|
Bolalar jismoniy faolligining oshirishning asosiy vositasi sifatida
|
| bet | 5/6 | | Sana | 26.06.2024 | | Hajmi | 104 Kb. | | #265777 |
Bog'liq Tojimatova Mahliyo (2) (3)2.2. Bolalar jismoniy faolligining oshirishning asosiy vositasi sifatida.
Aqliy va jismoniy rivojlanish - axloqiy poklik, hayotga va san'atga bo'lgan estetik munosabatning uyg'unligi, yaxlit shaxsiyatni shakllantirish uchun zarur shartlardan biridir. Ushbu maqsadga erishishga ko'p jihatdan bolalarning musiqiy madaniyatini rivojlantirish va musiqiy ta'limni to'g'ri tashkil etish ham muhim vositalardan biri ekani ma'lum. Musiqa bola tarbiyasida quyidagi kompanentlarni bajaradi:
Musiqa-bu bolani estetik tarbiyalash vositasidir. Estetik tarbiya maktabgacha yoshdagi bolalarning go'zallikni idrok etish, his qilish va tushunish, yaxshi va yomonni farqlash, mustaqil ravishda harakat qilish qobiliyatlarini rivojlantirishga, shu bilan turli xil badiiy faoliyat turlari bilan shug'ullanishga qaratilgan.
Estetik tarbiyaning eng yorqin vositalaridan biri bu musiqa. Uning ushbu muhim funksiyani bajarishi uchun bola umumiy musiqiylikni rivojlantirishi kerak. Bolalarda umumiy musiqiylikning rivojlanishi bilan musiqaga hissiy munosabat paydo bo'ladi, eshitish yaxshilanadi va ijodiy xayoltug'iladi. Bolalarning tajribasi o'ziga xos estetik ranglarni oladi.
Musiqa -bu bolaning axloqiy xususiyatlarini shakllantirish vositasi. Bolaning histuyg'ulariga bevosita ta'sir ko'rsatadigan musiqa uning axloqiy xususiyatlarini shakllantiradi. Ba'zan musiqaning ta'siri ishontirish yoki yo'nalishdan ko'ra kuchliroqdir. Bolalarni turli xil hissiy-majoziy asarlar bilan tanishtirish, ularni hamdard bo'lishga chorlaymiz.
Musiqiy faoliyat bola shaxsining axloqiy fazilatlarini shakllantirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi, kelajakdagi insonning umumiy madaniyatining dastlabki asoslarini yaratadi. Musiqa -bu aqliy qobiliyatlarni faollashtirish vositasidir. Musiqani idrok etish aqliy jarayonlar bilan chambarchas bog'liq, ya'ni. diqqat, kuzatish, tezkoraql talab qiladi.
Bolalar tovushni tinglaydilar, o'xshash va turli xil tovushlarni taqqoslaydilar, ularning ekspressiv ma'nosi bilan tanishadilar, badiiy tasvirlarning xarakterli semantik xususiyatlariga e'tibor beradilar, asarning tuzilishini tushunishgao'rganadilar. Estetik baholashdagi ushbu birinchi urinishlar kuchli aqliy faoliyatni talab qiladi va o'qituvchi tomonidan boshqarilib boradi. Musiqa jismoniy rivojlanish vositasidir.
Qo'shiq aytish ovoz apparatini rivojlantiradi, vokal zanjirlarini mustahkamlaydi, nutqni yaxshilaydi (nutq terapevtlari nutqni davolash uchun ishlatadilar) va vokal-eshitish muvofiqlashtirishini rivojlantirishga hissa qo'shadilar. To'g'ri qo'shiq pozitsiyasi nafasni tartibga soladi va chuqurlashtiradi. Musiqalar va harakatlarning o'zaro bog'liqligiga asoslangan ritmdagi mashg'ulotlar bolaning holatini, muvofiqlashuvini yaxshilaydi, yurish va yugurishning ravshanligini rivojlantiradi.
Musiqiy asarning dinamikasi va sur'ati harakatlarida tezlikni, kuchlanish darajasini, amplituda va yo'nalishni mos ravishda o'zgartirishni talab qiladi. Hissiy sezgirlik va rivojlangan musiqiy quloq bolalarga qulay shakllarda yaxshi his-tuyg'ular va harakatlarga javob berishga imkon beradi, aqliy faoliyatni faollashtirishga yordam beradi va harakatlarini doimiy ravishda yaxshilaydi, maktabgacha yoshdagi bolani jismoniy rivojlantiradi. Maktabgacha ta'lim muassasalarida musiqa ta'limini musiqiy faoliyat turlari bilan birga olib borish ayniqsa maqsadga muvofiq kelgan bo'lardi.
