Raqamli mobil aloqa

10
1а
2a
1n
2n
1b
2b
7a
7a
7b
8b
3
6
7n
8n
Uzaytiruvchi zichlashtiruvchi
apparaturasi
Qabul qilsih ajratish
apparaturasi
1.2-rasm. Bir tomonlama axborot uzatish.
Uzatgich, uzatish antenna, to‘lqin tarqalish muhit, qabul qilish 
antenna va qabul qilgichlardan iborat bo‘lgan qurilmalar kom-
pleks radioliniyani tashkil etadi. 1.2-rasmda ko‘rsatilganidek, ra-
dioliniya uzatgich stansiyasi joylashgan hududdan qabul qilgich 
hududiga bir tomonlama axborot uzatishga mo‘ljallangan. Bu 
holda teskari tomonga uzatish ko‘zda tutilmaydi.
Bir tomonlama uzatish ko‘proq radioaloqada emas, balki 
asosan TV va radioeshittirishlarda, matbuot agentligi axborotini 
uzatish xizmatlarida, aniq vaqt signallarini efir orqali tarqatish-
da, aniq chastotani uzatishlarda va h.k.da qo‘llaniladi (ishlati-
ladi). Qurilmalarning effektivligini (samaradorligini) oshirish va 
radioliniyalarning o‘tkazish imkoniyatini ko‘paytirish maqsadida 
zichlashtirish apparaturasi qo‘llaniladi (1.2-rasm). Apparatura-
ning uzatish qismi har xil axborot manbalari 1a-1n signallaridan 
o‘zgartirgichlar 2a-2n vositasida o‘zgartirilgan yagona guruhiy sig-
nal hosil qiladi. Apparaturaning qabul qilish qismi esa signallarni 
ajratadi, ularni (7a-7n) o‘zgartiradi, va undan keyin axborot sig-
nallari (8a-8n) iste’molchilarga yetib keladi. Xabarni bir axborot 
manbayidan iste’molchiga uzatuvchi texnik vositalar majmuasi 
radioaloqa kanali deb ataladi. Zichlashtirilgan radioliniyali radio-
aloqa tizimi ko‘p kanalli radioaloqa deyiladi. 
Ikki punkt orasida axborot almashish maqsadida ikki tomonlama 
radioaloqa tashkil qilinadi. Buning uchun bir-biriga qarama-qarshi 

11
(ro‘para) ishlovchi ikki komplekt bir tomonlama ishlaydigan radio-
aloqa qurilmalar qo‘llaniladi. Ikki tomonlama radioaloqa liniyaning 
har bir oxirgi punktida ham uzatuvchi, ham qabul qiluvchi qurilma-
lar joylashtiriladi. Axborot manbayi va iste’molchi odatda birlashtiril-
gan bo‘ladi, shuningdek, ayrim hollarda uzatgich bilan qabul qilgich 
yaxlit yagona qabul qilgich-uzatgich radiostansiyaga umumlashtirila-
di. Bunday holda odatda har bir punktda ikkita antenna o‘rniga bitta 
umumiy qabul qilib uzatuvchi antenna o‘rnatiladi.
Ikki tomonlama radioaloqa quyidagi variantlar bo‘yicha tuzili-
shi mumkin:
1. Ikkala uzatgich bir xil chastotada ishlaydi va qabul qilgichlar 
ham bir xil shu chastotaga sozlangan. Bunday holatda radioliniya 
bir vaqtning o‘zida ikkita yo‘nalish bo‘yicha ishlay olmaydi. Ish-
lash galma-gal yo‘nalishlarning biri bo‘yicha amalga oshiriladi. 
Bunday aloqa simpleks aloqa deb ataladi.
2. Uzatgichlar har xil chastotada ishlaydi, shunga muvofiq qa-
bul qilgichlar ham har xil chastotalarga sozlangan. Bu holatda 
radioliniya bir vaqtning o‘zida ikkala yo‘nalish bo‘yicha ishlashi 
mumkin. Bunday aloqa dupleks aloqa deb ataladi.
3. Radioaloqa ikkita chastotadan foydalangan holda amal-
ga oshiriladi: qabul qilgich va uzatgichlar baravariga emas, bal-
ki dupleks singari, navbatma-navbat amalga oshiriladi. Signal bir 
chastotada qabul qilinib boshqa chastotada uzatiladi. Abonent bir 
vaqtning o‘zida “qabul” yoki “uzatish” rejimida bo‘lishi mumkin. 
Bunday aloqa yarimdupleks (poludupleks), (ikki chastotali sim-
pleks) aloqa deb ataladi.
Yarimdupleks aloqa quyidagi hollarda qo‘llaniladi. Aslida har 
qanday aloqa tizimining birinchi darajali vazifasi bu zarur bo‘lgan 
(juda uzoq) masofa orasida aloqani ta’minlashdir. Lekin sayyora-
miz shar shaklida va uning sirti egri bo‘lganligi sababli aloqa ma-
sofasi ufq (gorizont) bilan chegaralangan. Bundan xulosa kelib 
chiqadiki, ochiq tekislikda portativ radiostansiyalar orasidagi alo-
qa masofasi taxminan 5 km bo‘lishi mumkin. Agar masofa bun-
dan ortiq bo‘lsa (99,9% hollarda) retranslyator qo‘llanilinadi.

