QUYMA MAHSULOTLARINI
LOYIHALASHNING ASOSIY
PRINSIPLARI
O‘quv modul birliklari:
1.
Quyma mahsulotlarini tayyorlab olish
2.
Quyma olish texnologik jarayoni
Quyma materiallar har xil materiallardan, jumladan,
nometall (toshli quyma, plastmassali), toza metallardan
(tilla, kumush, mis, alyuminiy, titan va boshqalardan)
olinadi. Asosiy quyma material hisoblangan metal
qotishmalar bir necha elementlarni eritib, zarur kimyoviy
xossaga keltirilib, talab qilinadigan xususiyatga etkazib
olinadi. Quymani tayyorlab olish texnologik jarayoni sxemasi
-rasmda keltirilgan.
Mahsulot olishni rivojlangan uslublarini ikkita katta
guruhga bo‘lish mumkin:
Zarur bo‘lgan qotishmani eritib, qolipga quyib quymali
mahsulot olish.
Qattiq holatdagi qotishmali yoki materialni ishlov berib
mahsulot tayyorlash.
Quymakorlik ishlab chiqarish mahsuloti quymadir. Kuyilma
olinsa, bu quyma detal, agar quyma detalga zarur mexanik
ishlov berilsa, bu quyma mahsulotdir. Quyma uchun
amaliyotda belgilar murakkablik, o‘lcham chegaralangan.
Murakkabrok bo‘lgan quymalar rivojlangan texnologayalar,
jihozlar, boshqarish kurilmalari olish talab qilinadi.
Talabga mos keluvchi eritma haqiqatdan qaerga
quyish kerakligi - quyma o‘lchamini, ko‘rinishini tashkil
qiladi va bo‘shliq quyma qolipga quyiladi.
Quyma qolip quyidagi xususiyatlar asosida
klassifikatsiyalanadi:
Quyilish soniga qarab - bir martali (xajmli, yupqa devorli va
boshqa) va ko‘p martali foydalanuvchi (yarim doimiy va
doimiy);
Qolipdagi namlikni mikdori buyigayo - nam, kuruk, va
k,uritilgan;
Qolip materiali bo‘yicha - k,um gilli, kum gil-sementli, gipeli
yuk,ori olovbardosh materialdan qolip, metaldan va
boshk,alar.
Tayyorlash uslubi bo‘yicha - bir martali kum - gilli qolipda va
maxsus uslubda quyma tayyorlash.
Quyma tayyorlash usulini harakteristikasi quyidagi
ko’rsatkichlar asosida urganiladi: tayyorlangan materialni
asosi va qolip turi; boglovchi kushimchalarning tabiati;
Quyma olish texnologiyasini ishlab chikish jarayonini zarur jarayonlariga
quyidagilar kiradi:
Quyma detalning texnologiyasini ishlash, konstruktor detalni qotishmasining
turini va konstruksiyasini belgilash;
Quyma tayyorlashning eng aniq uslubini tanlash;
Qolip va o’zak tayyorlash uchun texnologik jihoz tanlash;
Quymakorlik qolip va quymaning chizmasini tayyorlash;
Moslamani loyxalash va tayyorlash;
Qoliplash materiallari, qoliplash va o’zak aralashmalarini tayyorlash uchun jihoz
tanlash;
Tatbik etilayotgan qolipni yig’ish va unga metal kuyish jarayonining texnologik
xujatlarini tayyorlash;
Suyuq qotishmaning texnologiyasini tayyorlash;
Eritmaning sifatini baxolash, eritish agregatini, komponentlarni tayyorlash
texlogiyasini va shixtani hisoblash uslublarini tayyorlash;
Eritish texnologisini, qotishmani suyuq holatda ishlov berishni ishlab chikish.
Quyma qolipga metal kuyish texnologiyasini, finish jarayonida quymaning
sovishini (qolipdan quymani ajratish, o’zakni chiqarish, tozalash, quymalarga
termik ishlov berish, sifatini tekshirish, nuksonlarini bartaraf qilish, ximoya
koplamlari tozalash, kabul qilish va chikish xujjatlarini rasmiylashtirish) ishlab
chikish;
Tekshirish sharoitini va uslubini tanlash;
Ko‘pgina shakldor quymalar bir martalik kum gilli,
birinchi urinda kum-gilli qolipda tayyorlanadi.
Kum-gilli qolipda quymani tayyorlab olish ketma-
ketligi 1.2 – rasmda keltirilgan.
Kum gilli qolipda quyma olish uchun maxsus
tayyorlangan nusxa osti moslamasidan
foydalaniladi.