Musiqiy faoliyatning etakchi turlaridan biri tinglash idrokidir. Musiqani tinglash orqali bola o'z tasavvurlari olamida tinglayotgan asarining qiyofasini chizadi, ammo bola o'zi nimani istayotgan bo'lsa, tinglayotgan musiqasida shuni rasmini chizadi. Musiqiy faoliyatning keyingiturlari -bu bolalar ijodi va bolalarning musiqiy ijodidir. Bunda bolalar ijodi ularning rasqga tushganlarida, qo'shiq kuylaganlarida musiqiy cholg'ularni chalganlarida namoyon bo'lsa, bolalarning musiqiy ijodi ulardan ijodkorlikni, improviztsion ijodiy namunalarni va yaratuvchanlikni talab etadi.
Musiqaga yoshlikdan uyg‘ongan qiziqish kishining keyingi musiqaviy rivojida kuchi ta’sir o‘tkazadi, boshqa ko‘nikma vadidlarning shakllanishini ta’minlaydi, yaxshi musiqali didni tarbiyalaydi. Musiqa estetik va manaviy kayfiyatning ulkan manbayidir. Musiqaning bola hissiyoti va shakllanishiga, uning mazmunini tushunish va his etishga katta ta’sirini hisobga olganda haqqoniy va voqiylikni to‘g‘ri aks ettirgan musiqali asardan o‘rinli foydalanish alohida o‘rin tutadi.
Musiqali obrazlar shakllanishining asosiy manbayi tabiat va kishi nutqiga mos kelishiga, atrof-olamdagi go‘zallikni idrok etishiga bevosita bog‘liqdir. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida musiqa mashg’ulotlarini tashkil etishning vazifalari quyidagilardan iborat:
❖maktabgacha yoshdagi bolalarda musiqaga mehr-muhabbat va qiziqish uyg’otish, boshlang‘ich musiqali didni tarbiyalash.
❖maktabgacha yoshdagi bolalarda musiqani idrok etishga, uning tinglash qobiliyati, estetik didi, umumiy madaniyatni rivojlantirish.
❖maktabgacha yoshdagi bolalarda musiqali qobiliyatni o‘stirish, musiqali didni shakllantirish, badiiy ijodkorlik iqtidorini rivojlantirish.
❖musiqa asarlarini idrok etishni tarbiyalash.
❖musiqa tinglashga, kuylashga, musiqa asboblarini chalishga, musiqali ritmik harakatlarga o‘rgatish metod va usullari.
❖musiqaviy qobiliyat, musiqaga emotsional munosabat, musiqani tinglay bilish, ritmni his etish malakalarini shakllantirish.
❖bolalarda musiqa hamda ashula aytish, ritmika, bolalar musiqa asboblarini chalish faoliyatlarida eng oddiy ijrochilik malakalarini shakllantirish.
❖umumiy musiqa qobiliyati, individual qobiliyatlar, ashulachilik ovozi va harakatlarning ifodaliligini o‘stirish.
Musiqiy tarbiya vazifalari:
1. Musiqaga muhabbat va qiziqishni o‘stirish.
2. Bolalarning musiqiy tajribasini boyitish (musiqiy asarlar asosida).
3. Bolalarni oddiy musiqiy tushunchalar bilan tanishtirish, musiqa tinglash, kuylash, musiqiy ritmikasi borasida malakalarni rivojlantirish.
4. Bolalarda emotsional hisni shakllantirish. Ularda lad hissi, ritm tuyg‘usini o‘stirish.
5. Musiqiy didni o‘stirish (musiqiy taassurotlar asosida).
6. Bolalarda ijodkorlikni rivojlantirish (barcha faoliyatlar asosida). Musiqiy asarlar bolalarning psixologik xususiyatlarini, ularning qiziqishlari va dunyoqarashlarini hisobga olgan holda tanlanishi kerak.
Maktabgacha bo‘lgan davr psixologiyada ilk bolalik davri deb yuritiladi hamdabolalikning eng go‘zal va esda qoladigan damlarini o‘z ichiga oladi. Musiqa tarbiyasi bolalar bog‘chasi va umumiy o‘rta ta’lim maktablarida umumiy fanlar tarkibida o‘qitiladi.
