73
sizning bu tizimga ishtirokchilarni qo‘shishingiz blokcheyn
tizimining ishlashi
uchun zarur bo‘lgan elementlar hisoblanadai. Misol sifatida bitkoinning
blokcheynini olamiz va uning misolida blokcheynning xosil bo‘lishi, uning asosiy
prinsiplari va ishlash jarayonini ko‘rib chiqamiz. Bunda blokcheynning ishlashini
to‘rt bosqichga bo‘lgan xolda o‘rganib chiqamiz:
1-bosqich
: Ikki ishtirokchi tranzaksiya shartlarini kelishib oladilar (
masalan,
pulni uzatish jarayoni, aktivlar, moliyaviy xujjatlar va xokazolar
).
2-bosqich
: Jurnal tarmoq a’zolari tomonidan «
skaner
»lanadi. Ushbu
jurnalning xronologiyasini taxlil qilish asosida tarmoq a’zolari
sotuvchining
haqiqatan ham e’lon qilingan aktivlarga yoki fondlarga ega ekanligiga ishonch
xosil qiladilar.
3-bosqich
: Agar barcha ishlar joyida bo‘lsa, u xolda tranzaksiyalar
tasdiqlanadi va blok zanjirining oxiriga qo‘shiladi.
4-bosqich
: Jurnal barcha tarmoq ishtirokchilariga tarqatiladi.
Uning tarqoq
xolatdaligi himoyasini ta’minlab beradi. Istalgan tranzaksiyani falsifikatsiya qilish
uchun tarmoq (
tugun
)lari a’zolarining jurnallarini ham o‘zgartirish talab etiladi. Bu
esa tabiiyki, mumkin emas.Muhokamaga oydinlik kiritish uchun quyidagi
ta’kidlovni keltiramiz: «
Bitkoinning blokcheyni birinchi marta bloklar zanjiri
sifatida aniqlangan edi. Unda har bir tranzaksiya bloklardan biri bo‘lishi uchun
shifrovka qilinadi. Keyingi tranzaksiya ham o‘z navbatida undan oldingi blok
asosida shifrlanadi va xokazo – xuddi shu amallar ketma-ketligi bloklar zanjiri
tushunchasiga yoki boshqa so‘zlar bilan aytganda, blokcheyn tushunchasiga olib
keldi
».Shunday qilib, ishonchli degan statusni olish uchun har bir kelishuv (
yoki
operatsiya
) asimmetrik kriptografiya (
ochiq yoki yopiq kalit
) yordamida
imzolanishi lozim. Shunday qilib, bitkoin turidagi blokcheynda tranzaksiyani
amalga oshirish uchun uch xil ma’lumot kerak bo‘ladi:
Debet adresining shaxsiy kaliti
Kredit adresining umumiy kaliti
Tranzaksiyaning summasi
Bitkoin
adres
ABSM
(
ASCII - American Standard Code for Information
74
Interchange
) yoki ma’lumot almashinish uchun ishlatiladigan amerika standart
kodi formatida ifodalangan. Bu kodlashtirish tizimida 58
ta alfavit raqamli
simvollar mavjud. Ular raqamlar, katta va kichik harflar bo‘lib, bitkoinni
yaratishda Satoshi Nakomoto
