Tuzuvchi: Mirishkor tuman 1-son kasb-hunar maktabi. Beknazarov
Jamoliddin Bekturdiyevich
4-ilova
"O‘t oldirish tizimi" mavzusi bayoni.
Reja:
1. O‘t oldirish tizimining vazifalari
2. O‘t oldirish tizimining turlari
3. O‘t oldirish tizimining ishlash prinsplari
Batareyadan o‘t oldirish sistemasi past kuchlanishli tokni yuqori
kuchlanishli tokka aylantirib berish, yuqori kuchlanishli tokni dvigatel
tsilindrlariga taqsimlash va bu tokni tsilindr ichida uchqun razryadiga
aylantirishga
xizmat qiladi. Batareyadan o‘t oldirish tizimdan avtomobillarda keng
foydalaniladi. Batareyadan o‘t oldirish tizimga quyidagi talablar qo‘yiladi:
ishonchli ishlashi (yuqori kuchlanishli tok hosil qilish va ish aralashmasining
dvigatel tsilindrlarida alangalanishi); tuzilishi va o‘t oldirish asboblariga xizmat
ko‘rsatishning oddiyligi; gabarit o‘lchamlarining kichik bo‘lishi va
massasining
yengil bo‘lishi; uzoqqa chidamliligi; dvigatelning ishlash sharoitiga
qarab ish
aralashmasini o‘t oldirish momentini o‘zgartirish ehtimolligi.
Batareyadan o‘t oldirish tizimga (35-rasm) past kuchlanishli tok manbalari,
past kuchlanishli tokni yuqori kuchlanishli tokka aylantiradigan o‘zgartirgich va
yordamchi asboblar kiradi. O‘zgarmas yoki o‘zgaruvchan tok generatorlari va
akkumulyatorlar batareyasi past kuchlanish manbalaridir. Elektr toki
o‘zgartirgichlariga induktsion g‘altak 8, uzgich 5, kondensator 6, taqsimlagich 4,
uchqundan o‘t oldirish svechasi 2 kiradi. O‘t oldirish o‘chirgich 12, startyor
o‘chirgichi 11, past va yuqori kuchlanish simlari yordamchi asboblarga kiradi.
Batareyadan o‘t oldirish sistemasi ishlayotganida hosil bo‘ladigan elektr
zanjirlari bilan tanishib chiqamiz. Asboblar tizimi o‘t oldirish o‘chirgichi 12
vositasida ishga
tushirilgach, quyidagi past kuchlanishli tok zanjiri hosil bo‘ladi
(rasmda tutash strelkalar bilan ko‘rsatilgan): akkumulyator batareyasi 1 ning
musbat chiqishi-startyor 11 o‘chirgichining qismlari-ampermetr-o‘chirgich 12-sim
10-induktsion g‘altak qismasi VK-B-variator 9-qisma VK, birlamchi chulg‘am va
induktsion g‘altak 8 qismasi-sim-uzgich 5 ning tutashgan kontaktlari-massa-
akkumulyator batareyasi 1 ning manfiy chiqishi.
Induktsion g‘altak birlamchi chulg‘amidan past kuchlanishli tok o‘tishi
natijasida uning o‘ramlari atrofida magnit oqimi hosil bo‘ladi. Keyin uzgich
mushtchasi kontaktlarni ajratadi va o‘ramlar atrofidagi magnit oqimi yo‘qoladi.
Bunda induktsion g‘altak chulg‘ami o‘ramlarini magnit oqimi kesib o‘tadi,
birlamchi chulg‘amda o‘zinduktsiya e.yu.k., ikkilamchi chulg‘amda o‘zaro
induktsiya e.yu.k., g‘altak o‘zagida esa uyurma tok hosil qiluvchi e.yu.k.
induktsiyalanadi.
Dvigatel o‘rta va katta tezliklarda ishlayotganda batareyadan o‘t oldirish
asboblari past kuchlanishli tokni generatordan oladi, unda past kuchlanishli tok
zanjiri quyidagicha bo‘ladi: generatorning musbat cho‘tkasi-generator qismasi Ya-
rele-rostlagich qismasi B-o‘t oldirish o‘chirgichi 12-sim 10-variator 9 va
induktsion g‘altak 8 ning birlamchi chulg‘ami-sim-uzgich 5 ning tutashgan
kontaktlari massa-generatorning manfiy cho‘tkasi.
Tuzuvchi: Mirishkor tuman 1-son kasb-hunar maktabi. Beknazarov Jamoliddin Bekturdiyevich
