|
Referat Mavzu: Xalqoro savdo nazaryalari. Tashqi savdo siyosati. Bajardi: 22-1 Ismoilov Jasur
|
| Sana | 04.03.2024 | | Hajmi | 26.32 Kb. | | #166466 | | Turi | Referat |
Bog'liq Ismoilov Jasur
O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi
Renaissance University
<> yo’nalishi
Makroiqtisodiyot fanidan
Referat
Mavzu: Xalqoro savdo nazaryalari. Tashqi savdo siyosati.
Bajardi: 22-1 Ismoilov Jasur
Tekshirdi: Xolboyeva Marg’uba
Xalqoro savdo nazaryalari.Tashqi savdo siyosati.
Reja:
1. Mutlaq ustunlik nazariyalari
2. Mahsulotning hayot aylanishi nazariyasi
3. Tashqi savdo siyosatining maqsadi
1. Mutlaq ustunlik nazariyasining mohiyati quyidagilardan iborat: agar biror mamlakat muayyan mahsulotni boshqa mamlakatlarga qaraganda ko’proq va arzonroq ishlab chiqara olsa, u holda u mutlaq ustunlikka ega bo’ladi.
Tashqi savdo mavjud bo'lmagan sharoitda har bir mamlakat faqat o'sha tovarlarni va ularning ishlab chiqaradigan miqdorini iste'mol qilishi mumkin va bu tovarlarning bozordagi nisbiy narxi ularni ishlab chiqarishga milliy xarajatlar bilan belgilanadi. Xuddi shu tovarlar uchun ichki narxlar turli mamlakatlar ishlab chiqarish omillari, qo'llaniladigan texnologiyalar, malakalar bilan ta'minlashning o'ziga xos xususiyatlari natijasida har doim farqlanadi. ish kuchi va hokazo.
Savdo o‘zaro manfaatli bo‘lishi uchun har qanday mahsulotning tashqi bozordagi narxi eksport qiluvchi mamlakatdagi xuddi shu mahsulotning ichki narxidan yuqori va import qiluvchi davlatnikidan past bo‘lishi kerak. Mamlakatlarning tashqi savdodan oladigan foydasi iste'molning ko'payishidan iborat bo'ladi, bu esa ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Demak, mutlaq ustunlik nazariyasiga ko‘ra, har bir davlat o‘zi uchun eksklyuziv (mutlaq) ustunlikka ega bo‘lgan mahsulot ishlab chiqarishga ixtisoslashishi kerak.
Mutlaq ustunlik nazariyasiga asoslanib, tashqi savdo har doim ikkala tomon uchun ham foydali bo'lib qoladi. Mamlakatlar o'rtasidagi ichki narxlar nisbatlarida tafovutlar saqlanib qolgan ekan, har bir mamlakat qiyosiy ustunlikka ega bo'ladi, ya'ni u har doim boshqa mamlakatlar ishlab chiqarishidan ko'ra mavjud xarajatlar nisbatida ishlab chiqarilishi foydaliroq bo'lgan tovarga ega bo'ladi. Mahsulotlarni sotishdan olinadigan daromad har bir mahsulot imkoniyat qiymati past bo'lgan mamlakat tomonidan ishlab chiqarilganda eng katta bo'ladi.
Amerika va Yevropa o'rtasidagi savdo o'zaro manfaatli bo'lishi kerak degan fikrga qo'shilish kerak. Amerikada oziq-ovqat mahsulotini ishlab chiqarish Yevropaga qaraganda kamroq ish kunini oladi, Yevropadagi kiyim birligi esa Amerikaga qaraganda kamroq ish kunini oladi. Aniqki, bu holda Amerika, aftidan, oziq-ovqat ishlab chiqarishga ixtisoslashgan bo'lib, uning bir qismini eksport qilib, evaziga Yevropa eksport qiladigan tayyor kiyimni oladi. Rikardo soddaligi uchun faqat ikkita davlatni oldi. Keling, ularni Amerika va Yevropa deb ataymiz. Shuningdek, ishlarni soddalashtirish uchun u faqat ikkita mahsulotni hisobga oldi. Keling, ularni ovqat va kiyim deb ataymiz. Oddiylik uchun barcha ishlab chiqarish xarajatlari ish vaqti bilan o'lchanadi.
