Shartli diametr D quvur yoki armaturaning nominal ichki diametrini bildiradi. M aium bir shartli diametrga ega boigan quvurlar doimiy tashqi diametr D, ga va turli xil devor qalinligi S va ichki diametri D u ega boladi. Masalan, Z)=400 mm li quvurning tashqi diametri D = 426 mm ga, devor qalinligi S= 9 mm bo'lganda ichki diametri Z)=408 mm ga va S= 6 mm bo'lganda D =414 mm ga teng boladi. GOST 8732-78 bo‘yicha chiqariladigan choksiz quvurlarning tashqi diam etri 31 dan 426 mm gachadir. GOST 10706-76 va GOST 8696-74 bo‘yicha chiqariladigan elektr payvandli to‘g‘ri va spiralsim on chokli quvurlarning tashqi diam etrlari 426 dan 1420 mm gachadir, bunda devor qalinligi S 6 mm dan 14 mm
gacha o‘zgaradi. Quvurlarning talab etilgan devor qalinligi issiqlik tashuvchisining
ichki (ishchi) bosimiga qarab aniqlanadi:
Bu yerda: Rixh- issiqlik tashuvchisining ishchi bosimi, Pa; Dt — quvurning tashqi diametri, mm; [8] — quvur materialining issiqlik tashuvchisining ishchi haroratidagi ruxsat etilgan zoTiqishi, Pa;
Tayanchlar: Tayanchlar o'z vazifasiga ko‘ra qo‘zg‘aluvchan va qo’zg'almas turlarga bo'linadi.
Qo‘zg ‘aluvchan tayanchlar (14-rasm) issiqlik quvurining faqat og'irligini qabul qiladi va unga qurilish konstruksiyasida erkin siljishiga imkon beradi. Qo‘z g‘aluvchan tayanchlar issiqlik tarmoqlarining turli xil o‘tkazilishida qo'llaniladi, faqat kanalsiz o‘tkazishda ishlatilmaydi.
Qo'zg‘almas tayanchlar (15-rasm) issiqlik quvurlarini ichki bosim va harorat deformatsiyasidan hosil bo'ladigan kuchlanishlar bo'yicha bir-biriga bogliq boim agan qismlar (uchastkalar) ga bolish uchun hizmat qiladi. Bu holda kuchlanishlarning tarmoq uzunligi bo'yicha ortib borishi. jihozlar va armaturaga
ko‘rsatadigan ta’sirining oldi olinadi.
Qo'zg'almas tayanchlar, odatda. Po`lat yoki temir-betondan yasaladi.
Yuk ko‘taruvchi konstruksiya kameralarining qurilish konslruksiyalariga qistirib qo'yiladi yoki machta, estakada va h.k. larga payvandlanadi. Temir-beton qo'zg^lm as tayanchlar to‘siq ko‘rinishiga ega bo‘lib, quvurlar kanalsiz oikazilganda poydevorlarga, kanalli o‘tkazilganda esa kanallar asoslariga va yonmalariga yoki kameralarga qistiriladi Kompensatorlar. Tarmoq quvurlari
issiqlik uzatishi natijasida joyidan siljib ketmasligi uchun qo'zg'almas tayanchlardan foydalaniladi. Ammo qo'zg^lm as tayanchlar orasida quvurlarning issiqlik uzatishini qabul qiladigan qurilmalar boim asa, quvurlar katta kuchlanishlar ostida buzilishi mumkin. Quvurlarning issiqlik uzatishini kompensatsivalash (qoidasi) uchun turli xil qurilmalardan foydalaniniladi (17- rasm). Ularni ishlash prinsipi bo‘yicha ikki guruhga bo‘lish mumkin: 1) radial yoki egiluvchan qurilmalar, ya’ni quvurlarning issiqlik uzayishini egilish yoki burilish (fazoviy) y o ii bilan qabul qiladigan; 2) o'qli sirg‘anishli va elastik turdagi qurilmalar, ya'ni issiqlik uzayishini quvurning teleskopik siljishi orqali qabul qilinadigan.
