katta bo‘ladi. SHuning uchun shikastlangan asbob-uskunani yoki tarmoq
uchastkasini himoya qiluvchi suyuqlanuvchan saqlagich yoki avtomatik
vklyuchatel tezda ishga tushadi. Xususan, shikastlangan
asbob-uskunani
kuchlanish ta’siridan tez va to‘la xalos qilish nolinchi simga ulashning himoya
tariqasida erga ulashga nisbatan farq qiladigan himoyalash ishining asosidir.
holbuki, himoya tariqasida erga ulashda erga ulangan qismlardagi kuchlanish
izolyasiya shikastlanganida pasayadi, ammo uzoq vaqt saqlanib turishi mumkin.
Nolinchi sim uzilgan holda uzilgan nuqtadan naridagi hamma asbob-
uskunalar faqat mutlaqo himoyasiz qolib ketmasdan, balki nolinchi sim bo‘lmagan
holdagiga nisbatan hatto yomon sharoitga tushib qolgan bo‘lardi, chunki uzilgan
nuqtadan narida nolinchi simga ulangan har qanday apparat yoki elektr
dvigatelining izolyasiyasi shikastlanganida uning korpusida va boshqa nolinchi
simlarga ulangan korpuslarda ko‘pincha faza kuchlanishiga teng bo‘lgan
kuchlanishlar hosil bo‘lgan bo‘lardi. Bunga yo‘l qo‘ymaslik uchun,
birinchidan,
nolinchi simning uzilishining oldini olishga intiladilar. Jumladan, tarmoqning
nolinchi simdan nol nuqtaga ulash uchun foydalanadigan uchastkasida bir qutbli
vklyuchatel va suyuqlanuvchan saqlagichlarni o‘rnatishga yo‘l qo‘yilmaydi va
nolinchi simlar doim nazorat qilib turiladi. Bundan tashqari uzunligi 200 m dan
ortadigan magistral liniyalarda nolinchi simlarni takror erga ulash ishlari bajariladi.
Bunda takror erga ulash oralig‘i 100 metrdan ortmasligi kerak. Nolinchi simni
takror erga ulash u uzilganida ham boshqa dastgohlar uchun xavf oldi olinishi bilan
foydali hisoblanadi.
Agar nolinchi sim kesimi 2 marta kichik bo‘lib, kuchlanishi esa faza
kuchlanishidan 2 marta ortiq bo‘lsa, takror erga ulanishsiz korpusga qisqa tutashuv
yuz berganida nolinchi simga ulangan tok iste’molchisida
faza kuchlanishining
qismiga teng pasayishi kuzatiladi. Mana shu kuchlanish korpusdagi erga nisbatan
kuchlanishning o‘zi bo‘ladi. Agarda shikastlangan asbob-uskuna yaqinida bitta
takroriy erga ulanish bo‘lsa, tokning nolinchi simiga parallel bo‘lgan er orqali
tokning yo‘li korpusdan transformator nolinchi nuqtasigacha bo‘lgan zanjiridagi
natijaviy qarshilikni kamaytiradi. SHu yo‘ldagi kuchlanishning pasayishi ham
kamayadi. Elektr iste’molchisi korpusidagi erga nisbatan kuchlanish yanada
kamayadi va ning faqat bir qisminigina tashkil qiladi:
,
Bu erda
R
0
-neytral erga ulanishining qarshiligi;
R
m
-
takroriy erga ulanish qarshiligi;
I
er k.o
-
korpusdan nolinchi nuqtagacha bo‘lgan yo‘lida er orqali o‘tadigan tok.
R
0
R
m
bo‘lganida
bo‘ladi. Liniyada ikkita va undan ko‘p takroriy erga ulanishlar
bo‘lganida korpusdagi kuchlanish yanada pasayadi.
Kuchlanishi 1000 V gacha bo‘lgan, neytrali
erga ulangan qurilmalarda
manbaning nolinchi nuqtasi bilan metall yordamida bog‘lanish hosil qilmasdan
turib, himoya tariqasida erga ulash man qilinadi. Ammo agar ayni korpusning va
nolinchi nuqtaning erga ulagichlari metall yordamida o‘zaro bog‘langan bo‘lsa,
nolinchi simga ulovchi maxsus o‘tkazgichga hojat qolmaydi.
Kuchlanishi 380220 V yoki 220127 V bo‘lgan (neytrali erga ulangan)
qurilmalarda erdan nolinchi ish simi sifatida foydalanish va neytrali erga
ulanmagan, kuchlanishi 1000 V gacha bo‘lgan qurilmalarda faza simi sifatida
foydalanish ta’qiqlanadi.
Xavfliligi katta bo‘lmagan xonalarda 220 V va undan past kuchlanishli
asbob-uskunalarda erga va nolinchi simga ulash qo‘llanilmaydi. Buning asosiy
sababi shuki, bunday simlarga tegib ketish xavfi
ortib ketishi bilan ishlash
xavfsizligi kamayib ketadi.
Kuchlanishi 36-42 V va undan past bo‘lgan o‘zgaruvchan tok elektr
iste’molchilari uchun yoki 110 V va undan past kuchlanishli o‘zgarmas tok elektr
iste’molchilari uchun erga ulash yoki nolinchi simga ulashdan umumiy har qanday
xonalarda foydalanilmaydi (portlash xavfi bor xonalar bundan mustasno).
15-rasm. himoyalovchi nol simiga ulash sxemasi.
1-himoyalovchi elektryuritgich qobig‘i, 2-engil eruvchan saqlagich.
