|
Rasmjoylashtirish
|
| bet | 1/10 | | Sana | 12.12.2023 | | Hajmi | 0,61 Mb. | | #117133 |
Bog'liq 9 Mavzu Web texnologiya
9 Ma’ruza. Web-sahifa yaratish asoslari, texnologiyalari va usullari.
Reja:
Web-sahifa, Web-sayt, Web-server.
Razmetkali tillar: HTML, XML, XHTML, WML, JavaScript.
Ssenariyli tillar, "klient-server" texnologiyasi
Tayanch iboralar: web-sahifa, web-sayt, web-server.
Web-texnologiyani (Internet-texnologi ) ơrganishni Web-dizaynning quyidagi uchta tushunchasini ơrganishdan boshlaymiz: Web-sahifa, Web-sayt va Web-server.
Web-sahifa – ơzining unikal adresiga ga bơlgan va maxsus kơrish dasturi yordamida (brauzer) kơriluvchi xujjatdir. Unga matn, grafika, ovoz, video yoki animasi ma'lumotlar birlashmasi - multimediyali xujjatlar, boshqa xujjatlarga gipermurojaatlar kirishi mumkin.
Web-sayt – bir qancha web-sahifalarning mantiqiy birlashmasi.
Web-server – tarmoqqa ulangan komp ter yoki undagi dastur hisoblanib, umumiy resurslarni klientga taqdim tish yoki ularni boshqarish vazifalarini bajaradi. Web-serverlar ma'lumotlar bazalari va mul timedi li ma'lumotlarni bir biriga moslashtiradi; Web-serverda Web-sahifa va Web-saytlar saqlanadi.
Biz Internet tarmoğidagi Web-sahifalarni kơrishimiz uchun WWW (World Wide Web) deb ataluvchi servisdan foydalanamiz.
World Wide Web (WWW, Butun dunyo ơrgemchak tơri) – bu klient-server texnologi si asosida tashkil tilgan, keng tarqalgan Internet xizmatidir.
Gipermatnli ma’lumotlar tizimi ma’lumotlar bo’g’inlari to’plamlari, shu bo’g’inlarda aniqlangan gipermatnli aloqalar to’plamlari va bo’g’inlar va aloqalarni boshqarish instrumentlaridan tashkil topgan. World Wide Web texnologiyasi bu – gipermatnli taqsimlangan sistemalarni Internetga kiritish texnologiyasi va shundan kelib chiqib, u bunday tizimlarning umumiy ta’rifiga mos kelishi kerak. Bu shuni bildiradiki, gipermatnli tizimlarning yuqorida keltirilgan barcha komponentalari Web da ham bo’lishi kerak. Webga, gipermatnli tizim sifatida, ikki xil nuqtai nazardan qarash mumkin.
Birinchidan, o’zaro gipermatnli o’tishlar (ANCHOR konteyneri) vositasida bog’langan tasvirlanishi kerak bo’lgan sahifalar t’plami sifatida. Ikkinchidan, tasvirlanayotgan sahifalar (matn, grafika, uyali kod va hokazolar) ni tashkli qiluvchi elementar ma’lumot ob’ektlarining to’plami sifatida. So’nggi holatda sahifaning gipermatnli o’tishlar to’plami – bu matnga ichki qo’yilgan rasm kabi ma’lumot bo’lagi.
Ikkinchi yondashuvda gipermatnli tizim elementar ma’lumot ob’ektlari to’plami uchun gipermatnli aloqalar rolini o’ynovchi HTML-sahifalarning o’zi tomonidan aniqlanadi. Bu yondashuv tayyor komponentalardan tasvirlanayotgan sahifalarni qurish nuqtai- nazaridan ancha serhosilroqdir.
Webda sahifalarni ayratishda “klient-server” arxitekturasi bilan bogliq muammo yuzaga chiqadi. Sahifalarni ham klient tomonida, ham server tomonida yaratish mumkin.
Интерактив узаро алока Web-texnologiyaning (Internet-texnologi ) Web-dizayn qismini ơrganishni razmetkali til tasnifi bilan boshlaymiz.
Maxsus til mavjud bơlib, bu til yordamida matnlar, grafik ma'lumotlar Web-sahifa xujjatga joylashtiriladi va bu xujjatni barcha komp terda kơrish imkoni ti mavjeddir. Bunday maxsus tillar razmetkali tillar deb ataladi. Ularning asosiy vazifasi – Web-sahifaga
“ma'lumotlarni joylashtirish” va ular orasidagi aloqani (giperssilokalar) ta'minlashdan iborat.
HTML (HyperText Markup Language)
Dastlab World Wide Web tizimi matnli ma'lumotlarni va HTML xujjatlarni kơrishga mơljallangan, matnni taxrirlovchi tilga ơxshash tizim bơlgan. Ayni damda HTML tili WWW daga ng ommabop tillardan biri hisoblanadi. HTML tilida yozilgan ma'lumotlar ơz ichiga matn fayllar, grafik ma'lumotlar va boshqalvrni oladi.
