Образование и инновационные исследования (2022 год №12)
ISSN 2181-1717 (E)
275
http://interscience.uz
O`SMIRLAR MA`NAVIYATINI SHAKLLANTIRISHNING IJTIMOIY-
PSIXOLOGIK XUSUIYATLARI
Olimov Laziz Yarashovich,
Buxoro davlat universiteti dotsenti
Bahronova Mavluda O`tkir qizi,
Buxoro davlat universiteti magistranti
Annotatsiya: Ushbu maqolada o‘smirlardagi ma’naviyat msalalasining namoyon
etilishi va rivojlanishini tadqiq etish hamda uning o‘ziga xos ijtimoiy-psixologik omillarini
takomillashtirish haqida fikr yuritilib, o‘smir shaxsi ma’naviyati va shaxsiy sifatlarini
rivojlantiruvchi ijtimoiy-psixologik omillar, bilan bog‘liq tadqiqot natijalari bayon etilgan.
Kalit so‘zlar: ma’naviyat, o‘smir, ijtimoiy, shaxs sifatlari, tarbiya, milliy qadriyatlar
СОЦИАЛЬНО-ПСИХОЛОГИЧЕСКАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА
ФОРМИРОВАНИЯ ПОДРОСТКОВОЙ ДУХОВНОСТИ
Олимов Лазиз Ярашович
доцент Бухарского государственного университета
Баҳронова Мавлуда Ўткир кизи
магистрант Бухарского государственного университета
Аннотация: В данной статье рассматриваются исследования проявления и
развития проблемы духовности у подростков и совершенствования ее специфических
социально-психологических факторов, представлены результаты исследования.
Ключевые слова: духовность, подросток, социальные, личностные качества,
воспитание, национальные ценности.
SOCIAL-PSYCHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF THE FORMATION
OF TEENAGE SPIRITUALITY
Olimov Laziz Yarashovich
Associate Professor, Bukhara State University
Bahronova Mavluda O`tkir qizi
master student of Bukhara State University
Annotation: This article discusses the research of the manifestation and development of
the issue of spirituality in adolescents and the improvement of its specific socio-psychological
factors. The results of the research are presented.
Key words: spirituality, adolescent, social, personality qualities, education, national
values
KIRISH. Dunyoda globallashuv jarayonining jadallashuvi, o‘ziga xos ijtimoiy taraqqiyot
tamoyillariga mos ravishda shaxsni tarbiyalash va unga ijtimoiy-psixologik ta’sir qo‘rsatish
tizimini takomillashtirishga bo‘lgan ehtiyojning yanada ortib borayotganligini ko‘rsatmoqda.
O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli isloxotlar talablariga mos keluvchi,
intelektual salohiyati yuqori, keskin o‘zgarishlarga tez moslasha oladigan, raqobat bardosh,
mehnat bozorida mutaxassislar malakasiga qo‘yilayotgan talablar darajasida samarali
faoliyat yurituvchi shaxsni shakllantirishga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Таълим ва инновацион тадқиқотлар (2022 йил № 12)
ISSN 2181-1709 (P)
276
Education and innovative research 2022 y. №12
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 7 iyundagi 472-son
«Psixologiya sohasida kadrlarni tayyorlash tizimini yanada takomillashtirish va jamiyatda
huquqbuzarliklarning oldini olish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qarori va mazkur faoliyatga
tegishli boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni
amalga oshirishda
ushbu maqola muayyan darajada xizmat qiladi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA. Mamlakatimiz psixologlari
tomonidan ham o‘smir shaxsi rivojlanishida axloqiy normalarning mohiyatini, ma’naviy
tarbiya tuzilmasi, vositalari va shakllarini ishlab chiqishda muayyan hissa qo‘shildi. Bu sohada
G‘.B.Shoumarov, V.M.Karimova, E.G‘.G‘oziyev, R.I.Sunnatova, Sh.R.Baratovlarning
ishlarini alohida ta’kidlash zarur. Ayni paytda, bu sohada psixolog-olimlarimiz tomondan
amalga oshirilgan tadqiqot ishlarni tanqidiy tahlil qilish mamlakatimiz psixologiyasi mazkur
yo‘nalishda yanada kengroq doirada ilmiy izlanishlar olib borilishi lozimligini ko‘rsatadi.