12
Retranslyator shunday qurilmaki, u radiosignalni qabul qila-
di va keyingi qabul qiluvchi stansiyaga uzatadi. Koinotdagi Yer-
ning sun’iy yo‘ldoshiga o‘rnatilgan retranslyator eng katta qamrov 
maydoniga egadir. Yerda belgilangan kerakli qamrovni ta’minlash 
uchun retranslyator sun’iy yoki tabiiy balandliklarga (imorat, mi-
nora, tepalik) o‘rnatiladi. Amalda zamonaviy aloqa tizimlarining 
hech qaysisi retranslyatorsiz to‘la ishlay olmaydi. Retranslyatsiya 
prinsipi 1.3-rasmda keltirilgan.
Sotali aloqa tizimlarida (yoki hozirgi vaqtda ko‘pincha atal-
ganidek mobil aloqa tizimlarida) “avlodlar” almashishi shaxsiy 
kompyuterlar industriyasi yoki televizion texnikaga nisbatan yaq-
qolroq va aniqroq bo‘lmoqda. Mobil aloqa dunyosida ko‘p nar-
sa hisoblidir: 1G (ingl. “First Generation” – birinchi avlod) – 
bu ana log aloqa tizimlari (NMT, AMPS standartlari); ikkinchi 
av 
lod – 2G, kanallar kommutatsiyalanishi asosida ishlaydigan 
raqamli aloqa tizimlari (GSM, DAMPS va sdmaOne standartlari); 
uchinchi avlod – 3G, kanallar kommutatsiyalanishi bilan birga pa-
ketlar kommutatsiyalanishini ham ko‘zda tutadi (UMTS va CDMA-
2000 standartlari); va, nihoyat, to‘rtinchi avlod – 4G tarmoqlari 
to‘liq paketli IP kommutatsiya asosida quriladi (LTE Advanced, 
IEEE802.16m (WiMAX) va IEEE802.11ac (Wi-Fi) standartlari). 
Shunisi diqqatga sazovorki, mobil aloqa dunyosida avlodlarning al-
mashishi muntazam ravishda har o‘n yilda bo‘lib o‘tmoqda.
Hozirgi kun ham dunyo miqyosida ikkinchi avlod mobil alo-
qa tizimlaridan uchinchi avlod tizimlariga o‘tish bilan bog‘liqdir. 
Haqiqatan, tarqalishi darajasi bo‘yicha 3G tarmoqlari mobil alo-
qaning jahon bozorida 25 foizini egallagan holda, 2G tarmoqlari-
ni quvlab, bosqichma-bosqich yetakchi o‘rinlarga chiqib bormoq-
da. Mobil qurilmalar yaratuvchilari global assotsiatsiyasining (ingl. 
Global mobile Suppliers Association, GSA) va CDMA rivojlanish 
guruhining (ingl. CDMA Development Group, CDG) hisobotlariga 
ko‘ra, 2011-yilning 11-mayiga kelib butun dunyoda 3G tarmoq-
lari soni 700 dan oshib ketdi, abonentlar soni esa 1,3 milliardga 
yetdi [1,2]. Bu yosinda 3G texnologiyalarining funksional im-

13
koniyatlari ham joyida turmayapti va 3,5G nomini olgan (ya’ni 
HSPA va HSPA+ tizimlari) yangi ishlanmalar sari rivojlanib bor-
moqda. Bunday sharoitda 3G tarmoqlarining istiqbollari yorqin 
ko‘rinmoqda edi. Ammo bizning ko‘z o‘ngimizda qiziqarli bir ja-
rayon ham yuz bermoqda: sahnaga “4G” deb atalmish mobil alo-
qaning yangi avlodi (LTE texnologiyasi) kirib kelmoqda va jiddiy 
ravishda “oilada o‘z o‘rniga” da’vogarlik qilmoqda. Shu sababdan 
yaqin vaqtlarda 3G tarmoqlari to‘liq kuch bilan rivojlanmasdan 
turib o‘z o‘rnini 4G tarmoqlariga bo‘shatib berish ehtimoli paydo 
bo‘lmoqda. 
4G oilasiga mobil aloqa tarmoqlarida 100Mbit/sek dan ortiq 
tez likda ma’lumotlarni uzatishga imkon beradigan texnologiyalar-
ni kiritish ko‘zda tutilgan. Keng ma’noda 4G – bu yana ma’lumot 
uzatuvchi umumiy ulanish tarmoqlariga (masalan, Internetga), 
shuningdek Wi-Fi (uning yangi standartlari) va WiMAX (nazariy 
jihatdan bu standartda tezlik 1Gbit/sek dan ortishi mumkin) tar-
moqlariga keng polosali simsiz ulanish texnologiyalaridir. Qiyos-
lab ko‘rilsa, hozirgi kunda dunyoda keng tarqalgan GSM/EDGE 
(2G/2,5G) sotali aloqa standartida ma’lumotlarni uzatish tezligi 
384kbit/sek ni tashkil etadi. Asosan Yevropa, AQSH va Osiyo ning 
bir necha mamlakatlarida (Yaponiya, Tayvan, Singapur) keng 
tarqalgan 3,5G avlod tarmoqlarida tezlik 7–14,4Mbit/sek gacha 
yetib boradi (1.3-rasm).

Download 8,51 Mb.