Kompozitsiya
(lotincha
“compositio”
– tuzilish, birlashish,
bogʻlanish) – turli xil materiallarning o‘zaro bogʻlanishidir.
Kompozitlar
–
bir necha qismlardan iborat materiallar guruhi,
ulardan biri mustahkamlovchi (armatura) vazifasini bajarsa,
ikkinchisi bog‘lovchi (matritsa) vazifasini bajaradi. Masalan,
temir-beton – bu kompozit materialning bir turi. Ushbu birikmada
temir mustahkamlovchi vazifaga, beton esa birlashtiruvchi
moddaga ega.
Ikki yoki undan ortiq turli xil materiallarning birikishidan hosil
bo‘lgan mahsulotga kompozit material deyiladi.
Ular bir-biridan aniq chegara bilan ajralib turadi. Kompozit
materialning bir butunligini ta’minlovchi komponent (aralashma)ni
tashkil etuvchiga bog‘lovchi material matritsa deb ataladi. Matritsa bilan
qo‘shimchalar orasida maxsus yupqa qatlam bo‘lib, u ajralish yuzasini
belgilaydi (89-rasm).
Matritsa armatura, to‘ldiruvchi va boshqa qo‘shimchalarni tashqi muhit
ta’siridan saqlaydi. To‘ldiruvchilar mayda kukun yoki tola holatida bo‘lishi
mumkin.
Kompozit materiallar – oʻzaro uncha taʼsirlashmaydigan, komponent
(aralashma)larning hajmiy birikishidan hosil boʻladigan va komponentlar bir-
biridan aniq chegara bilan ajralib turadigan materiallardir.
Kompozit materiallar har qaysi komponentning eng yaxshi xossalari (mus -
tahkamligi, yeyilishga chidamliligi, yengilligi va boshqalar)ni oʻzida
mujassamlashtirganligi uchun ularning hech biriga xos boʻlmagan koʻrsatkichlar
bilan ifodalanadi.
Odatda, kompozit materiallar plastik (metall yoki metallmas) asos yoki
matritsa (bog‘lovchi material) hamda qoʻshilmalar: metall kukunlari, tolalar,
yupqa payraha, gazlama va boshqalardan iborat boʻladi (90-rasm).
Kompozit materiallardan turli buyumlar tayyorlashda tanlangan
xomashyo materiallari tarkibiga katta e’tibor qaratish lozim.
Chunki ularning biri metall, biri plastmassa, biri yog‘och va boshqa
materiallarning birikishidan hosil bo‘lgan kompozit materiallardir.
Shu
sababli
kompozit
materialning
issiq
va
korroziyabardoshliligi, elektr va issiqlikni saqlash qobiliyati, qayta
ishlash texnologiyasi kabi muhim xossalari bog‘lovchining
xususiyatlariga bog‘liq bо‘ladi. Armatura (mustahkamlovchi) va
qo‘shimcha elementlarning turiga hamda ularning matritsada
(bog‘lovchi material) joylashishi va geometrik o‘lchamlariga qarab
kompozit materiallarning xossalari o‘zgaradi.
Kompozit
materiallar
xossalariga
qo‘shimcha elementlar
(to‘ldiruvchi)ning ta’siri juda katta bo‘lganligi uchun ko‘pincha shu
kompozit materialning nomi uning to‘ldiruvchisi nomi bilan ham
aytiladi.
Masalan, yog‘och, aluminiy, po‘lat, polimer, shisha tolali
kompozitlar va hokazo (91-rasm).
|
