1. Evakuatsiya yo‘llari.
Evakuatsiya yo‘llari va chiqish joylariga qo‘yiladigan asosiy talablar
SHNQ 2.01.02-04 "Bino va inshootlarning yong‘in xavfsizligi" me’yoriy
hujjatiga muvofiq quyidagicha belgilangan:
odamlarni o‘z vaqtida va uzluksiz evakuatsiya qilishga;
yong‘inning xavfli omillari ta’siriga yo‘liqishi mumkin bo‘lgan odamlarni
qutqarishga;
odamlarni evakuatsiya yo‘llarida yong‘inning xavfli omillari ta’siridan
himoyalash.
Odamlarni mustaqil tashkillashtirilgan holda yong‘inni xavfli omillari
mavjud xonadan tashqariga chiqish harakati evakuatsiya jarayoni xisoblanadi.
SHNQ 2.01.02-04ning quyidagi 5.9.bandga mos kelmagan odamlarni
qutqarishga mo‘ljallangan tadbirlar va vositalar, hamda chiqishlar, barcha xonalar
va binolardan evakuatsiya jarayonini tashkil etishda va loyihalashda e’tiborga
olinmaydi.
SHNQ 2.01.02-04 talablariga asosan A va B toifadagi F5 sinfga mansub
xonalarni bir vaqtni 50 dan ortiq odam to‘planishi uchun mo‘ljallangan xona
ostida, hamda erto‘la va sokolqavatlarda joylashtirishga yo‘l ko‘yilmaydi.
SHNQ 2.01.02-04ga muvofiq F1.1, F1.2, vaF1.3. sinfga mansub xonalarni
erto‘la va sokol qavatlarida joylashtirishga yo‘l ko‘yilmaydi.
YOng‘in vaqtida odamlar xavfsizligi ta’minlash bo‘yicha tadbirlarning
samaradorligi xisoblash yo‘li bilan baxolanishi mumkin .
2. Evakuatsiya yo‘llari va chiqish joylariga qo‘yiladigan talablar.
Evakuatsiya yo‘llari. evakuatsiya yo‘llari QMQ-2.01.05-98 talablariga
muvofiq yoritilishi kerak.
Xonaning eng uzoq nuqtasidan, F5 sinfga mansub binolar uchun eng uzoqda
joylashgan ish o‘rnidan, eng yaqin evakuatsiya chiqish joyigacha yo‘l qo‘yiladigan
evakuatsiya yo‘li o‘qi bo‘yicha o‘lchanadigan chegaraviy masofa bino va xonaning
portlash yong‘in xavfliligi toifasi vazifaviy yong‘inga xavfliligi, evakuatsiya
qilinadiganlar soni, binoning qurilmaviy yong‘inga xavfliligi sinfga mansubligi va
yong‘inbardoshlik darajasiga bog‘liq.
2-turdagi zina bo‘yicha evakuatsiya yo‘lini uzunligini uning uchlangan
balandigacha teng qilib olish kerak.
evakuatsiya yo‘llarini 5.9-bandni hisobga olgan holda nazarda tutilishi
lozim; ular tortlov ekskalatorlar, hamda quyidagi uchastkalarni o‘z ichiga olmasligi
kerak;
lift shaxtalaridan chiqiladigan yo‘laklar orqali yoki lift hollari va lift oldidan
tamburlar orqali, agar liftlar shaxtalarini to‘sib turuvchi qurilmalari,
yong‘inga qarshi to‘siqlarga qo‘yiladigan talablarga javob bermasa;
zina kataklari yo‘lakning bir qismi bo‘lganda, zina kataklaridagi orqali o‘tish
joyini va xona orqali, uning ichida 2-chi turdagi zina joylashtirilgan bo‘lsa lekin
evakuatsiya jarayonga ega bo‘lmasa;
bir joyi bo‘yicha, foydalaniladigan tom yoki maxsus jihozlangan tom qismi
bundan mustasno;
ikkidan ortiq qavatli yarusli bog‘lovchi hamda erto‘la va poypesh
qavatidan olib boruvchi 5.9-bandda ko‘rsatilgan xolatlar bundan mustasno,
2-turdagi zinalar.
