Yechish. Masalada hisob-kitob ishlarini bajarish talab qilingan. Masala
echimini quyidagi ko'rinishda keltiramiz.
A
B
C
D
A
B
1
Javob
1-raqam
2223
-99999
1-2-raqam
ko'paymasi
1-raqam formulasi:
2
40
8
345
4977
=B2*B4
=LYeVSIMV(A4;1)
3
Engkattasi 2-raqam
567
8568
Eng kattasi
formulasi
2-raqam formulasi:
4
8568
5
4456
21
=MAKS(C1:D6)
=PSTR (A4;2;1)
5
256
7
6
-45
1963
masala. B1:B5 katakchalar blokida sonlar berilgan. Shu sonlardan nechtasi
0 dan farqlИЛИgini C3 katakchada aniqlang.
Yechish. Masalada hisob-kitob ishlarini bajarish talab qilingan. Masala
echimini quyidagi ko'rinishda keltiramiz.
1–misol. x ning –5 qiymatida
2
5
3
x
:
20
|
x
|
x
y
funksiyani hisoblang.
Bu vazifani ikki usulda bajarish mumkin.
1–usul.
2-usul.
Shuni ta‟kidlash lozimki, Excel funksiyalarini qo„llash uchun ularning xususiyatlari haqida
to„liq ma‟lumotga ega bo„lish lozim.
AMALIY MASHG‟ULOT yuzasidan variantlar:
1)
,
1
1
*
)
1
(
2
x
a
z
y
x
z
u
bu yerda
2
2
2
sin
y
x
x
z
2)
,
*
]
ln[
1
x
e
x
x
x
w
bu yerda
v
u
v
u
x
n
4
3
)
(
3)
4
)
1
(
1
)
1
(
1
1
2
2
2
2
2
x
x
z
x
z
x
y
4)
)).
4
(
sin
5
6
2
(
*
)
*
(
2
5
6
5
2
x
x
x
x
x
y
5)
,
1
*
1
2
2
a
a
w
bu yerda
x
x
x
e
u
a
x
5
5
3
cos
sin
6)
2
2
2
2
2
2
*
2
1
*
8
a
x
e
a
b
a
c
b
a
y
7)
y
x
b
a
x
dx
c
bx
a
x
x
Z
*
*
4
cos
2
sin
ln
cos
1
4
8)
u
u
r
x
a
y
x
z
5
2
*
2
sin
*
cos
*
2
ln
9)
2
2
75
,
3
b
a
b
a
Z
, bu yerda
3
ln
,
cos
sin
4
x
e
x
b
x
y
y
x
a
x
10)
t
r
s
x
t
d
t
s
x
r
n
cos
*
cos
sin
*
)
(
*
*
*
2
2
3
11)
2
2
)
sin
*
(
cos
*
r
r
d
e
r
r
s
y
x
12)
3
2
2
2
2
*
4
b
a
b
a
y
, bu yerda
2
cos
,
2
sin
2
x
b
x
a
13)
b
a
y
2
2
cos
ln
bu yerda
2
)
ln(
y
x
x
a
,
2
)
ln(
y
x
y
b
14)
)
2
(
sin
3
5
x
x
y
bu yerda
3
2
2
2
cos
sin
ln
y
e
a
y
a
x
a
15)
2
2
2
2
2
x
R
R
R
s
x
bu yerda
x
t
n
n
R
cos
5
)
2
(
ln
16)
)
2
sin(
ln
2
x
x
b
ax
M
bu yerda
t
t
х
3
3
cos
sin
17)
;
)
*
*
(
*
r
b
h
R
y
a
d
Z
bu yerda
h
r
d
r
vn
a
2
3
2
*
3
1
;
*
3
18)
2
ln
)
(
2
4
a
a
p
p
S
bu yerda
x
x
a
c
x
x
P
sin
1
cos
1
;
2
sin
19)
x
a
c
b
S
ln
2
sin
.
.
, bu yerda
2
3
2
cos
1
,
2
cos
1
x
a
c
x
a
b
7-AMALIY MASHG‟ULOT
MS Excel elektron jadvalida matematik modellashtirish.
Ishdan maqsad.
Mantiqiy «ЕСЛИ» va «ИЛИ» operatorlarini ishlatish usullarini o„rganish.
Masalaning qo„yilishi.
