VIII bob.
VAL VA 0 ‘QLAR
8.1-§. U m u m iy m a ’lum ot
Vallar va o ‘qlar-tishli g‘ildirak, shkiv va shunga o ‘xshash
aylanuvchi detallarni o ‘rnatish uchun ishlatiladigan uzatmaning asosiy
detallari hisoblanadi. Tuzilishi jihatdan o ‘qlar
bilan val deyarii farq
qilmaydi. Lekin bajaradigan ishiga ko‘ra, ular bir-biridan farq qiladi.
0 ‘qiarning vazifasi detallaming aylanishiga sharoit yaratib berishdir.
Bunda o ‘qning o ‘zi detal bilan birga aylanishi ham, aylanmasligi ham
mumkin.
Vallaming vazifasi detallarning aylanishini ta’minlash
bilan birga,
aylanuvchi momentni uzatishdan iborat.
■
i—« --- f ---- ----------n--- sp-T^.
Ci
8.1-rasm .
Val va o ‘qlarning tuzilishi uning qanday ish bajarishiga bog‘liq
bo‘lib, har xil k o ‘rinishda bcrlishi mumkin, masalan, tekis
(8.1.a-rasm),
pogonali
(8.1 .b-rasm)
tirsakli
(8.1 .v-rasm),
egiluvchan
(8.1.g-rasm).
0 ‘q faqat eguvchi kuchlanish ta’sirida,
val esa eguvchi kuchlanish
bilan bir vaqtda aylanuvchi momentdan hosil bo‘ladigan kuchlanish
ta’sirida ishlaydi.
M ateria lla r. Val va o ‘qlami tavyorlash uchun materiallarni tan-
lashda
uning qanday ish bajarishi, ishlash sharoiti, qayta ishlash
texnologiyasi, tayyorlash hajmi va boshqa omillar hisobga olinadi.
Termik qayta ishlanmaydigan vallar St5, St6 markali,
termik qayta
ishlanadigan vallar 45, 40x, sirpanish podshipnik tayanchlarida
ishlatiladigan vallar uglerod bilan to‘yintirilgan 20, 20x, 12xn3t, 18xgt
168
www.ziyouz.com kutubxonasi
markali po‘lat materiallardan tayyorlash tavsiya etiladi. Val va o ‘qlami
gabarit o‘lchamlarini kamaytirish uchun legirlangan po‘lat material
lardan tayyorlanadi.
Diametrlari
katta
bo‘lgan
vallarning
og‘ irligi
kamaytirish
maqsadida ularning ichi kovak qilib tayyorlanadi,
bunda material
miqdori 20-40% kamayadi.
Tirsakli hamda og"irligi katta bo‘lgan vallar yuqori darajali
mustahkam cho‘yan materiallardan ham tayyorlanishi mumkin.
Vallar tokarlik stanoklarida qayta ishlanib, sapfalar jivirlanadi.
Yuqori darajada yuklangan vallar butun uzunligi bo‘ylab jilvirlanadi.
Bunda dumalash podshipniklari uchun sapfa
yuzasining notekisligi
Ra= 0 ,16-0,32 mkm, sirpanish podshipniklari uchun esa Rf=0,l-0,16
mkm bo‘lishi kerak.
Valning yon tomonlarida, detallami o'tkazishni yengillashtirish hamda
ishchining ish jarayonida xavfsizligini ta’minlash uchun faska qilinadi.
Val va o‘qlami tayyorlash uchun ishlatiladigan ayrim po‘lat
materiallarning mexanik xarakteristikalari 8.1-jadvalda berilgan.