Hamma toifadagi yong‘inbardoshlik va qurilmaviy yong‘inga xavflilik
sinfiga mansub V darajali yong‘inbardosh binolardan tashqari, binolarda
evakuatsiya yo‘lida quyidagidan, ortiq yuqori yong‘inga xavfli ashyolar
qo‘llanishiga yo‘l qo‘yilmaydi:
Umumiy yo‘laklarda, SHNQ 2.01.02-04ning 5.9-bandida ko‘rsatilangan
bo‘yicha, me’yorlarda maxsus eslab o‘tilgan hollar bundan mustasno, 2 metrdan
past balandlikda devorlar satxida gaz quvirlari va yonuvchi suyuqliklar quvr
o‘tgazgichlari, shundek briktirma shkaflar, kommunikatsiya va yong‘in jumraklari
uchun shkaflardan tashqari, jihozlar joylashtirishga yo‘l qo‘yilmaydi.
60 metrdan ortiq uzunlikdagi umumiy yo‘laklarni 2-turdagi yong‘inga qarshi
uzunligi davlat me’yoriy harajatlari bilan aniqlanadigan lekin 60 metrdan
oshmaydigan pardevorlar bilan uchastkalarga bo‘linishi lozim Xonalardan yo‘lak
tomonga ochiladigan eshiklar uchun evakuatsiya yo‘larni eni yo‘lak eniga
karaganda kamaytirish shart:
eshik enining yarim yarimiga, eshiklar bir tomondan joylashtirilgan
bo‘lsa;
eshiklar eni masofiga ega bo‘lsa, eshiklar ikki tomonidan joylashtirilgan
bo‘lsa, lekin bu talabnoma har qavatli bo‘lgan yo‘laklar (hollar) F 1.3.
sinfdagi binolarda bo‘lganda va har bir xonadan zina katagiga chiqish yo‘li
bo‘lganda bu qoida bo‘lishi shart emas.
evakuatsiya yo‘llari ufqiy uchastkalarning sof balandligi 2 metrdan kam
bo‘lmasligi lozim, evakuatsiya yo‘llari ufqiy uchastkalari va panduslar eni
kam
bo‘lmasligi lozim:
1,2 m -F1 sinfga mansub xonalardan 15 dan ko‘p kishi, boshqa sinfga
mansub vazifaviy yong‘inga xavfli xonalardan 50 dan ortiq kishi evakuatsiya
qilishi mumkin bo‘lgan umumiy yo‘llar uchun;
0,7 m -yakka ishchi o‘rinlariga joylari uchun;
1.0 m -hamma boshqa hollarda.
Istalgan vaziyatda evakuatsiya yo‘llarini eni, uning geometriyasini hisobga
olgan holda, odam yotgan zambilni bemalol olib o‘tish mumkin bo‘lishi kerak.
Evakuatsiya yo‘lida polda 45 sm dan kam bo‘lmagan balandlik o‘zgarishiga,
eshik ostonalari bundan mustasno yo‘l qo‘yilmaydigan. Balandlik
o‘zgaradigan joyda 3 ta dan kam bo‘lmagan pog‘onali zina yoki qiyaligi 16 dan
ortiq bo‘lmagan pandus nazarda tutishi kerak.
Zina balandligi 15 sm dan ortiq bo‘lganda tutqichli to‘siq ko‘zda tutish
lozim.
evakuatsiya yo‘llarida aylanma zinalar va qo‘shimcha zina oldi
pillapoyalari, hamda zina va zina katagida turli endagi va balandlikdagi pog‘onalar
o‘rnatishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
Zina va zina kataklari bo‘yicha evakuatsiya. evakuatsiya uchun
mo‘ljallangan zina shu jumladan zina kataklari joylashgan zinalar eni undan
istalgan evakuatsiya chiqishi joyi (eshik) enidan kam bo‘lmasligi lekin odatda:
a) 1,35m dan - F1.1 sinfga mansub bino uchun;
b) 1,2m dan - birini qavatdan tashqari, istalgan qavatda mavjud odmlar soni
200 kishidan ko‘p bo‘lgan binolar uchun;
v) 0,7m dan – yakka ish joylarini olib beruvchi zinalar uchun;
g) 0,9m dan – qolgan hamma xolar uchun kam bo‘lmasligi kerak.
5.30. Evakuatsiya yo‘llarida zina qiyaligi, odatda 1:1dan ortiq; pog‘ona eni,
odatda 25 sm dan balandligi esa 22 sm dan ortiq bo‘lmasligi lozim. YAkka
ishchi o‘rinlariga o‘tish joylari uchun zinalar qiyaligi 2%gacha ko‘paytirish
mumkin. Egri chiziqli tantanavor zinalar tor qismida pog‘onalar enini 22 sm
gacha, faqat umumiy ish o‘rinlari 15 kishidan kam bo‘lgan xonalar (A va B
toifadagi F5 sinfga mansub xonalardan tashqari) olib boruvchi zinalar
pog‘onalari eni 12 sm gacha kamaytirishga yo‘l qo‘yiladi.