Talabalar stipendiyasi, ularning semestr davomida fanlardan to„plagan reyting
ballariga asoslanib aniqlanadi deylik. Faraz qilaylik, ular uch fandan reyting
ballari to„plashi kerak bo„lsin. Agar ularning hamma fanlardan to„plagan reyting
ballari 86-100% oralig„ida bo„lsa ( 5 baho ), unga 39000 so„m, agar fanlar ichida
birortasidan yaxshi baho olgan bo„lsa (71-85%, 4 baho ) 29000 so„m, birortasidan
qoniqarli baho olgan bo„lsa (55-70%, 3 baho ) 19000 so„m, birortasidan
qoniqarsiz baho olgan bo„lsa (0-54%, 2 baho ) 0 so„m mikdorda stipendiya
tayinlanadi. Tayinlangan stipendiyadan 1 foyizi kasaba uyushma azosi fondiga
o„tkazilsin va talaba oladigan stipendiya mikdori hisoblansin. Masalani yechish
dasturi tuzilsin.
Masalani kompyuterda yechish texnologiyasi
Bu masalani yechish uchun MS EXCEL dasturidagi mantiqiy «ЕСЛИ»
operato-ridan foydalanamiz. Namuna sifatida malumotlar jadvalda keltirilgan.
Birinchi qadamda A1 yacheykasiga talabalarning famИЛИyasi, ismi-sharifi deb
yoziladi. Mos ravishda V1 yacheykasiga 1 fandan reyting bali, S1 yacheykasiga 2
fandan reyting bali, D1 yacheykasiga 3 fandan reyting bali, YE1, F1, G1
yacheykalariga esa mos ravishda shu fanlardan baholari, H1 yacheykasiga
talabalar stipendiyasi, I1 yacheykasiga 1 foiz kasaba uyushmasi uchun, J1
yacheykasiga belgilangan stipendiyani qo„lga tegishi degan yozuvlar kiritiladi va
mos ravishda A, V, S, D ustunlar to„ldirib chiqiladi.
YE2 yacheykaga 1-fandan reyting bali asosida talabaning olgan bahosi
hisoblanadi. Bu qo„yidagi formula asosida amalga oshiriladi:
=ЕСЛИ(B2>85;5;ЕСЛИ(B2>70;4;ЕСЛИ(B2>55;3;2))) va u quyidagilar-ni
bildiradi, agar V2 dagi son talabaning 1 fandan to„plagan reyting bali 85 dan katta
bo„lsa, yacheykaga 5 sonini yozadi, aks xolda keyingi ifodani tekshiradi, yani
agar V2 dagi son 70 dan katta bo„lsa yacheykaga 4 sonini yozadi, aks xolda
keyingi ifodani tekshiradi, yani agar V2 dagi son 55 dan katta bo„lsa yacheykaga 3
sonini yozadi, agar kichik bo„lsa u xolda 2 sonini yozadi. Bu jarayonni barcha
talabalar uchun yoziladi. Shu asosida F2 va G2 yacheykalarga mos ravishda 2-
fandan va 3-fandan reyting bali asosida olgan bahosi hisoblanadi
Keyingi bosqichda esa talabaning olgan bahosiga qarab stipendiya
tayinlanadi. Bu H2 yacheykasida qo„yidagi formulani ishlatish asosida amalga
oshiriladi
=ЕСЛИ(E2+F2+G2=15;39000;ЕСЛИ(ИЛИ(E2=2;F2=2;G2=2);0;ЕСЛИ(
ИЛИ(E2=3;F2=3;G2=3);19000;29000)))
I2 yacheykasida stipendiyadan kasaba uyushmasi uchun 1 foiz mikdorda
ajratish hisoblanadi. Bu N2 yacheykasidagi qiymatni 100 ga bo„lish orkali amalga
oshiriladi. J2 yacheykasida qo„lga olinadigan stipendiya miqdori hisoblanadi.
Buning uchun J2 – I2 formulasi ishlatiladi. Bu jarayon hamma talabalar uchun
amalga oshiriladi.
A
V
S
D
E
F
G
H
I
J
1
F.I.SH.
1
fandan
reytin
g bali
2
fandan
reytin
g bali
3
fandan
reytin
g bali
1
fandan
olgan
bahosi
2
fandan
olgan
bahosi
3
fandan
olgan
bahosi
Talaba
-ning
stipen-
diyasi
1 foiz
kasaba
uyush
masi
uchun
Stipend
iya-
ning
qo„lga
tegishi
2
Karimov A.