Hozirgi kun talabi maktabgacha ta’lim muassasalari oldiga musiqiy-estetik tarbiya berish borasida aniq vazifalarni qo‘yadi: –bolalarni tabiat go‘zalliklarini, badiiy asarlarni idrok etish; –estetik did va hissiyotni shakllantirish; –hayotda go‘zallik tushunchasini to‘liqligicha anglashni o‘rgatish; –bolalarga badiiy ijodkorliknishakllantirish; –bolalarda go‘zallikni o‘z hayotlariga, o‘z faoliyatlariga olib kirish.
Uzluksiz ta’lim tizimida maktabgacha ta’lim muhim o‘rin egallaydi. Hozirgi kunda maktabgacha ta’lim muassasalarining ahamiyati uzluksiz ta’limning oldingi bosqichi sifatida muhim rol o‘ynamoqda. Shuning uchun har bir fanning alohida o‘qitilish ahamiyati oshib bormoqda. Maktabgacha ta’lim muassasalaridagi har bir mashg’ulotning asosiy vazifasi bolalarni fikrlash va o‘ylashga o‘rgatishdir.
Musiqa san’atining ahamiyati musiqa shunday san’at turiki, u insonlarni kechinmalari, emotsional hissiyotlari orqali birlashtiradi. Ular orasidagi aloqa vositasiga aylanadi. Bir kompozitor tomonidan yaratilgan musiqa boshqa insonlar qalbida turli-tuman kechinmalar uyg’otishining o‘zini bir mo‘jiza deb atash mumkin. Musiqa tarbiyasi estetik tarbiyaning tarkibiy qismi hisoblanadi. Inson shaxsini shakllantiruvchi yetakchi omillardan biri –ta’lim-tarbiyadir.
Estetik tarbiya esa uning tarkibiy qismi sifatida go‘zallikning mohiyati, estetik va axloqiy hissiyotlarning birligi, san’atning xalqchilligi to‘g‘risidagi ta’limotga suyanib, bolalarning ob’yektiv dunyo haqidagi bilimini kengaytiradi va chuqurlashtiradi, ijodiy qobiliyatini va iste’dodini o‘stiradi hamda ularda yuksak ma’naviy fazilatlarning tarkib topishiga yordam beradi. Odatda, estetik tarbiyaning maqsadi bolalarda estetik his-tuyg‘u va fikrlarni rivojlantirish, go‘zallikni ko‘ra bilish va ulardan zavqlana olishdan iborat, deb tushuniladi. Aslida estetik tarbiyaning maqsad va vazifalari bu bilan chegaralanib qolmaydi. Bolalarni go‘zallik va xunuklikni, yuksaklik va tubanlikni, shodlik, kulfatni anglash va ko‘ra bilishga o‘rgatadi.
Estetik tarbiya umuminsoniy va milliy qadriyatlar qaror topishiga xizmat qiladi. Ayonki, tarbiya insonongiga, his - tuyg‘ulariga, tasavvuriga, e’tiqodiga, dunyoqarashiga, xatti-harakatlariga, xulqatvoriga ta’sir o‘tkazadi. Bolani musiqaviy asarlarni idrok etish tug’risidagi masalaga to’xtaymiz. Idrok san’ati o’zidan keyin psixologik faoliyatni namoyon qiladi, musiqa san’ati asarlarini tushunish masalasi o’zidan o’zi kelib chiqishi mumkin emas. Uni o’rgatish kerak. Musiqa asarlarini idrok etish hissiyotidan boshlanadi. Musiqa asarlarini idrok etish emotsional jonkuyarlikni vujudga keltiradi. Bolaning bu holatida unga tanish mazmun va quvonch-idrok asosida emotsiyalarning paydo bo’lishidir.
