedagogik–psixologiyada o‘qituvchi qobiliyatining cheklangan turlari yo‘q.
Pedagogik
qobiliyat turlari fanning, jamiyatning rivojlanishiga qarab ko‘payib va
o‘zgarib turishi mumkin. Falsafada qobiliyat uzoq vaqtgacha “o‘zgarmas irsiyat”
nasldan – naslga o‘tuvchi jarayon sifatida talqin etilgan. Olimlarning uzoq yillar
olib borgan ilmiy-tadqiqotlari va kuzatishlari natijasida
pedagogik qobiliyatning
quyidagi asosiy sifatlari ajratib ko‘rsatilgan:
1. O‘z kasbiga muhabbat, o‘quvchilarni seva olishi.
2. Mutaxassislik fanini mukammal bilishi, unga qiziqishi.
3. Pedagogik taktga (odob va go‘zallikka) ega bo‘lish.
4. Bolalar jamoasiga singib keta olish.
5. O‘z mehnatiga ijodiy yondashish.
6. Javobgarlikni his etish.
7. Tarbiyaviy bilimlarni egallaganligi.
O‘qituvchi faoliyatidagi pedagogik qobiliyatning o‘ziga xos tizimlari mavjud.
Qobiliyatlar tizimi quyidagi xususiyatlari bilan farq qilinadi:
asosiy xususiyatlar;
tayanch xususiyatlar;
yetakchi xususiyatlar;
yordamchi xususiyatlar.
Pedagogik qobiliyatlarning tayanch xususiyatlari kuzatuvchanlik – ko‘ra
bilish ko‘nikmasidir. Bu – individual narsaning o‘ziga xos tomonini, ijodiy faoliyat
uchun boshlang‘ich
materialni ko‘ra
bilishi demakdir.
Rassomning
kuzatuvchanligi, tabiatshunos olimning kuzatuvchanligidan farq qilishi o‘z-o‘zidan
ravshan. Ularning kuzatuvchanligi turlicha yo‘nalishda bo‘lganligi sababli, har biri
o‘z tafakkuri va dunyoqarashiga ega.
Qobiliyatning yetakchi xususiyati ijodiy tasavvur qilishdir. Bu xususiyat faqat
rassomga, matematika o‘qituvchisiga, adabiyotshunosga xos bo‘lmasdan, balki
aynan barcha fan o‘qituvchilariga ham tegishli.
Har qanday kasb sirlarini mukammal egallash uchun qobiliyat kerak.
Pedagogik qobiliyat sog‘lom o‘qituvchidagina shakllanadi.
Biroq u yuqori,
o‘rtacha va past darajada bo‘lishi mumkin. Ushbu turli darajadagi qobiliyatlarda
mujassamlashgan hislatlar va xususiyatlar orasida ba’zilari
yordamchi rol
o‘ynaydi.
Pedagogik qobiliyatlar tizimiga kiradigan yordamchi xususiyatlar va hislatlar
quyidagilardan iborat:
aql–idrokning muayyan turlari,
hozirjavoblik, kamchiliklarga tanqidiy
e’tibor, sobitqadamlik;
o‘qituvchining nutqi: notiqlik san’ati, so‘z boyligining teranligi;
aktyorlik xususiyati:
mimika va pantomimika, xayoliy fantaziya ishlata
olish, ruhiy hissiyotni jilovlay olish.
pedagogik takt va pedagogik nazokatga ega bo‘lish.