Tabiiy kompensatsiya maxsus qurilmalarni o'rnatishni talab qilmaydi, shuning uchun undan birinchi navbatda foydalanish lozim. Radial kompensatorlar turli xil shakldagi issiqlik tarmoqlarida o‘qli va radial kuchlanishlarni bartaraf etish uchun o'rnatiladi. 0 ‘qli kompensatorlar tarmoqning to‘g‘ri chiziqli qismlarida o'rnatiladi. Amalda o‘qli kompensatorlardan salnikli kompensatorlar (18- rasm) keng tarqalgan. Bu turdagi kompensatorlarda quvurlarning issiqlik uzatishi korpus 5 ichida stakan 1 ning siljishiga olib keladi. Ular orasida zichlash maqsadida salnik qistirmasi 3 joylashgan. Qistirma tayanch halqasi 4 va grund-buksa 2 orasida boltlar yordamida qisiladi. Salnik qistirmasi sifatida asbestli grafitlangan chilvir (shnur) yoki issiqlikka chidamli rezina qoilaniladi. Ishlash jarayonida qistirma siyqalanadi va elastikligini yo‘qotadi, shuning uchun davriy ravishda uni tortish va almashtirish zarur. Bu ishlarni bajarish uchun sharoit yaratish maqsadida kompensatorlar kameralarda joylashtiriladi.
Iste'molchilarning issiqlik ta’minoti energiya manbalari bo‘yicha oddiy va qurama issiqlik ta’minotlariga bo‘linadi. Oddiy issiqlik ta’minotida energiya manbalari bo‘lib qozonxona. ikkilamchi energiya manbalari va boshqalar xizmat qiladi. Issiqlik va elektr energiyasini qurama usulda ishlab chiqarishga asoslangan
markazlashtirilgan issiqlik ta’minotida, energiya manbayi bo‘lib IEM xizmat qiladi. Issiqlik elektr stansiyalarida elektr energiyasini ishlab chiqarish va iste’molchilar uchun issiqlik olish jarayonlarining birlashtirilishi natijasida yoqilg'idan foydaianish jiddiy ravishda yaxshilanadi. Ourama usulda elektr energiyasi ishlab chiqarish uchun yoqilg‘imnp solislitirnia sarli kondensator issiqlik elektr stansiyalaridagiga nisbalan ikki barobar kam boladi. Bu usul markazlashtirilgan issiqlik ta'minotining eng oliy formasi boiib, eng ko‘p miqdorda yoqilg'i tejalishini ta'minlaydi. Zamonaviy kondensatsion stansiyalarda elektr energiyasini 35- 40% foydali ish koeffitsiyenti bilan ishlab chiqariladi, ammo issiqlik ishlab chiqaruvchi qozonxonaning foydali ish koeffitsiyenti esa 50— 90% ga teng bo'ladi. Shuning uchun qurama usuldagi issiqlik ta'minotining samaradorligini voqilg'i issiqligidan fovdalanishni ifodalovchi koeffitsiyent, ya’ni IEM dan berilgan issiqlik bilan elektr energiyasining issiqlik ekvivalentiga nisbati bilan baholash mumkin emas:
IEM da issiqlik ishlab chiqarishning ortishi hisobiga elektr energiyasining ishlab chiqarilishining kamayishi yoqilg'i issiqligidan foydalanish koeffitsiyentining biroz kamayishiga olib keladi. Ammo quram a usuldagi issiqlik ta'm inotining xalq xo'jaligi m anfaatlari nuqtayi nazaridan qaralgandagi samaradorligi keskin kamayadi, chunki IEM da ishlab chiqarilmay qolgan elektr
energiyasining past foydali ish koeffitsiyenti 36-40% ga ega boMgan kondensatsion stansiyalarda ishlab chiqarishga to'g'ri keladi. Elektr energiyasini foydali ish koeffitsiyenti taxm inan 75-80% bo‘lgan quram a usul bilan ishlab chiqarish mumkin. Iste’molchilarning issiqlik va elektr energiyasiga bo’lgan talablarini qondirish pavtida tejab qolingan yoqilg‘i miqdori bilan issiqlik ta’minoti samaradorligini baholash eng to‘g‘ri natija beradi.