Nazariyalarni tahlil qilishda tashqi savdo e'tiborga olish kerak bo'lgan ikkita narsa bor. Birinchidan, iqtisodiy resurslar – moddiy, tabiiy, mehnat va boshqalar mamlakatlar o‘rtasida notekis taqsimlangan. Ikkinchidan, turli xil tovarlarni samarali ishlab chiqarish turli texnologiyalar yoki resurslar kombinatsiyasini talab qiladi. Ammo shuni ta'kidlash kerakki, mamlakatlar turli xil tovarlarni ishlab chiqarishga qodir bo'lgan iqtisodiy samaradorlik vaqt o'tishi bilan o'zgarishi mumkin va o'zgaradi. Boshqacha qilib aytganda, mamlakatlarning mutlaq va qiyosiy afzalliklari bir martalik ma'lumot emas.
Xalqaro savdo - bu tovarlar va xizmatlar almashinuvi bo'lib, u orqali mamlakatlar ijtimoiy mehnat taqsimotining rivojlanishi asosida o'zlarining cheksiz ehtiyojlarini qondiradilar.
Mutlaq va qiyosiy ustunlik holatlarini solishtirish sizga imkon beradi muhim xulosa: har ikkala holatda ham savdodan olingan daromad turli mamlakatlarda xarajat nisbati har xil bo'lishidan kelib chiqadi, ya'ni. savdo yo'nalishlari mamlakatda mavjud bo'lishidan qat'i nazar, nisbiy xarajatlar bilan belgilanadi mutlaq ustunlik har qanday mahsulotni ishlab chiqarishda yoki yo'q. Bu xulosadan kelib chiqadiki, mamlakat tashqi savdodan maksimal foyda keltiradi, agar u to'liq o'zi nisbatan ustunlikka ega bo'lgan mahsulot ishlab chiqarishga ixtisoslashgan bo'lsa. Aslida, bunday to'liq ixtisoslashuv sodir bo'lmaydi, bu, xususan, ishlab chiqarish hajmining o'sishi bilan almashtirish xarajatlarining ortib borishi bilan izohlanadi. Ortib borayotgan almashtirish xarajatlari sharoitida savdo yo'nalishini belgilovchi omillar doimiy (doimiy) xarajatlar bilan bir xil. Har ikki davlat tashqi savdodan, agar ular qiyosiy ustunlikka ega bo'lgan tovarlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan bo'lsa, foyda olishlari mumkin. Ammo xarajatlar ortib borishi bilan, birinchidan, to'liq ixtisoslashish foydasiz, ikkinchidan, mamlakatlar o'rtasidagi raqobat natijasida. marjinal xarajat almashtirishlar tekislanadi.
2. 1960-yillarning oʻrtalarida amerikalik iqtisodchi R.Vernoy nazariyani ilgari surdi hayot sikli mahsulot, unda u tayyor mahsulotlar bilan jahon savdosining rivojlanishini ularning hayot bosqichlari asosida tushuntirishga harakat qilgan, ya'ni. mahsulot bozorda yaroqli va sotuvchining maqsadlariga javob beradigan vaqt davri.
Sanoatdagi mavqe firmaning rentabellikka (raqobat ustunligiga) qanday erishishi bilan belgilanadi. Raqobatdagi o'rinlarning mustahkamligi raqobatchilarnikidan pastroq narx darajasi yoki ishlab chiqarilgan mahsulotni farqlash (sifatni yaxshilash, yangi mahsulotlarni yaratish) bilan ta'minlanadi. iste'mol xususiyatlari, sotishdan keyingi xizmat ko'rsatish imkoniyatlarini kengaytirish va boshqalar).
