195
dugonalarning suxbati bir-biridan farq kiladi. Monologik nutk bir kishining
boshqa kishiga murojaati― fikrlarning mantikan tugal bo’lishi, grammatik
konun-koidalarga rioya qilish kerak. Odamlarning mulokot jarayonida
suzlardan tashqari turli xil harakatlardan, kiliklardan, xolatlardan, kulgu,
oxanglardan ham foydalanadilar. Mimika, kuz karashlar, tuxtashlar (pauza)
ifodalari va xokazo. Buyuk rus yozuvchisi L. Tolstoy odamlarda 97 xil kulgu
turi, 85 xil kuz karashlar turi borligini kuzatgan. Andreyevaning yozishicha,
odam yuz ifodalari, nigoxlarining 2000 ga yaqin ko’rinishlari bor.
Bu noverbal mulokat vositalarining milliy va xududiy xususiyatlari bor.
Masalan . o’zbek xalkining mulokot jarayoni boy, uzaro munosabatlarning
bevosita xarakteri unda shunday vositalarning ko’proq ishlatilishi bilan boglik.
Bolgarlar biror fikrni tasdiklamokli bo’lishsa, boshlarini chaykashadi, inkor
etmokchi bo’lishsa, bosh siltashar ekan.
Noverbal mulokatda suxbatdoshlarning fazoviy joylashuvlari ham
ahamiyatga ega: Masalan, ayollar xissiyotga berilganligi uchun bir – birlari
bilan yaqin turib gaplashar ekanlar, erkaklar o’rtasida masofa Bular ekan.
O’quvchilarni partada orqama – ketin o’tkazgandan ko’ra doira shaklida
utkazilsa, ularda javobgarlik xissi yuqoriroq Bular ekan, Emotsiyalar
almashgani uchun ham guruxdagi psixologik vaziyat ijobiy bo’lib, bolalarning
predmetga va bir – birlariga munosabatlari ancha yaxshi Bular ekan.
Demak ta’lim – tarbiya jarayonini tashkil etishda mulokotning barcha
vositalariga, Ayniqsa, nutkka e’tibor berish kerak. Bolalarni ilk yoshlik
choglaridanok nutk madaniyatiga urgatish, nutklarini ustirish choralarini ko’rish
zarur. Pedagog ham nutk madaniyatiga ega bo’lishi kerak.