45
56
69
2
3
3
0
0
0
3
Salimov K.
26
69
87
2
3
5
0
0
0
4
Xalilov P.
89
72
52
5
4
5
29000
290
28710
5
Raximov S.
48
56
80
2
3
4
0
0
0
6
Diyerov A.
69
74
78
3
4
4
19000
190
18810
7
Sharipov B.
78
75
52
4
4
2
0
0
0
8
Usmonov P.
98
90
89
5
5
5
39000
390
38610
9
Pozilov A.
65
89
86
3
5
5
19000
190
18810
10
Xalimov S.
25
86
88
2
5
5
0
0
0
3 – masala.
MS EXCEL muhitida mantiqiy (ЕСЛИ, i) operatorlardan foydalanib
masalalar yechish.
Ishdan maqsad.
Mantiqiy «ЕСЛИ» va «i» operatorlarini ishlatish usullarini o„rganish.
Namunaviy masala.
Bir vaqtning o„zida bir nechta shartlar bajarilganda yechiladigan masalalarga
misol sifatida qo„yidagi masalani ko„rib chiqamiz.
Masala: Kafedrada quyidagi toifadagi: professor, dotsent va katta o„qituvchi
lavozimlari mavjud bo„lib, ularning ish xaqlari mos ravishda 70000, 60000 va
50000 so„m bo„lsin. Bundan tashqari erkaklarga 0,5% , ayollarga esa 0,8% va
farzandlarning soniga karab 0,25% dan qo„shib beriladigan bo„lsa olinadigan
maoshni hisoblash dasturi tuzilsin.
Bu masalani yechishda albatta mantiqiy operatorlar «ЕСЛИ» va «i» larning
birgalikdagi holatlaridan foydalanamiz. Ko„zga yaqqol ko„rinishligi uchun masala
shartlarini jadval ko„rinishga keltirib olamiz. Birinchi ustunga (A) F.I.SH. larni
qo„yamiz, ikkinchisiga (B) - lavozimlarni, uchinchisiga (C) jinslarini,
to„rtinchisiga (D) farzandlar sonini va nixoyat beshinchisiga (E) maoshni
hisoblash formulasini kiritamiz. Keltirilgan jadvalimizda mavjud barcha xollar
hisobga olingan bo„lib, agar barchasi uchun ishlaydigan umumiy yagona formula
tuzsak masalamiz yechiladi. Bu formula qo„yidagidan iborat bo„lib YE1
yacheykaga yoziladi:
ЕСЛИ(И(B2="PROF";C2="E");70000+70000*(D2*0,25+0,5);ЕСЛИ(И(B
2="PROF";C2="A");70000+70000*(D2*0,25+0,8);ЕСЛИ(И(B2="DOTS";C
2="E");60000+60000*(D2*0,25+0,5);ЕСЛИ(I(B2="DOTS";C2="A");60000+
60000*(D2*0,25+0,8);ЕСЛИ(I(B2="K";C2="E");50000+50000*(D2*0,25+0,5
);ЕСЛИ(I(B2="K";C2="A");(50000+50000*(D2*0,25+0,8))))))))
Hosil bo„lgan formulaga qo„yidagicha izox berish mumkin: agar ixtiyoriy
shaxsning ish xaqi hisoblanayotganda lavozimi professor (yani B2="PROF") va
erkak (yani C2="E") bo„lsa u xolda ish xaki 70000 so„mga, yana bolalari uchun
70000*D2*0,25 so„m va erkakligi uchun 70000 * 0,5 so„m ko„shimcha xaq oladi.
Natijada hammasi bo„lib 70000 + 70000*D2*0.25 + 70000*0.5 so„mga teng
bo„ladi. Shu kabi barcha xollar uchun izox berish mumkin.
Bu formulani barcha satrlar uchun formulalarni yoyish usuli bilan
o„tkazamiz. Natijada jadvalimizni oxirgi ustunida barcha xollar uchun ish xaqi
hisoblanganligini ko„ramiz.
A
V
S
D
E
1
F.I.SH.
Lavozimi
Jinsi
Farzandlar soni
Oylik ish xaqi.
2
Famil.1
prof.
E
3
157500
3
Famil.2
prof.
A
5
213500
4
Famil.3
dots.
E
3
135000
5
Famil.4
dots.
A
1
123000
6
Famil.5
kat. o„q.
E
3
112500
7
Famil.6
kat.o„q.
A
2
115000
|