3.11. Bitkoin kriptovalyutasi va boshqa
kriptovalyutalar
Kriptovalyutalarni har birining kapitallashishini kuzatishga
imkon beradigan CoinMarketCap xizmati ma’lumotlariga ko‘ra,
hozirgi vaqtda dunyoda bugungi kunda 1607 dan ortiq raqamli
pul turlari mavjud.
2019-yil uchun kriptovalyuta 291 bozorining umumiy
kapitallashuvi - 194 839 570 114 dollarni tashkil etdi.
Quyidagi jadvalda bozor kapitallashuvi bo‘yicha eng yaxshi 20
kriptovalyuta berilgan.
Bitcoin
Bitcoin eng mashhur kriptovalyutasi.
Tashqi ko‘rinishi bilan Bitcoin boshqa barcha shunga o‘xshash valyutalarning rivojlanishiga
asos yaratdi.
Bitcoinni yaratuvchi o‘zlarini Satoshi Nakamoto deb ataydigan anonym dasturchilar
guruhidir.
Shuni ta’kidlash kerakki, Bitcoin yaratuvchilari boshqa mutaxassislarga shu asosda yangi
turdagi kriptovalyutalarni yaratishga imkon beradigan o‘zlarining ochiq kodlarini
qoldirdilar.
Uning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat.
Bitcoin P2P texnologiyasidan foydalanadi;
Bitcoin hech qanday nazorat organi yoki markaziy banksiz ishlaydi;
tranzaktsiyalarni qayta ishlash va emissiya tarmoq ishtirokchilari tomonidan birgalikda
amalga oshiriladi;
Bitcoin ochiq manba;
uning arxitekturasi butun dunyoda tanilgan, hech kim Bitcoinga egalik qilmaydi va
boshqarmaydi. Har kim tarmoq a’zosi bo‘lishi mumkin. O‘zining noyob xususiyatlari
tufayli Bitcoin mashhur to‘lov vositasiga aylandi.
Bitcoinni emissiyasi 21 million dollar bilan cheklangan.
Ethereum
Ethereum markazlashtirilmagan dasturlarning blokcheyniga asoslangan
va aqlli kontraktlar asosida ishlaydigan markazlashtirilmagan onlayn
xizmatlarni yaratish uchun platforma. Yagona markazlashtirilmagan
virtual mashina sifatida amalga oshiriladi. Bu Bitcoin Magazine jurnali
asoschisi Vitaliy Buterin tomonidan 2013-yil oxirida taklif qilingan.
Ochiq platforma sifatida Ethereum blokcheyn texnologiyasini joriy
qilishni sezilarli darajada osonlashtiradi, bu Microsoft, IBM va Acronis
kabi yirik dasturiy ta’minot ishlab chiqaruvchilarining qiziqishini
ochib beradi. Ethereum o‘rtasidagi asosiy farqlardan biri uning
ochiqligi. Ethereumni yaratish uchun ishlatiladigan til har qanday
dasturni yozish uchun va mavjud dasturlash tillaridan istalganidan
foydalanish uchun ishlatilishi mumkin.
Boshqa kriptovalyutaladan farqli o‘laroq, Ethereum nafaqat to‘lovlar
bilan cheklanib qolmay, balki, masalan, aqlli kontraktlardan
foydalangan holda resurslarni almashish yoki aktivlar bilan bitimlarni
ro‘yxatdan o‘tkazish vositasi sifatida ishlatiladi. Qo‘llash tuzilmasining
mustahkamligi tufayli uni eng muhim sectorlarda - transport yoki
sog‘liqni saqlash sohasida qo‘llash mumkin.
Litecoin
Ushbu valyutani ilgari Googleda ishlagan dasturchi Charli Li
yaratgan. Litecoin 2011-yilda ishga tushirilgan. Kriptovalyutani
yaratishning asosiy g‘oyasi Bitcoin oltin bilan taqqoslanishiga
o‘xshab raqamli moliya bozorida kumush bilan taqqoslash
o‘ziga xos analogga aylantirish edi.