Issiqlik ta'minotining samaradorligi binolarga kirish joyid# tashqi issiqlik tarmoqlarining mahalliy issiqlik iste'molchilarigu ulanish chizmalari bilan aniqlanadi. Mahalliy isitish tizimlari issiqlik tarmoqlariga bogiiq va bogiiq bolm agan chizmalari bilan ulanadi. Bogiiq boigan chizmalarda issiqlik tashuvchi isitish uskunalariga issiqlik tarmoqlaridan to‘g‘ridan to‘g‘ri keladi. Faqat shu issiqlik tashuvchi issiqlik tarmog'ida va isitish uskunalarida sirkulatsiya qiladi. Shuning natijasida mahalliy isitish tizimlaridagi bosim tashqi issiqlik tarmoqiaridagi bosim tartibi bilan aniqlanadi. Bogiiq bolm agan tizimlarda issiqlik tarm ogidan kelayotgan suv isititichga keladi va shu issiqlik sovuq suvni isitib, mahalliy isitish tizim larini toldiradi. Tarmoqdagi suv va mahalliy isitish tizimidagi suv isitish yuzalari bilan bolingan bolib, tarmoq va isitish tizimi bir-biriga bogiiq bolm agan holda bolinadi. Issiqlik tarmog‘iga bogiiq bolm agan issiqlik tashuvchi binolarga kirish joyida mahalliy isitish uskunalarini issiqlik tarmoqiaridagi bosimning oshib yoki kamayib ketishidan himoya qiladi. Bosimlarning o‘zgarishi esa, isitish asboblarining buzilishhiga yoki mahalliy isitish tizimlarining suvsiz qolishiga olib keladi. Isitish asboblarining tashqi tarmoqqa bogiiq boigan chizma bilan ulanishi 19-rasmning b, d chizmalarida ko'rsatilgan. Binolarga ulanishi oddiy va arzon uskunalardan iborat boladi. Bogiiq boigan chizmalar bilan istemolchilarga ulanishning asosiy kamchiligi, issiqlik tashuvchining bosimi mahalliy isitish asboblariga ta’sir qiladi. Shuning uchun bogiiq boigan chizmalar bilan mahalliy isitish tizimlariga ulanish issiqlik tarmoqiaridagi bosim isitish asboblarining chidamlilik bosimidan oshib ketmaslik shartlarini bajarganda ishlatiladi. Cho‘yanli radiatorlar 0,6 MPa gacha, ishlab chiqarish korxonalarining issiqlik ta’minoti isitish asboblariga bogiiq chizmasi bilan ulangan, agar tarmoq suvining harorati
95-105°C dan oshmasa turar joy va jamoat binolari uchun qoilaniladi. Bu chizmalar bo'yicha tarmoq suvi isitish asboblariga keladi va sovigan suv esa qaytish quvuri orqali issiqlik tarmog'iga qaytadi. Agar tarmoq suvining uzatish quviridagi harorati 95-105°C dan yuqori bo'lib, uzatish va qaytish quvurlarining bosim farqi elevatorni ishlashi uchun yetarli (0,08-0,15 MPa) hisoblansa, u holda isitish asboblari elevator orqali ishlaydi, agarda elevatorning ishlashi uchun yetarli bosim boim asa, u holda elevatorlar o'rniga nasoslar qo'yiladi. Nasoslar ishlatilishining asosiy kamchiligi, uning shovqin bilan ish lash idadir. 19-rasm, «a» va «b» chizmalar bo'yicha ulangan, mahalliy isitish tizimida sirkulatsiya to'xtasa. tizimdagi isitish asboblari va quvuriaming muzlab qolish xavfi bo'lishi mumkin. Bu hoi bo'lmasligi uchun 19-rasm, «d» chizma bo'yicha sirkulatsiya nasosi ulanadi. Sirkulatsiya nasosi yordamida sirkulatsiya bo'layotgan suvning sarfini sozlab turish rnumkin, bu esa isitish mavsuminmg iliq vaqtlariga to'g'ri kelishi, isitishni «vaqt- vaqti» bilan miqdoriy sozlashni talab qiladi. Issiqlik tarmog'idagi issiqlik tashuvchi yuqori bosimda bo'lsa, mahalliy isitish tizimi 19-rasm, e - bog'liq boim agan tizim bilan ulanadi. Bu chizma mavzedagi alohida turgan ko'p qavatli binolarning ulanishida yuqori qavatlardagi isitish asboblarining suv bilan to'lmasligi, issiqlik tarmog'idagi issiqlik tashuvchining bosimi yetarli bo'lmasligidadir. Mahalliy isitish tizimi kengayish idishi bilan tashqi tarmoqqa bog'liq bo'lmagan mustaqil gidrostatik bosimiga ega bo'ladi. Isitish uskunalarining bog'liq boim agan o'zining chizmasi bilan ulanishi bogliq boigan chizmasiga nisbatan qiyinroq va issiqlik punktlaridagi uskunalarining narxi ancha yuqori boiadi. Mahalliy issiq suv ta'minoti tizimlari issiqlik ta’minotining ochiq tizimlari tarmoqqa to'g'ridan to'g'ri ulanadi. Yopiq tizimlar isitgichlar yordamida ulanadi.
