REGISTRLAR VA ULARNING TURLARI, VAZIFALARI,
TASNIFI.
Reja:
1. Registrlar va ularning turlari
2. Registrlar turlari va
tasnifi
3. Mikroprotsessorning sistemali registrlari
Registrlar va ularning turlari
Registrlar deb, raqamli axborotni qabul qilish, xotirada saqlash, uni uzatish
va shu axborotni kodini o‘zgartiradigan qurilmaga aytiladi. Registr inglizcha
so‘zdan olingan bo‘lib, yozuv jurnali (Jurnal registratsiy) degan ma’noni anglatadi.
Registrda axborot 0 va 1 raqamlarining kombinatsiyasidan iborat sonlar
ko‘rinishida saqlanadi. Registrlar triger deb ataluvchi mantiqiy elementlar
to‘plamidan tashkil topgan va ularning soni mashina so‘zining razryadlar soniga
teng bo‘ladi. Axborotdagi ikkilik kodning har bir razryadiga
registrning bitta mos
razryadi to‘g‘ri keladi. Registrlar axborotni xotirada saqlashdan tashqari ular
quyidagi vazifalarni ham bajaradi.
1) Sonning kodini o‘zgartirish;
2) Axborotni o‘ngga va chap istalgan razryadga surish;
3) Ketma-ket kodlarni parallel kodlarga almashtirish va aksincha;
4) Ayrim mantiqiy amallarni bajarish;
Registrlar axborotni yozish usuliga qarab ketma-ket va paralel registrlarga
bo‘linadi. Registrda axborotni qabul qilish, siljitish va
uzatish boshqaruvchi
impulslar yordamida amalga oshiriladi. Boshqaruvchi impulsli signallar
konyuktorlar orqali registrlarga tushadi.
Registrlar axborotni uzatish usuliga qarab 2 turga bo‘linadi:
xotira (siljitmaydigan) registr;
siljituvchi registr.
Siljituvchi registrlarni ko‘ramiz.
Siljituvchi registr deb, boshqaruvchi taktli impuls ta’sirida ikkilik soni
kodini bir yoki bir necha razryad o‘ngga yoki chapga siljitadigan registrga aytiladi.
Razryad setkasidan chiqib ketgan son yo‘qoladi. Siljituvchi registrlar arifmetik va
mantiqiy operatsiyalarni bajarish uchun ham qo‘llaniladi.
Qo‘shni razryadli triggerlar orasiga kechiktiruvchi elementlar ulanadi. Katta
razryadli trigerni hisobchining kirishiga ulangan. Son registrga 2 usulda yozilishi
mumkin.
Parallel kodlarda;
Ketma – ket kodlarda.
Ketma – ket kodlar bilan sonni yozishda katta razryadli trigerni hisobchining
kirishiga soni kichik razryaddan boshlab ketma – ket kodli signal impulsi
ko‘rinishida beriladi. Har bir razryad yozilgandan keyin siljituvchi impuls beriladi.
Natijada yozilgan ikkilik son bir razryad o‘ngga siljiydi. Siljituvchi impuls hamma
trigerlarni 0 holatga keltiradi. Bu holda trigerlarda yozilgan birlik signal impulsi
shu trigerlarning chiqishidan kichik razryadli trigerga ma’lum vaqt kechikib
boradi. Trigerlardagi o‘tkinchi protsesslar tugashi bilan registrdagi ikkilik son
(kodli signal) kichik razryadga siljiydi. Registrda soni hamma razryadlar yozib
bulingandan keyin “o‘qish” komandasi bilan chiqishdagi kon’yunktorlar orqali
parallel kodli shinaga uzatiladi.
Parallel kod bilan soni yozishda signal kodi kodli shinaga beriladi.
“Siljituvchi” komandasi bilan signal kodi bir razryad o‘ngga siljiydi. N razryad
siljitish uchun n marta siljituvchi impuls berish kerak. Shunday qilib bitta registr
yordamida soni parallel kodini ketma – ket kodiga aylantirish mumkin. Sonni
chapga siljitish uchun kichik razryadli trigerni birlik chiqishini kechiktiruvchi
element orqali katta razryadli trigerni hisobchining kirishiga ulash kerak.
Ko‘pincha EHM larda zahira siljituvchi registrlar ham ko‘p qo‘llaniladi.
Hozirgi
paytda registrlar integral mikrosxema ko‘rinishda ishlab chiqarilmokda.
Trigerlar, xotira va arifmetik qurilmaning asosiy elementi hisoblanadi. U 2 ta
turg‘un holatga ega bo‘lgan elektron qurilmadir. U ikki kaskadli simmetrik
qarshilikli kuchaytirgichdan iborat bo‘lib kaskadlar orasida 100 % li musbat teskari
bog‘lanishi amalga oshirilgan. Hisoblash texnikasida trigerlar xotira qurilmasi
sifatida qo‘llaniladi.
Trigger kirishiga beriladigan boshqaruvchi signal ta’sirida u bir turg‘un
holidan ikkinchi turg‘un holatga o‘tadi. Uning bitta turg‘un holati mantiqiy 1 deb,
ikkinchisi 0 deb qabul qilinadi. Trigerni kirishiga beriladigan har bir signalga
muvofik u o‘z holatini o‘zgartirishi uchun hisobli kirish rejimi qo‘llanildi. Buning
uchun trigerni alohida kirishlari o‘zaro birlashtirib ulanadi.
Trigerlar amalda inersiyasiz bo‘lib 1 sekunda 106
marta qayta-qayta ulanib
turishi mumkin. Trigerlar asosida EHM larni registrlari, hisoblagichlari va
jamlagichlari yig‘iladi. Trigerlar integral mikrosxema asosida ish chiqilmokda.
Trigerlar axborotni saqlash usuliga ko‘ra asinxron va sinxron trigerlarga bo‘linadi.
Asinxron trigerlarda axborot vaqtning istalgan momentida kirish signalining
o‘zgarishi bilan o‘zgarishi mumkin.
Sinxron trigerlarda ularning chiqishlaridagi axborot vaqtning aniq
momentida sinxron signal berilgandagina o‘zgaradi.