Balandligi 28 metrdagi bo‘lgan binolarda odatiy zina kataklarida axlat
to‘tkazgichlar va xonalarini yoritish uchun elektr o‘tkazgichlar nazarda
tutishga yo‘l qo‘yiladi.
Oddiy zina kataklarning xajmida faqat saqlash xonalarni joylashtirishga
ruxsat beriladi.
Binoning tashqari devori boshqa devorgacha tarqalishi 135 gradusdan kam
bo‘lgan holda, yakin turadigan tashqari devorgacha gorizontal masofasi ichki
bupchakgacha 4 m dan kam bo‘lishi mumkin emas va bu masofa tashqari
devorning ustun miqdorigacha kamaytirish mumkin lekin bu talabnoma 135
gradusli ichki bupchaklarda joylashtirilgan o‘tishlarga va devorning ustuni 1,2
m dan ko‘p bo‘lmagan holda o‘tishi zarur emas.
Balandligi 28m dan ortiq bo‘lmagan, qurilmaviy yong‘in xavfliligi F1.2,
F2, F3, F4 sinflarga mansub, I va II yong‘inbardoshlilik toifasiga va SO
qurilmaviy yong‘in xavfliligi sinfga mansub me’yorlar bilan talab etiladigan
evakuatsiya zina kataklari mavjud, va 6.31-bandi talablariga rioya etilgan binolarda
2 dan ortiq qavatni birlashtiruvchi, 2 turga mansub zinalar qo‘llanishga yo‘l
qo‘yiladi.
Yo‘l qo‘yiladi:
er to‘ladan evakuatsion chiqish yo‘llarini umumiy zina kataklari
orqali,tashqariga aloxida chiqishi yo‘li nazarda to‘tilishiga, agar zina katagi
boshqaqismlardan 1-turdagi yong‘inga qarshi tusiq devor bilan ajratilgan bo‘lsa:
V, G va D toifadagi xonalar joylashgan erto‘la va sokol qavatlardagi
evakuatsiya joylari, F5 sinfiga mansub binolarning birinchi qavatida
joylashgan
G, D xonalarga va vestibyul orqali nazarda tutilgan bo‘lsa va 6.29
talabnomiga rioya qilishi zarur:
F2, F3 va F4 sinfiga mansub binolarning er to‘la va sokol qavatlarida
joylashgan foe, echinish xonalari, chekish xonalari va sanitariya qismlaridan
evakuatsiya chiqish joylari, aloxida 2- turdagi zinalar bo‘yicha birinchi
qavatlagi vestibyul orqali nazarda tutilgan bo‘lsa;
xonalardan evakuatsiya chiqish yo‘llari 2-turdagi zinaga, yo‘lak orqali (foe,
vestibyul) bu zinaga olib boruvchi bo‘lishi kerak lekin me’yoriy xujjatlarning
talablarida ko‘rsatilgan bo‘lsa.
binodan, erto‘la va sokol qavatdan bevosita tashqariga chiqish joyini
tambur bilan jihozlashga.
evakuatsiya chiqish yo‘llari bo‘lib xisoblanmaydi, agar ularning
bo‘shliqlarida suruluvchi va ko‘tarilib-tushuvchi eshiklar va temir yo‘l
harakatli tarkibi uchun darvozalar, aylanuvchi eshiklar va turniketlar o‘rnatilgan
bo‘lsa.
Turli funksional yong‘in xavfiga ega va yong‘inga qarshi to‘siqlar bilan
ajratirilgan binoqismlari mustaqil evakuatsiya chiqish yo‘llari bilan
ta’minlanishi shart.
Ikkitadan kam bo‘lmagan evakuatsiya chiqish yo‘llari bo‘lishi kerak:
bir vaqtni uzida 10 dan ortiq odamni bo‘lishi mo‘ljallangan F1.1. sinfga
mansub xonalardan, smenada ishlovchilarni eng ko‘p soni 5 kishidan ortiq bo‘lgan
A va B toifadagi F5 sinfga mansub, V toifadagi xonadan:
25 kishidan ko‘p yoki maydoni 1000 kv m ortiq xonadan;
bir vaqtni o‘zida 6 tadan 15 odam bo‘lishiga mo‘ljallangan erto‘la va sokol
qavatdagi xonalardan bunda ikkitadan bita chiqish 5.20 «d» band talabiga binoan
nazarda tutishga yo‘l qo‘yiladi;
Binodan evakuatsiya chiqish joylari va yo‘llarning soni, binoning
istalgan qavatidagi evakuatsiya chiqish joylari sonidan kam bo‘lmasligi kerak.