Internetning WWW hizmati asosan web-sahifalarga bog‘liq ekan, ular qanday yaratiladi? – degan savol tug’ulishi tabiiy. Web-sahifalar odatda HTML (Hypertext Markup Language – Gipermatnli markerlash tili) tilida yaratiladi. HTML – dasturlash tili hisoblanmaydi. HTML tilining buyruqlari “<” va “>” belgilari orasiga yoziladi va deskriptor yoki teg deb yuritiladi. Butun dunyo o’rgimchagi–World Wide Web (WWW) HTML gipermatn bog’lanish tili yordamida tuzilgan Web-sahifalardan iborat. HTML-hujjat fayli nomining kengaytmasi “html” bo‘ladi. HTML-hujjatni web-brouzerlar yordamida hotiraga yuklansa, u ekranga web-sahifa ko‘rinishida chiqadi.
HTML tilining аsоsiy qоidаlаri quyidаgichа:
− qоidа. HTMLdаgi istаgаn hаrаkаt tеglаr bilаn аniqlаnаdi. Bittа tеg (chаp) hаrаkаtning bоsh qismidа, ikkinchisi esа, (o’ng) охiridа turаdi. Bundа tеglаr « < » yoki « > » ishоrаlаr bilаn yonmа-yon turаdi. YOlg’iz o’zi ishlаtilаdigаn tеglаr hаm mаvjud.
− qоidа. Brаuzеr dаrchаsidаgi burchаkli qаvs ichigа jоylаshtirilgаn istаgаn tеg yoki bоshqа ko’rsatma tаshqаrigа chiqаrilmаydi vа HTML–fаyl uchun ichki buyruq hisоblаnаdi.
Xujjatlar orasidagi aloqani ta'minlash va ma'lumotlarni formatlash vositalari teg (tag) deb ataluvchi vosita orqali amalga oshiriladi.
Web-sahifaning matn va teglari aralash ravishda HTML-xujjat deb ataluvchi faylining ichiga joylashtiriladi. Qanday tagni qơllaganingizga qarab brau er oynasida ma'lumotlar turlicha kơrinadi. HTML xujjatga ma'lumotlarni joylashtirish va tahrirlash uchun zlab teglar mavjud. Masalan,
va
teglari abzasni tashkil tadi, va juft t glari sa, matnni yozma (kursiv) holda kơrsatish uchun qơllaniladi. Shu bilan birga gipermatnli ssilkalar teglari ham mavjud. Ushbu lementlar foydalanuvchiga gipermatn ustiga sichqoncha kursori bosilganda boshqa xujjatga boğlanish imkonini beradi.
XML (eXtensible Markup Language).
XML tili ham HTML tiliga ơxshash til xisoblanadi. HTML dan farqli tomoni shundaki, XML da dasturchi ơzining shaxsiy t glarini ratadi va ular orasiga ma'lumotlar joylashtiradi. XML-t glar harflar katta kichikligini farqlaydi
XHTML.
XHTML tili HTML va XML tillarining birlashmasini tashkil tadi. XHTML tilida yozilgan xujjatning tashqi kơrinishi platformaga boğliq (Windows, Mac yoki Unix) ravishda ơzgarib ketmaydi. Shunga qaramay XHTML tarkibida HTML diskriptorlardan foydalaniladi.
Bugungi kunda mobil aloqa vositalaridan foydalanuvchilar uchun ngi til ishlab chiqilgan bơlib, u WML (Wireless Markup Language) deb ataladi; CDF (Channel Definition
Format) - Microsoft ishlab chiqqan brauzerlarda push-kanal hosil qilishda qơllaniladi;
3. Ssenariyli tillar. "klient-server" texnologiyasi
Hozirda Web-sahifaning rivojlanishi nada interaktiv poğonasiga chiqqan. Web-saytlar asta sekinlik bilan ilovalar interfeysiga ơxshab bormoqda. Bularning barchasi zamonaviy Web-dasturlash texnologi si yordamida amalga oshmoqda.
Web-dasturlash texnologi larini, dasturlarini asosan ikkita qismga ajratish mumkin:
klient tomonidagi dasturlarlash (client-side) va server tomonidagi (server-side). Ushbu texnologi larni tushunish uchun avvalo bevosita "klient-server" texnologiyasini tushunish kerak.Web-саҳифанинг интерактив дастури ssenariy deb ataladi.
Bunday atama dasturning natijasiga boğliq holda vujudga kelgan. Uning asosiy vazifasi Web-sahifasida foydalanuvchi holatiga, harakatiga «reaksiya» berishdir.
Shu tariqa ssenariylar klient tomonida bajariluvchi va server tomonida bajariluvchi ssenariylarga bơlinadi. Klient tomonida bajariluvchi ssenariylar brouzer yordamida bajariladi. Server tomonida bajariluvchi ssenariylar sa Web-server yordamida bajariladi.
|
| |
