|
Raqamli qurilmalar” fanidan 9-laborotoriya ishi
|
| bet | 1/2 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 0,73 Mb. | | #128179 |
Bog'liq 9-lab
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI
“Raqamli qurilmalar” fanidan
9-laborotoriya ishi
Bajardi:Tirkashev.Sh
Tekshirdi: Indiaminov R
Mavzu: Turli chastotali va uzluksiz signal generatorini loyihalashtirish
Ishning maqsadi: Raqamli signallarini shakllantirish sxemasini Logic
Converter asosida tadqiq etish.
Nazariy ma’lumot
Taktli impuls generatori (taktli chastota generatori) raqamli qurilmalar -
kompyuterlar, EHM lar, elektron soatlar, taymerlar va boshqalarda turli
jarayonlarni sinxronlashtirish uchun mo'ljallangan. U ma'lum bir chastotaning
elektr pulslarini (odatda to’gri burchakli shakl) hosil qiladi, bu ko'pincha etalon
sifatida ishlatiladi - impulslar sonini hisoblashda siz, masalan, vaqt oralig'ini
o'lchashingiz mumkin.
MikroEHMlar, turli avtomatlar, ilmiy tajribalarni olib borishni boshqaradi.
Bu va boshqa qurilmalar, oʻlchov asboblari va tizimlarida uzluksiz (analog)
elektr signallari bilan ishlaydigan elektr datchiklar ishlatiladi. Datchik va ijro
organlari (masalan, elektrodvigatellar) ni mikroEHM bilan bogʻlash uchun
analog signalni shu signal amplitudasiga proporsioanl songa oʻzgartirish va
aksincha oʻzgartirish talab qilinadi.
Analog shakldagi ma’lumotni raqamli shaklga oʻzgartirish prinsipini
richagli tarozilarda oʻlchash jarayoni bilan solishtirish mumkin. Tarozida
oʻlchashni amalga oshirish uchun uning bir elkasiga noma’lum ogʻirlikdagi yuk
qoʻyiladi, ikkinchi elkasiga esa, toshlar. Toshlar (masalan 1 g ogʻirlikdagi)
tarozi muvozanat qolga kelguncha qoʻyilib boriladi. Toshlar soni yukning
grammlardagi vazniga toʻgʻri keladi. 1 g. Ogʻirlikdagi toshlar bilan oʻlchanganda
analog kattalik 0,5 g. xatolik, 10 g.li toshlar bilan oʻlchanganda esa 5 g. xatolik
bilan oʻlchanadi. Bu xatolik kvantlash xatoligi deb ataladi.
Oʻlchash algoritmiga mos ravishda richagli tarozi rolini ikki kirishli
solishtirish sxemasi (komparator) bajaradi. Tarozining bir elkasiga oʻzgarmas
kattalikdagi oʻlchanayotgan kuchlanish oʻrnatiladi, ikkinchi elkasiga raqamli
datchik nazorati ostida pogʻonasimon ortib borayotgan kuchlanish beriladi.
Kuchlanishning har bir pogʻonasi tarozi elkasiga qoʻshimcha tosh qoʻyish amaliga
mos keladi. Olingan ma’lumot esa tarozilar muvozanatga kelgach qayd etiladi.
Solishtirish jarayoni maxsus signal yordamida startstop trigger
sxemasining ishga tushirilishi bilan boshlanadi. Triggerli sxema pogʻonasimon
ortib boruvchi kuchlanish generatori va ikkilik hisoblagichni boshqaruvchi
toʻgʻri burchakli impulslar shakllantiradi. Bu generator pogʻonpsimon kuchlanish
ishlab chiharadi, hisoblagich esa hisobni noldan boshlaydi.
Pogʻonasimon kulchanish kirish bilan tenglashsa, uni komparator qayd etadi,
startstop trigger dastlabki holatiga qaytadi va toʻgʻri burchakli signallarning
kelishi qoʻshimcha mantiqiy element yordamida blokirovka qilinadi.
Bunday sodda oʻzgartirish sxemasi yordamida analog kattalik raqamli
shaklga ancha uzoq vaqt davomida oʻzgartiriladi, chunki pogʻonasimon
kuchlanish ketma-ket kiritiladi.
Oʻzgartirish vaqtini qisqartirish maqsadida pogʻonasimon kuchlanish
generatori raqamli-analog oʻzgartirgich bilan almashtiriladi. Shuning uchun analograqamli oʻzgartirgich (AROʻ) sxemasiga raqamli-analog oʻzgartirgich (RAOʻ)
sxemasi bilan tanishib boʻlgach qaytamiz.
Kompyuterlar va komunikatsiya vositalari zamonaviy axborot
texnalogiyalarining asosi bo‘lib, ular insonlarni yaqinlashtiradi. Axborot bir joydan
ikkinchi joyga tezkor etib boradi, yangiliklar tez tarqaladi. Kompyuter yordamida
aloqa qilish uchun foydalanuvchiga modem zarur bo‘ladi.
Uzatilayotgan ma’lumot tovush, matn yoki videotasvir iborat bo‘lishi
mumkun.
Ma’lumotlar ikki turdagi signallar yordamida uzatilishi mumkin: analogli va
raqamli. Analogli signallar uzluksiz uzatiladi. Raqamli esa diskret shaklida.
Analog signallar (uzluksiz to‘lqinlar). Kommunikatsiyaning eskirgan
vositalari: telefon, radio va televideniya analogli signallar bilan ishlashga
mo‘jallangan. Analog signal tashuvchi to‘lqin deb ataluvchi uzluksiz elektrlik
signallardan tashkil topgan to‘lqindan iborat. Analogli tashuvchi to‘lqinlarning ikki
asosiy ko‘rsatkichi chastota va amplitudadan iborat:
Chastota –to‘lqin tebranishlarning vaqt birligida (sekund) necha marta
to‘liq takrorlanishini bildiruvchi son.
Amplituda – berilgan vaqt oralig‘ida to‘lqinning maksimal balandligi.
Analogli signal deb - analog signal amplitudasining maksimal va minimal
oralig‘da cheksiz qiymatlar sonini qabul qilinishga aytiladi.
|
| |
