Irratsional narxlar – yer, suv, o`simlik va hayvonat dunyosi kabi tabiiy
resurslarga belgilanadigan narxlarni bildiradi.
Demping narxlar – bunday narxlarda ishlab chiqaruvchilar
bozordagi mavqeini
muatahkamlash va raqiblarini siqib chiqarishda foydalaniladi.
Datatsion narxlar – davlat budjeti hisobidan arzonlashtirilgan narxlardir.
Ta`riflar –turli xil xizmatlar ( telefon,transport, kommunal va h.k.)
bahosi
sifatida chiqadi.
Narx dipozoni – turli narxlar oralig`ining puldagi ifodasi.
Narx diskriminatsiyasi – narxlarni kamaytirish deb ham atalib, u narxlardagi
farq ishlab chiqarish xarajatlaridagi farqlardan kelib chiqmaganda ro`y beradi.
14
Raqobatning turli ko`rinishlari sharoitida narxning shakllanish
xususiyatlari.
Raqobatning turli shakllarga asoslangan tarmoqlarida narx tashkil
topishining umumiy shart – sharoitlari.
Narx asosida ishlab chiqarish sarf- xarajatlari yoki tovar (xizmat)
qiymati
yotadi.
Narx tovarlar naflilik darajasini ifodalaydi.
Narx o`zida tovarlarga bo`lgan talab va taklif nisbatini
mujassamlashtiradi.
Raqobatlashish usullari ham narx tashkil topishida o`z o`rniga ega
bo`ladi.
Narx tashkil topishiga davlat iqtisodiy siyosati ta`sir ko`rsatadi.
Narx shakllanishida xufiyona iqtisodiyotning rivojlanishi darajasi ham
ma`lum o`ringa ega.
Raqobatning bu shaklida har bir ishlab chiqaruvchi o`z
mahsulotini turli
usullar bilan tabaqalashtirish orqali bozordagi mavqeini mustahkamlash va
mahsulotiga narx belgilashga harakat qiladi.
Monopolistik raqobatli tarmoqlarda ishlab chiqarish hajmi va narxning
aniqlanishi.
Sof raqobatli tarmoq (xizmat) da narxning tashkil topish xususiyatlari:
Narx yalpi talab va yalpi taklif ta`siri ostida shakllanadi.
Alohida ishlab chiqaruvchi (sotuvchi) lar bozor
narxlariga va sotish
hajmiga ta`sir ko`rsata olamaydi.
Yalpi talab va yalpi taklifda ro`y berib
turadigan nisbatan katta
o`zgarishlar bozor narxlari va sotish hajmini o`zgartiradi.
15
Tarmoqqa kirish uchin to`siqlar mavjud bo`lmasligi sababli narxlar
nisbatan beqaror hisoblanadi.
Ishlab chiqarish miqyosini keltirib chiqaradigan to`siqlar (iqtisodiy,
moliyaviy, texnologik va boshqa).
Qonuniy to`siqlar (patent va litenziyalar kabi).
Tabiiy monopoliyalar tabiati taqozo qiladigan to`siqlar.
G`irrom raqobat usullaridan foydalanish.
Xom ashyoning muhim turlariga xususiy mulkchilik.
Sof monopoliya sharoitida tarmoqqa kirish uchun to`siqlarning asosiy
turlari.
Davlatning narx siyosati- bozor iqtisodiyotiga o`tish sharoitida narxlarni
erkinlashtirish va milliy bozor narxlarini jahon bozori narxlariga
yaqinlashtirishga qaratiladi.
Narxlarni birdaniga yoki <> tarzda qo`yib yuborish ;
Narlar o`sishini sun`iy ravishda ta`xtatib qo`yish;
Narxlarni davlat tomonidan tartibga solish va nazorat qilishni ma`lum
darajada
saqlab qolish;
Narxlarni asta – sekinlik bilan va bosqichma- bosqich erkinlashtirish.