Jahon bozorida muvaffaqiyatga erishish huquqining optimal kombinatsiyasini talab qiladi raqobat strategiyasi mamlakatning raqobatdosh ustunliklariga ega bo'lgan firmalar. M.Porter mamlakatning raqobatdosh ustunligini belgilovchi to‘rtta omilni belgilaydi. Birinchidan, ishlab chiqarish omillarining mavjudligi va ichida zamonaviy sharoitlar mamlakat tomonidan maqsadli ravishda yaratilgan rivojlangan ixtisoslashtirilgan omillar (ilmiy-texnik bilimlar, yuqori malakali ishchi kuchi, infratuzilma va boshqalar) asosiy rol o'ynaydi. Ikkinchidan, ushbu tarmoq mahsulotlariga bo'lgan ichki talab parametrlari, uning hajmi va tuzilishiga qarab, miqyosdagi iqtisodlardan foydalanishga imkon beradi, innovatsiyalarni va mahsulot sifatini yaxshilashni rag'batlantiradi va firmalarni tashqi bozorga kirishga undaydi. Uchinchidan, mamlakatda raqobatbardosh yetkazib beruvchi tarmoqlarning (kerakli resurslarga tezkor kirishni ta'minlaydigan) va bir-birini to'ldiruvchi mahsulotlar ishlab chiqaradigan (texnologiya, marketing, xizmat ko'rsatish, ma'lumot almashish va h.k.) sohalarida o'zaro aloqada bo'lish imkonini beruvchi tegishli tarmoqlarning mavjudligi. – Demak, M.Porter ta’biri bilan aytganda, milliy raqobatbardosh sanoat klasterlari shakllanmoqda. Nihoyat, to'rtinchidan, sanoatning raqobatbardoshligi strategiyaning milliy xususiyatlariga, firmalarning tuzilishi va raqobatiga bog'liq, ya'ni. shuning uchun mamlakatda firmalarni yaratish va boshqarish xususiyatlarini belgilovchi sharoitlar qanday, ichki bozorda raqobat qanday xarakterga ega.
M. Porterning ta'kidlashicha, mamlakatlar raqobatdosh ustunlikning barcha to'rtta omili (milliy olmos deb ataladigan) eng qulay bo'lgan tarmoqlarda yoki ularning segmentlarida muvaffaqiyat qozonish uchun eng katta imkoniyatlarga ega. Bundan tashqari, milliy romb - bu tarkibiy qismlar o'zaro mustahkamlangan tizim bo'lib, har bir determinant boshqalarga ta'sir qiladi. Bu jarayonda davlat maqsadli iqtisodiy siyosat yuritgan holda ishlab chiqarish omillari va ichki talab parametrlariga, ta’minlovchi tarmoqlar va turdosh tarmoqlarni rivojlantirish shartlariga, firmalar tuzilishi va tabiatiga ta’sir ko‘rsatadigan muhim rol o‘ynaydi. ichki bozordagi raqobat.
Shunday qilib, Porter nazariyasiga ko'ra, raqobat, jumladan, jahon bozorida innovatsiyalar va texnologiyaning doimiy yangilanishiga asoslangan dinamik, rivojlanayotgan jarayondir. Shunday qilib, tushuntirish uchun raqobat afzalliklari jahon bozorida “firmalar va mamlakatlar omillar sifatini qanday yaxshilashini aniqlash, ularni qo‘llash samaradorligini oshirish va yangilarini yaratish” zarur. Zamonaviy jahon iqtisodiyoti xalqaro savdo va xalqaro mehnat taqsimotiga asoslangan dunyoning turli mamlakatlari va mintaqalari oʻrtasidagi iqtisodiy munosabatlar tizimidir. Xalqaro savdo rivojlanadi, chunki u unda ishtirok etuvchi mamlakatlarga foyda keltiradi. Shu munosabat bilan xalqaro savdo nazariyasi javob berishi kerak bo‘lgan asosiy savollardan biri bu tashqi savdodan olinadigan daromadning zamirida nimalar yotganligi yoki boshqacha aytganda, tashqi savdo oqimlarining yo‘nalishlari qanday belgilanishidir.
