-amaliy mashg‘ulot. ELEKTR TOKINI NOLGA ULAB MUHOFAZALASH

katta bo‘ladi. SHuning uchun shikastlangan asbob-uskunani yoki tarmoq 
uchastkasini himoya qiluvchi suyuqlanuvchan saqlagich yoki avtomatik 
vklyuchatel tezda ishga tushadi. Xususan, shikastlangan asbob-uskunani 
kuchlanish ta’siridan tez va to‘la xalos qilish nolinchi simga ulashning himoya 
tariqasida erga ulashga nisbatan farq qiladigan himoyalash ishining asosidir. 
holbuki, himoya tariqasida erga ulashda erga ulangan qismlardagi kuchlanish 
izolyasiya shikastlanganida pasayadi, ammo uzoq vaqt saqlanib turishi mumkin.
 
Nolinchi sim uzilgan holda uzilgan nuqtadan naridagi hamma asbob-
uskunalar faqat mutlaqo himoyasiz qolib ketmasdan, balki nolinchi sim bo‘lmagan 
holdagiga nisbatan hatto yomon sharoitga tushib qolgan bo‘lardi, chunki uzilgan 
nuqtadan narida nolinchi simga ulangan har qanday apparat yoki elektr 
dvigatelining izolyasiyasi shikastlanganida uning korpusida va boshqa nolinchi 
simlarga ulangan korpuslarda ko‘pincha faza kuchlanishiga teng bo‘lgan 
kuchlanishlar hosil bo‘lgan bo‘lardi. Bunga yo‘l qo‘ymaslik uchun, birinchidan, 
nolinchi simning uzilishining oldini olishga intiladilar. Jumladan, tarmoqning 
nolinchi simdan nol nuqtaga ulash uchun foydalanadigan uchastkasida bir qutbli 
vklyuchatel va suyuqlanuvchan saqlagichlarni o‘rnatishga yo‘l qo‘yilmaydi va 
nolinchi simlar doim nazorat qilib turiladi. Bundan tashqari uzunligi 200 m dan 
ortadigan magistral liniyalarda nolinchi simlarni takror erga ulash ishlari bajariladi. 
Bunda takror erga ulash oralig‘i 100 metrdan ortmasligi kerak. Nolinchi simni 
takror erga ulash u uzilganida ham boshqa dastgohlar uchun xavf oldi olinishi bilan 
foydali hisoblanadi. 
Agar nolinchi sim kesimi 2 marta kichik bo‘lib, kuchlanishi esa faza 
kuchlanishidan 2 marta ortiq bo‘lsa, takror erga ulanishsiz korpusga qisqa tutashuv 
yuz berganida nolinchi simga ulangan tok iste’molchisida faza kuchlanishining 
qismiga teng pasayishi kuzatiladi. Mana shu kuchlanish korpusdagi erga nisbatan 
kuchlanishning o‘zi bo‘ladi. Agarda shikastlangan asbob-uskuna yaqinida bitta 
takroriy erga ulanish bo‘lsa, tokning nolinchi simiga parallel bo‘lgan er orqali 
tokning yo‘li korpusdan transformator nolinchi nuqtasigacha bo‘lgan zanjiridagi 
natijaviy qarshilikni kamaytiradi. SHu yo‘ldagi kuchlanishning pasayishi ham 
kamayadi. Elektr iste’molchisi korpusidagi erga nisbatan kuchlanish yanada 
kamayadi va ning faqat bir qisminigina tashkil qiladi: 
,
Bu erda 
R
0
-neytral erga ulanishining qarshiligi; 
R
m
-
takroriy erga ulanish qarshiligi;
 
I
er k.o
-
korpusdan nolinchi nuqtagacha bo‘lgan yo‘lida er orqali o‘tadigan tok. 
R
0 
 R
m 
bo‘lganida 
bo‘ladi. Liniyada ikkita va undan ko‘p takroriy erga ulanishlar 
bo‘lganida korpusdagi kuchlanish yanada pasayadi.
 
Kuchlanishi 1000 V gacha bo‘lgan, neytrali erga ulangan qurilmalarda 
manbaning nolinchi nuqtasi bilan metall yordamida bog‘lanish hosil qilmasdan 
turib, himoya tariqasida erga ulash man qilinadi. Ammo agar ayni korpusning va 
nolinchi nuqtaning erga ulagichlari metall yordamida o‘zaro bog‘langan bo‘lsa, 
nolinchi simga ulovchi maxsus o‘tkazgichga hojat qolmaydi. 
Kuchlanishi 380220 V yoki 220127 V bo‘lgan (neytrali erga ulangan) 
qurilmalarda erdan nolinchi ish simi sifatida foydalanish va neytrali erga 

ulanmagan, kuchlanishi 1000 V gacha bo‘lgan qurilmalarda faza simi sifatida 
foydalanish ta’qiqlanadi. 
Xavfliligi katta bo‘lmagan xonalarda 220 V va undan past kuchlanishli 
asbob-uskunalarda erga va nolinchi simga ulash qo‘llanilmaydi. Buning asosiy 
sababi shuki, bunday simlarga tegib ketish xavfi ortib ketishi bilan ishlash 
xavfsizligi kamayib ketadi.
 
Kuchlanishi 36-42 V va undan past bo‘lgan o‘zgaruvchan tok elektr 
iste’molchilari uchun yoki 110 V va undan past kuchlanishli o‘zgarmas tok elektr 
iste’molchilari uchun erga ulash yoki nolinchi simga ulashdan umumiy har qanday 
xonalarda foydalanilmaydi (portlash xavfi bor xonalar bundan mustasno). 
15-rasm. himoyalovchi nol simiga ulash sxemasi. 
1-himoyalovchi elektryuritgich qobig‘i, 2-engil eruvchan saqlagich.

Download 6,08 Mb.