Ikki va undan ortiq evakuatsiya chiqish yo‘llari mavjud bo‘lsa ular
tarqatilgan holda joylanishi kerak.
Ikki evakuatsiya chiqish joylari o‘rnatilgan bo‘lsa, u holda ularning har biri
xonada, qavatda yoki binoda mavjud bo‘lgan hamma odamlarni xavfsiz
evakuatsiya qilinishini ta’minlash lozim.
Barcha uzoq masofali evakuatsiya chiqish joyilaridan eng kichik «L»
uzunligi pastda kursatilgan tenglamalar yordamida topiladi:
bu erda: R–xonaning perimetrii (to‘rtta devorning uzunglingning yig‘indisi);
n-evakuatsiya chiqish joylarning soni;
D – yo‘lak uzunlini, m.
eshiklarni ochilish yo‘nalishi me’yorlanmaydi:
a) F1.3 va F1.4 sinfga mansub xonalar uchun;
b) bir vaqtda 15 dan ortiq kishi to‘planmaydigan xonalar uchun, A va
B toifadagi xonalar bundan mustasno;
v) sathi 200 kv m dan ortiq bo‘lmagan, doimiy ishchi o‘rini bo‘lmagan
omborxonalar uchun;
g) sanitariya qismlari uchun;
d) 3-turdagi zina maydonchasiga chiqish uchun;
YOng‘in sodir bo‘lganda avariya chiqish joylari evakuatsiya vaqtida hisobga
olinmaydi.
SHuningdek avariya chiqish joylariga kiradi:
a) eshik yoki lyuk ulchamlari va zina bo‘lishi «d» band buyicha;
b) ochiq balkonga yoki lodjiyaga eni 1.2 m dan kam bo‘lmagan,
balkon yonidan, deraza bo‘shlig‘igacha (oynavand eshik) tuynuksiz pardevorli
yoki oynavand bo‘shliqlar orasi eni 1.6m dan kam bo‘lmagan (lodjiyaga)
chiquvchi chiqish joylari;
v) eni 0.6 m dan kam bo‘lmagan F1.3. sinfga mansub binoning tutash
bo‘limiga ochiq o‘tish joyiga yoki havo mintaqasi orqali tutash yong‘in
bo‘linmasiga olib chiqish joyi;
g) balkon va lodjiyalarniqavatma-qavat bog‘lovchi tashqi zina bilan
jihozlangan, balkon va lodjiga chiqish joyi;
d) pol sathi-4,5 metrdan past va + 5.0 m dan baland bo‘lmagan, o‘lchamlari
0,75x1,5m dan kam bo‘lmagan deraza yoki eshik orqali, hamda o‘lchamlari
0,6 x 0,8m dan kam bo‘lmagan lyuk orqali, bunda chiqish xonadagi lyuk-
zina orqali, bevosita xonadan tashqariga chiqish joylari; bu zinalarning
qiyaligi me’yorlanmaydi;
e). o‘lchamlari va zinalari I bo‘yicha, deraza, eshik yoki lyuk orqali,
yong‘inbardoshliligi I va II darajali SO va S1 sinfga mansub bino tomiga chiqish.
Faqat muhandislik tarmoqlari o‘tkazish uchun mo‘ljallangan texnik
qavatlardan, o‘lchamlari 0,75x1,5 m dan kam bo‘lmagan eshiklar orqali,
hamda 0,6 x 0,8m dan kam bo‘lmagan yuklar orqali evakuatsiya chiqish joylarisiz,
avariya chiqish joylari nazarda to‘tilishiga yo‘l qo‘yiladi.
Portlashdan xavfli ishlab chiqarish jarayonlari kechadigan ishlab chiqarish
binolarida portlashdan xavfli xonalarni zina katagining hajmi bilan
bog‘laydigan zina kataklarining eshik o‘rinlari tambur-shlyuzlar bilan
himoyalanadi. Tambur-shlyuzlarda doimiy ravishda havoning ortiqcha bosimi
mavjud bo‘lishi kerak.
Erto‘la xonalarida omborxonalarni yoki yonuvchi materiallarni ishlatish
bilan bog‘liq texnologik jarayonlar o‘tkaziladigan xonalarni joylashtirishda,
zinalarni erto‘lalardan ajratish, erto‘laga alohida yoki mustaqil kirish joylarini
bajarish evaziga erishiladi.
| 