Kompozit materiallar asosan 3 turga bo‘linadi (12-shakl).
12-shakl
Kompozit material turlari
1. Qatlamli kompozit materiallarda birinchi qatlam mustahkamlikni
ta’minlasa, ikkinchisi korroziyaga qarshilik ko‘rsatadi.
2. Tolali kompozit materiallarda metall asos shisha tolalar va boshqa
materiallar bilan mustahkamlanadi.
3. Dispersiyalangan (zichlangan) kompozit materiallar qiyin eriydigan
zarralar bilan mustahkamlanadi. Kompozit materiallar qanday
tasniflanadi? Kompozit materiallar tasnifi o‘ta murakkab emas. Ular
asosan biz bilgan metall va metallmas materiallardan tuzilgan
bo‘ladi (13-shakl).
13-shakl
Kompozit materiallar tasnif
Metall
kompozit
materiallarning
ishlash
xususiyatlari,
olovbardoshliligi, bikrligi, solishtirma mustahkamligi metall va metall
qotishmalardan ustun turadi.
Polimer kompozit
materiallarning o‘ziga xosligi shundan iboratki,
ularning asosini, ya’ni matritsa vazifasini bajaruvchi har xil polimerlar
(polietilen, polipropilen, polistirol va boshqalar) hosil qilib, bu asos
tola, to‘qima, plyonka, shisha kabi metall va metallmaslar bilan
mustahkamlanadi.
Keramika kompozit
materiallarining tolalar bilan, shuningdek, metall
va keramik dispersiyalangan zarralar bilan mustahkamlash, yuqori kuchli
kompozitlarni olish imkonini beradi.
Uglerodli kompozit materiallari uglerod tolalari va uglerod matritsasi
asosida yaratilgan yuqori issiqlikka chidamli kompozit materiallardir.
Kompozit materiallar, odatda, matritsa tarkibiy qismlariga ko‘ra ham
tasniflanadi. Kompozit materiallarni tasniflash matritsa (bog‘lovchi material)
yoki armatura (mustahkamlovchi) va qo‘shimchalarning turiga asoslanadi
(14-shakl).
Matritsa materiali sifatida metall va uning qotishmalari; polimer; keramika,
shisha va boshqa materiallar ishlatiladi. Ushbu matritsalar ikkita keng tarqalgan
turdagi kompozitlarni hosil qiladi.
Birinchi kompozit material fransuz bog‘boni J.Mone tomonidan 1867-yilda
ishlab chiqilib, patent olingan. U hovli gultuvaklari, sim va sementdan
kompozitsion materiallar tayyorlagan. 1942-yilda samolyot konstruksiyasida
oyna tolasi bilan sinchlangan “armirovan” kompozit material qo‘llanilgan.
Kompozit materiallar mashinasozlik konstruksiyalariga qo‘yilgan quyidagi
talablarga javob berishi kerak (15-shakl)
Bugungi kunda kompozit materiallardan aviatsiya
(masalan: dvigatel, korpus, parrak, haroratbardosh
detallar va boshqalar), kosmonavtika, energetika,
elektrotexnika
va
radiotexnika,
mashinasozlik
(masalan:
avtomobil
kuzovlari,
ishqalanishga
chidamli
tormoz
qurilmalari
va
boshqalar),
kemasozlik, kimyo, konchilik, qurilish (bino va
inshootlarning
fasad
qismlarida
(92-rasm),
to‘qimachilik, yengil va og‘ir sanoatlarda, tibbiyot
asboblari yasashda, qishloq xo‘jaligi, uy-ro‘zg‘or
texnikasi kabi ko‘plab sohalarda foydalaniladi.
92-rasm.
Fasad qismida kompozit materiallardan foydalanilgan zamonaviy
binolar (Toshkent shahri).
|