Xalqaro mehnat taqsimoti va xalqaro savdoning asosiy tamoyillari ikki asr oldin ingliz iqtisodchilari Adam Smit va Devid Rikardo tomonidan ishlab chiqilgan. A.Smit o'zining "Xalqlar boyligining tabiati va sabablarini o'rganish" (1776) kitobida nazariyani shakllantirgan. mutlaq ustunlik va mamlakatlar xalqaro savdoning erkin rivojlanishidan manfaatdor ekanligini ko'rsatdi, chunki ular eksportchi yoki importer bo'lishidan qat'i nazar, undan foyda olishlari mumkin.
Agar import tannarxi eksportdan tushgan daromaddan oshsa (Im> Ex), u holda bu savdo taqchilligi holatiga mos keladi. Mamlakat chet elliklarga mahalliy tovarlarni sotishdan ko'ra ko'proq xorijiy tovarlarni sotib oladi. Bunday holda, mamlakatga import bo'yicha xorijiy kontragentlar bilan hisob-kitob qilish uchun o'z eksporti uchun xorijiy kontragentlardan olgandan ko'ra ko'proq mablag' kerak bo'ladi. Boshqacha aytganda, iqtisodchilarning aytishicha, savdo kamomadi moliyalashtirilishi kerak.
3. Tashqi savdo siyosati hukumatning mustaqil byudjet soliq siyosatlaridan biri bo’lib, tashqi savdo hajmini soliqlar, subsidiyalar yordamida, eksport va importni to’g’ridan to’g’ri boshqarishidan iboratdir.1 Tashqi savdo siyosati davlatning tashqi savdoni boshqarishda ishlatadigan barcha usullari yig’indisidan iboratdir. Tashqi savdo siyosatini olib borishdan asosiy maqsad davlat tomonidan qabul qilingan eng ustuvor vazifalarga hamda tashqi savdo barqarorligiga erishishdan iborat. Davlatning joylashgan o’rniga, iqtisodiy rivojlanganlik darajasiga, undagi mavjud tizimga qarab uning tashqi savdo siyosati ishlab chiqiladi. Tashqi savdo siyosati orqali bevosita va bilvosita usullar import yoki eksport boshqariladi. Bu maqsadga erishish qonun hujjatlari, Prezident qarorlari va farmonlari va boshqa huquqiy normalardan foydalaniladi.
Davlatning tashqi savdo siyosati bir tomonlama, ikki tomonlama hamda ko’p tomonlama bo’lishi mumkin. Bir tomonlama tashqi siyosat davlat boshqa davlat manfaatlarini hisobga olmagan holda o’z tashqi siyosatini ishlab chiqishidan iborat bo’lib, keyinchalik boshqa davlatlar ham bu davlatga xuddi shunday siyosatni qo’llashlariga olib keladi. Shu sababli uzoq muddatli davrda bir tomonlama tashqi savdo siyosati effektiv bo’lmaydi. Tashqi savdoni ikki tomonlama boshqarish ikkkita davlatning bir-biri bilan kelishib savdo siyosatini ishlab chiqishlaridan iboratdir. Bunday holatda bu ikki davlat bir-birlariga ko’proq imtiyozlar beradilar, boshqa davlatlar bilan savdo siyosatiga qaraganda erkinliklar ko’proq bo’ladi. Ko’p tomonlama savdo siyosati esa ma’lum bir davlatlar guruhining biror tashkilot doirasiga birlashib shu davlatlar uchun umumiy bo’lgan savdo siyosatini ishlab chiqishlaridir. Bunga misol qilib Jahon Savdo Tashkilotini hamda barcha hududiy integratsiyalar doirasidagi savdo siyosatlarini olishimiz mumkin.