Ochiq tizim larda 19-rasm, f g-chizm alari keng tarqalgan bo'lib. akkum lator idishlari bilan va ularsiz ulanishlari ko'rsatilgan. Isitish mavsumida tarmoq suvi uzatish quvurida harorat 60-150°C gacha, qaytish quvurida esa 30-70°C gacha o'zg artu rilad i. Issiq suv ta ’m inoti ketayotgan suv hisobiy suv sarfidan kam b o isa, suv nasos orqali aralashtirgichga beriladi (1 9 -ra sm ,/ch iz masi). Bu suv issiqlik tarmog'idan kelayotgan issiq suv bilan aralashib, yuqori akkumulatorni to‘ldirishga ketadi. Issiq suv ta’minotidan pastda joylashgan akkumulator bilan (19-rasm, g- chizmasi) bo'lgan chizmada, akkumlatorga to'g'ridan to'g'ri issiqlik tarm og‘idan to'ldiriladi. Bu akkumulatorning suv bilan to'ldirilishi va uning ishlatilishi sarf sozlagichi, drossel, shayba va nasosni ishlatib yuboruvchi uskunalar yordamida bo'ladi.
Issiq suv ta’minoti tizimi tashqi tarmoqqa yopiq (20-a rasm) yoki ochiq (20-6 rasm) chizma bo'yicha ulanishi mumkin. Issiqlik ta’minotidagi yopiq tizimlarning mahalliy issiq suv tizimi tashqi tarmoqqa bogiiq bolm aydi (20-A, a, b, d rasm). Issiq suv ta’minotining isitgichi parallel ulanishida (20-rasm. a-chizma), isitayotgan tarmoq suvining isitgichlar o‘tayotgandagi sarfi harorat sozlagichi orqali sozlanib turiladi. Issiq suv uchun yuklama hisobiy yuklama boiadi va isitish
yuklamasiga bogiiq bolmaydi. Bir bosqichli isitgich tarmoq suvini to ia sovuta olmaydi. Undan tashqari, bu chizma bo‘yicha isitish tizim idan kelayotgan suvning harorati yuqori (40-70°C) boiib, issiq suv yuklamasining bir qismini vopish uchun yetarli hisoblansa va ta’minot suvini 60°C gacha isitish mumkin b o isa ham, bu issiqliklardan foydalanilmaydi. Issiq suv ta’minotidagi isitgich oldindan chizma bo'yicha uzatish quvuriga isitish tizimidan oldin ulanadi. Bu ulanishda issiq suvga boigan yuklamalar ko'payib ketsa, bu isitishga boigan issiqlik sarflarining anchaga kamayib ketishiga olib keladi. Ikki bosqichli isitgichlarning ketma-ket ulanishida, isitgichning ikkinchi bosqichi uzatish quvuriga, birinchi bosqichi esa qaytish quvuriga ulanadi. Tarmoq suvi uzatish quvuridan ikkinchi bosqichga harorat sozlagichidan va sarf sozlagichidan o‘tib boiinadi. Sarf sozlagichdan keyin tarmoq suvi ikkinchi bosqichdan o‘tib, suv oqimi bilan aralashib, elevatorga qarab ketadi. Isitish tizimidan keyin issiqlik tashuvchi yana birinchi bosqichga boradi va ta’minot suvini isitib, issiq suv tizimiga ketadi. Ta’minot suvi oldin I bosqichda, keyin isitgichning ikkinchi bosqichida (60°C) isitiladi. Ikki bosqichli aralashgan (20-d rasm) chizmaning afzalligi isitishga boigan yuklama issiq suvga boigan issiqlikka bogiiq bolm aydi va bu sarf sozlagichi orqali erishiladi.
|