Ma’naviyat va axloqiy norma muammosi mamlakatimiz psixologlari, faylasuflari,
sotsiologlari, tarixchilari, madaniyatshunoslari, pedagoglari
tomonidan intensiv tadqiq
etilayotgan bir paytda mazkur mavzuga bag‘ishlab psixologlarimiz tomonidan yaratilgan
ishlar barmoq bilan sanarli darajada oz. Milliy tarbiyaning psixologik jihatlarini o‘rganishga
bag‘ishlangan tadqiqotlar esa yo‘q darajada.
Mazkur muammoning psixologik jihatlari, avvalo, shunda ko‘rinadiki, hanuzgacha
shaxsning axloqiy rivojlanishiga samarali ta’sir ko‘rsatadigan psixologik omillar atroflicha
tadqiq etilmagan. Psixologiyamizda o‘smir shaxsi rivojlanishida axloqiy normalar tuzilmasi,
ma’naviyat va psixikaning aloqadorligi masalalari ishlab chiqilmagan, bu sohaga oid
terminologiyada ham noaniqlik va mavhumlik mavjud.
Buyuk nemis faylasuflaridan yana biri I.Kant ma’naviyatni o‘zini o‘zi anglash
sifatida cheklab izohlamagan. Uning talqinida ma’naviyat “Insonni
harakatlantiruvchi,
jonlantiruvchi” tamoyildir. O‘zining “Sof aqlni tanqid” asarida ma’naviyat haqida shunday
yozadi: “Ichki tuyg‘uning predmeti sifatida bu unsur nomoddiylik tushunchasini beradi;
oddiy unsur sifatida mustahkamlik, butunlikni anglatadi; intellektual unsur sifatida shaxsni
anglatadi; bularning barchasi birikib ma’naviyat tushunchasini vujudga keltiradi”.
Ma’naviyatni inson tabiatining o‘ziga xos xususiyati sifatida talqin qilish bilan birga,
Kant insonning mohiyati ma’naviy taraqqiyotga intilishda namoyon bo‘ladi, deb ta’kidlagan
edi.
Axloqiy norna masalasiga rus faylasuflaridan V.Solovyov, V.Rozanov, N.Berdyaev,
A.F.Losev, Ye.Trubeskoy, P.Florenskiy va boshqalar ijodida ham muayyan o‘rin ajratilgan.
Rus faylasuflarining ko‘pchiligi uchun axloqiy normani talqin qilishdagi umumiy xususiyat
shundaki, ular bu tushunchani pravoslavie mazhabi nuqtai nazaridan talqin qiladilar.
Ularning bunday yondashuviga sabablardan biri, xristian dinida ilohni anglashdagi
asosiy elementlardan biri “muqaddas Ruh”, “Ota ruh”) tushunchasidir. Ayni paytda, rus
faylasuflarining ba’zilari, masalan, V.Solovyov, N.Berdyaevlar ma’naviyatni talqin qilishda
pravoslavie aqoidlari doirasidan chetga chiqishadi.
Inson hayotining mazmuni stoiklarning diqqat markazida bo‘ldi. Stoiklarning fikriga
ko‘ra, inson hayotining mazmuni tabiat bilan uyg‘un bo‘lishdadir. Ularning fikriga ko‘ra,
donolik, mardlik, mo‘’tadillik va adolat oliy qadriyat hisoblanadi. Ulardan keyingi o‘rinda
oliyjanoblik, qat’iyat, tirishqoqlik kabi sifatlar turadi. Stoiklar talqinida, dono odamlar ham
ehtiroslarga berilishi mumkin, lekin bu ehtiroslar yaxshilikka yo‘naltirilgan bo‘ladi.
NATIJALAR.
O‘smirlarda ma’naviy ehtiyojlarning shakllanganini aniqlash ma’naviy tarbiyaning
samaradorligini oshirishda muhim omillardan hisoblanadi. Shuni hisobga olib,
yoshlarning
ma’naviy ehtiyojlarini aniqlash maqsadida, quyidagi vazifalar qo‘yildi: 1) O‘smirlar
ehtiyojlarining xususiyatlarini, ularning ma’naviy qadriyatlar to‘g‘risidagi tasavvurlarini,