Bunday moslamaning yigindisiga quyidagilar
kiradi:
- Quymani va quyilish sistemasining nusxasi, ularni
urnatish uchun nusxa plitasi; -O’zak tayyorlash
uchun o’zak kutisi;
O’zakni kuritish uchun kuritish plitasi;
Qolip, uni yig’ish, biriktirish va markazlash uchun
uk;
Jerebeykalar, uskunalar.
Quymaning nusxasi - qolipni ishchi bushligini tashkil qilish
va quymaning shaklini olish uchun ishlatiladi (GOST 17819-
84). Nusxaning o‘lchami quymaning o‘lchamiga Karaganda
katta bo‘lib, suyuq metalning kirishuvganligi va quyma
tashki kismlarida beriladigan mexanik ishlov hisobga olib
tayyorlanadi. Nusxa quymani shaklidan tashkari o’zakni
urnatish uchun belgi xam tayyorlanadi. Belgiga suyuq metall
tushmaydi u o’zak bilan bekilib ketadi. Quymani
konstruksiyasiga qarab, tanlangan tayyorlash uslubiga
qarab nusxalar ajraladigan va ajralmaydigan turlarga
bulinadi. Nusxa osti moslamani yigindisiga quyma
nusxasidan tashkari quyilish - ta’minlagich sistemasini
nusxasi xam kiradi. Ular eritmani qolip bushligiga etib kelib,
uni tuldirish uchun shlakdan va boshqa metalmas
materiallarni qolip bushligiga etib kelmasligi uchun xizmat
qiladi.
Kuyish tizimining elementlariga (1.2, d-rasm) kuyuluvchi suyuq
qotishmani kabul kilib, qolip bushligiga junatish uchun xizmat qiladigan
quyilish voronkasi, bu voronkalar ustki yarim qolipga urnatilib, ayrim
xollarda murakkab qoliplarda kuyish okimini boshqarish, shlaklarni
ushlab k,olish va boshkd maksadlar uchun ishlatiladi.
Tutgich - bu vertikal kanal, quyilish voronkani boshk,a quyilish
sistemasini elementlari bilan yoki qolip bushligi bilan boglovchi kanaldir.
SHlaktutgich quyilish sistemasining bir bulagi bo‘lib, koidasi bo‘yicha,
gorizontal kanal xolda bo‘ladi. SHlak tutgach suyuq metalni qolip
bushligiga okib tushish tezligini kamaytiradi va undan shlak tashkil
etuvchilarni ushlab krlish uchun xizmat qiladi.
Suyuq, metalni qolip bushligiga etkazib beruvchi ta’minlagich kanali.
Metalni qotish vaktincha kirishuvchanlik uchun suyuq, metall etkazib
beruvchi ta’minlagich.
-
Otkin kanali - qolip bushligidagi gaz va xavoni chiqarish uchun,
qolipni metall bilan tulganligini tekshirish uchun, ayrim xollarda
metalning qotish vaqtida suyuq, eritma bilan ta’minlash uchun
foydalaniladi. Otkin kanali qolip bushligidagi zarur kismga urnatiladi.
Mashinada qoliplash uchun nusxa maxsus plitaga (1.3,1.4-
rasm) urnatiladi va u bir tomonlama, ikki tomonlama bo‘lishi
mumkin. Bir martali va kam seriyani ishlab chiqarishda tez
tayyorlanuvchi nusxa moslamasidan foydalaniladi. Metalli,
plastmassali nusxalar va plitalar asosan ko‘p seriyali,
massali ishlab chiqarishda, taxtali nusxalar bir martali
xamda kam seriyali ishlab chiqarishda foydalaniladi.
O’zak belgisi o’zakni qolipda kulay joylashishni ta’minlaydi.
Bu belgi qolipni yig’ishga va unga metall quyishga xalaqit
bermasligi kerak.
O’zak qutisi o’zak tayyorlash uchun ishlatiladi. O’zak
kutisining o‘lchami qolip va o’zak o‘lchamining
konstruksiyasiga bog‘liq. O’zakning konstruksiyasiga kura
ajraladigan va ajralmaydigan o’zak kutilarga bulinadi.
O’zak kutisining materiali tayyorlanuvchi o’zakning
materialiga qarab tanlab olinadi. Nusxa va o’zak kutisining
o‘lchami quymani ankdik sinfiga kura GOST 11963 bo‘yicha
belgilanadi. Nusxalarni markalash va buyash GOST2413 -
67 ga bog‘liq, ravishda amalga oshiriladi.
| 