Umuman tashqi savdoni boshqarish juda uzoq vaqtlar davomida olimlar diqqat e’tiborida bo’lib kelgan. Tashqi savdoni qanday boshqarish samaraliroq degan savol ustida juda ko’p munozaralar, bahslar bo’lgan va bo’lib kelmoqda. Ba’zi olimlar tashqi savdoda erkinlik nazariyasini qo’llab quvvatlasalar, ba’zilari himoyalangan tashqi savdo siyosatini olib borishni afzal biladilar. Davlatning tashqi savdo siyosati uning qanchalik tarzda ochiq yoki yopiqligini belgilab beradi, shu sababli davlatning tashqi savdo siyosati davlatga kirib kelayotgan tovar va xizmatlar, shuningdek kapital qo’yilmalari hamda investitsiya oqimiga ta’sir qiladi. Tashqi savdo siyosatini quyidagi ikkita asosiy turga bo’lishimiz mumkin:
Erkin tashqi savdo
Proteksionizm siyosati
Erkin tashqi siyosati olib borilganda davlat tashqi savdoga minimal darajada aralashadi, eksport, import va boshqa operatsiyalar faqatgina bozor mexanizmlariga asoslangan holda bo’ladi tashqi savdoning asosiy omili davlatlarning resurslar bilan ta’minlanganligidagi farq va bu resurslardan qanchalik unumli foydalanish darajasiga bog’liq bo’ladi. Bunda har bir davlat biror mahsulot ishlab chiqarishga moslashadi, xalqaro mehnat taqsimoti yuzaga keladi. Ixtisoslashuv, masshtab samarasi, resurslardan foydalanish effektivligi oshadi. Proteksionizm ichki ishlab chiqaruvchilarga tashqi raqobat ta’sirini kamaytirishga yo’naltrrilgan chora tadbirlari bo’lib, tashqi savdoga turli xil usullar bilan to’siqlar qo’yiladi. Proteksionizm siyosati mamlakatga kirib kelayotgan tovar va xizmatlar narxining qimmat bo’lib kirib kelishiga sabab bo’ladi, bu bilan uning ichki bozordagi raqobatbardoshligi kamayadi. Amaliyotda proteksionizm siyosatining quyidagi turlari uchraydi:
tanlangan proteksionizm (faqatgina ma’lum davlatlarga qo’llaniladi)
sohaviy proteksionizm (ma’lum sohalar himoya qilinadi)
kollektiv proteksionizm (bir nechta davlat birlashib bu siyosatni amalga oshiradi)
yashirin proteksionizm (ichki iqtisodiy siyosat orqali yuzaga keladi)
Bu siyosatdan asosiy maqsad yangi yoki davlat uchun strategik ahamiyatga ega bo’lgan sohalarni himoya qilishdan iborat. Shuningdek bu siyosat natijasida davlat byudjetiga katta mablag’ tushadi, davlat byudjetining asosiy daromadlaridan biri yaratiladi. Proteksionizm siyosati uzoq vaqt davomida saqlanib turishi jamiyat uchun katta yo’qotishlarga olib kelishi mumkin. Birinchidan, narxlarning qimmatlashuvi iste’mol hajmining kamayishiga sabab bo’ladi. Ikkinchidan, yuqori narxlarning mavjud bo’lishi resurslardan samarasiz foydalanilishiga olib kelishi mumkin.
Amaliyotda sof liberallashgan yoki to’liq himoyalovchi tashqi savdo siyosati uchramaydi. Har bir davlatning tashqi savdo siyosati, uning yopiqlik darajasi boshqasidan farq qiladi. Davlatlarning tashqi savdo siyosatlarini bir-biriga yaqinlashtirib, ularni bir qolipga keltirish maqsadida davlatlar orasida ikki tomonlama hamda ko’p tomonlama shartnomalar imzolanadi. Hozirgi kunda juda ko’p davlatlar Jahon Savdo Tashkilotiga a’zo bo’lganlar va tashkilot doirasida tashqi savdo siyosatlarini bir-biriga yaqinlashtirmoqdalar. Bundan tashqari ko’pgina davlatlar bu savdo tashkilotiga a’zo bo’lish maqsadida o’z tashqi siyosatlarini belgilangan normalarga keltirmoqdalar.
Tashqi savdo siyosati natijasida to’lov balansi shakllanadi, shu sababli bu siyosatning asosiy makroiqtisodiy ahamiyatidan biri mamlakat oltin-valyuta zahiralarining shakllantirishi, mamlakat tashqi qarzining o’zgarishidan iboratdir. Agar mamlakatda manfiy to’lov balansi kuzatilayotgan bo’lsa bunda davlat eksportga yo’naltirilgan, shuningdek importni o’rnini bosishga qaratilgan tashqi savdo siyosatini olib borishi mumkin.
|
| |