Litecoin – bu bir hil darajadagi Internet-valyutasi bo‘lib, u
dunyoning istalgan nuqtasiga deyarli nolga teng to‘lovlarni o‘z
ichiga oladi.
Litecoin – bu to‘liq markazlashtirilmagan ochiq manba, global
to‘lov tarmog‘i.
Bitcoin bilan taqqoslaganda, Litecoin tranzaksiyani tasdiqlash
vaqti tezroq (2,5 daqiqa) va saqlash samaradorligi yuqoriroq.
Sanoatning muhim qo‘llab-quvvatlashi, savdo hajmi va
likvidligi bilan Litecoin Bitcoinga qo‘shimcha ravishda tijorat
uchun tasdiqlangan vositadir.
Litecoinni emissiyasi 84 million dollar bilan cheklangan.
Ripple
Ripple bir vaqtning o‘zida Bitcoinga qo‘shimcha sifatida yaratilgan,
ammoto‘g‘ridan-to‘g‘ri raqobatlashadigan valyuta bo‘lmagan
markazlashtirilmagan kriptovalyuta.
Tarjimada, Ripple kriptovalyuta "to‘lqin" degan ma’noni anglatadi, ya’ni ushbu
valyutani yaratishdau butun ekotizimni rivojlanishiga hissa qo‘shadi deb taxmin
qilingan. Mutaxassislarning ta’kidlashicha, Ripple qat’iy taqsimlangan reestrga
ega bo‘lgan tengdosh tizimi, ammo Bitcoin bilan tashqi o‘xshashlikka qaramay,
ushbu kriptovalyuta bir necha tub farqlarga ega:
1. Ripple kriptovalyuta eng yuqori Tranzaksiya tezligiga ega. Hozirda Ripple bilan
ishlash tezligi jihatidan solishtiradigan biron bir tizim yoki boshqa valyuta yo‘q.
2. Ripple nafaqat xakerlik hujumlaridan, balki kiber hujumlardan ham yuqori
darajadagi himoyaga ega, bu esa valyutani buzish yoki noqonuniy olish
ehtimolligini anglatadi.
3. Ripple tangalariga inflyatsiya ta’sir etmaydi. Bunga eski tangalarni muomaladan
chiqib ketishi bilan yangi tangalar bir xil hajmda yaratilishi orqali erishiladi.
4. Tranzaksiya to‘lovini boshqa kriptovalyutalari bilan taqqoslasansa, Ripple
tranzaksiya narxi minimal bo‘ladi.
5. Tizim ichida siz nafaqat valyutalarni, balki qiymatlarni ham almashishingiz
mumkin.
6. Tranzaksiyani e’lon qilingandan so‘ng uni tahrirlash yoki bekor qilish
imkoniyati.
Tether
Tether – bu Tether Limited tomonidan chiqarilgan fiat bilan
bog‘liq bo‘lgan kriptovalyuta. Tether, Bitniin BTC-dan farqli
o‘laroq, Omni Layer protokoli orqali blockchaindan foydalanadi.
Omni Layer protokoli blokcheyn bilan o‘zaro ishlaydigan,
Bitcoinga asoslangan kriptovalyuta tokenlarining chiqarilishi va
qaytarilishini ta’minlaydigan ochiq manbali dastur. Tether
valyutasi 100% Tether platformasidagi zaxira hisobvarag‘idagi
haqiqiy xorijiy valyuta aktivlari bilan ta’minlanadi. Tether Limited
kompaniyasining xizmat ko‘rsatish shartlariga muvofiq
kriptovalyutani milliy valyutalarga sotib olish yoki almashtirish
mumkin.
Blokcheyn texnologiyasidan foydalangan holda, Tether
foydalanuvchilarga dollar, yevro va ienalarga bog‘langan raqamli
tokenlarni saqlash, yuborish va qabul qilish imkonini beradi.
Bitcoin raqamli aktivlarning global bozor qiymatining qariyb 70
foizini tashkil qiladi.
|