Bolalarda asarni tushunib qabul qilish qobiliyatini tarbiyalash zarur. Shunday qilib musiqa idrokini tarbiyalash quyidagicha boradi:
1. Musiqa materialini ajratib olish.
2. Tarbiya va ta’lim metodlarini sistemalashtirish.
3. Ishning turli bosqichlaridan foydalanish.
4. Musiqa asarlarining turli-tuman namunalaridan foydalanish.
5. Musiqa asarining obrazlar soni va formasiga qarab asta-sekin murakkablashib borish. Estetik va emotsional muhit musiqa olamida bolaga emotsional qulayliklar yaratib, undagi ijodga bo‘lgan qiziqishni shakllantiradi. Biroq, musiqiy muhitning samaradorligi faqat tashqi sharoitlargagina bog‘liq bo‘libgina qolmay, balki bola musiqiy rivojlanishini tartibga soluvchi muloqot, musiqiy-nazariy hamda psixologik bilimlarga ham bog‘liqdir.
Xulosa
Harakatli o’yinlarni qo’llagan holda jismoniy ta’lim sog’lomlashtirish ishlarini tashkil etishda qator shart-sharoitlar hisobga olinganini ta’kidlash muhim. Ba’zi maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning jismoniy tayyorgarlik darajasi yetarlicha yuqori. Ularning harakat faolligi doirasini kengaytirish, bundan keyingi jismoniy kamolotga erishishi uchun sharoit yaratish zarur. Bunda asosiy yordamchilar ota-onalar bo’ladilar, milliy va harakatli o’yinlar yoki ularning elementlaridan foydalanib mustaqil mashg’ulotlarni tashkil etishni ular ta’limchilar bilan birgalikda ishlab chiqadilar va qatnashadilar.
Harakatli o’yinlarni o’tkazishda ohirgi natija emas, balki unda ishtirok etishni o’zlashtirish jarayoni muhimdir. Bolalarning harakatlar tuzilishini o’zlashtirishlari, o’z ijodiy kuchlarini namoyon qilishga asoslanib o’yinda ishtirok etish tajribasiga ega bo’lishlari muhim ahamiyatga ega. Gap oxirgi tashqi natijani inkor qilish haqida emas, balki uning mohiyatini to’g’ri tushunishda, jismoniy tarbiya, insonparvarlikka yo’naltirilgan ta’lim - bu maqsadga qaratilgan harakatlar jarayoni bo’lib, u ijodiy izlanishga to’la, faoliyat, muloqot, hissiy kechinmalarni birga qo’shib olib boradi. Ushbu holatda milliy va harakatli o’yinlarni qo’llashdagi jismoniy yuklamaning bir xilligi ichki belgilarga ko’ra ham aniqlanadi.
To‘g‘ri yo‘nalishda muvozanatni saqlab teng qadamlab yurishni o‘rgatish, tirmashib chiqish (kichik narvonchaga mustaqil chiqish va tushish), predmetlarni uloqtirish va dumalatishda tushirib yubormaslikni o‘rgatish. Barmoqlarning mayda muskullarini rivojlantirish, chamalashni, ayrim harakatlarni va faoliyatlarni boshqa bolalar bilan birgalikda bajarish malakalarini shakllantirish.
Bolalarni harakat faolligiga undash. Mustaqil harakat qilishga qiziqishni tarbiyalash. Yurish va muvozanat saqlash mashqlari. To‘g‘ri yo‘nalishda yurish, yo‘lkadan, yerga yotgan taxtadan yurish. Bir uchi poldan 15-20 sm ko‘tarilgan taxtadan yurib ko‘tarilish (eni 25 sm uzunligi 1,5-2 m) va undan tushish. Balandligi 15 sm bo‘lgan yashik ichiga tushish va undan chiqish. Erga tashlangan hamda poldan 15-25 sm ko‘tarilgan chizimcha yoki taxtacha ustidan kattalar yordamida hatlab o‘tish. Maktabgacha yoshdagi kichik bolalarning jismoniy-ruhiy rivojlanishi jarayoni shiddat bilan kechadi. Ularning vujudi tinimsiz o‘sayotganligi uchun hambir joyda tinch o‘tira olmaydilar. Lekin bu bosqichda bola jismoniy o‘sishi tashqaridan qaraganda bir oz susayganday bo‘ladi. Ya’ni 3yoshdan 4 yoshgachа bo‘lgan davrda bolalar faqat 4 sm.ga o‘sadilar. Ota-onalar bolalarining jismoniy rivojiga alohida e’tibor berishlari, ularning erkin, bemalol harakatlanishlariga sharoit yaratilishi lozim. Chunki bolaning fikri teranligi, nutqining boyligi, ma’naviy sifatlarini o‘zlashtirishi, avvalo uning sog‘lomligiga bog‘liqdir.
|
| |
