|
Lomonosov Mixail Vasilevich (19.X1.1711—15.IV.1765)
|
| bet | 4/11 | | Sana | 12.12.2023 | | Hajmi | 106,35 Kb. | | #116914 |
Lomonosov Mixail Vasilevich (19.X1.1711—15.IV.1765), rus olimi, Peterburg Fanlar akademiyasining akademigi. 1731—1735 yillarda Moskva slavyan akademiyasida, 1735 yilda Peterburg universitetida, 1736—1739 yillarda Marburg universitetida ta'lim olgan.
1741—1745 yillarda Peterburg Fanlar akademiyasida ishlagan. Uning asosiy ilmiy ishlari matematika, fizika, kimyo, astronomiya va er haqidagi ilmlarga bag‛ishlandi. 1936 yilda moddalar massasining saqlanish qonunini, 1744— 1748 yillarda issiqlikning mexanik nazariyasini yaratdi.
1747—1752 yillarda fizik kimyo faniga asos soldi. Anorganik pigment, shisha, chinni, rangli shishalar olish texnologiyasini, temir, mis, oltingugurt, sulfat va xlorid kislotalar olish usullarini yaratdi. Neft, ko’mir, torf va kahrabolarning organik dunyodan hosil bo’lishini isbotladi.
M.V. Lomonosov ilm-fanning deyarli barcha sohalari bilan shug‛ullangan ulug‛ olim, 1956 yili kimyo va tabiiy-fanlar sohasidagi katta ishlari uchun M. V. Lomonosov nomidagi Oltin medal ta'sis etilgan.
Bekon Rodjer (1214—1292), ingliz filosofi va tabiatshunosi. U Oksford universitetida ta'lim olgan. 1247 yilgacha Parij va so’ngra Oksford universitetlarida ishlagan. U tabiatshunosiik bilan birga alkimyo bilan ham shug‛ullangan, metallarning kelib chiqishi, tarkibi, olinishi va tozalash usullarini topgan. U yonayotgan modda yopiq idishda havoning yo’qligidan o’chadi, degan fikrni birinchi bo’lib aytgan olimdir.
1. Ichki energiya va entalpiya
Turli hil termodinamik jarayonlarda jism ichidagi energiya o’zgarishlari uning ichki energiyasining o’zgarishi bilan bog‛lab tushuntiriladi. Ichki energiya moddaning to’liq zaxira energiyasini ifodalaydi. Ichki energiya harakatlanayotgan molekulalarning kinetik energiyasi, ularning potentsial energiyasi, elektronlar energiyasi. atom yadrolari energiyasi va nur energiyasining yig‛indisidan iborat, lekin bunga umuman jismning kinetik energiyasi va jism holatining potentsial energiyasi kirmaydi. Ichki energiya moddaning tabiati va miqdoriga, shuningdek, uning mavjud bo’lish sharoitlariga bog‛liq. Ichki energiya odatda U harfi bilan ifodalanadi. Kimyoviy jarayonlarda ichki energiyaning hammasi to’liq namoyon bo’lmaydi. Shuning uchun biz real jarayonlarda ichki energiya zahirasining o’zgarishinigina o’rganamiz. Ichki energiya jismning holati bilan aniqlanadi, ya'ni u holat funktsiyasidir, shu jihatdan u ish bilan issiqlikdan farqlanadi. Ish bilan issiqlik jarayonning qanday o’tganligiga bog‛liq, ichki energiyaning o’zgarishi esa moddaning bir holatdan ikkinchi holatga qanday yo’l bilan o’tganligidan qat'iy nazar ana shu holatlarning o’ziga bog‛liq. Masalan, moddaning boshlang‛ich holatida ichki energiyasi U1, oxirgi holatida U2 bo’lsa, ichki energiyaning o’zgarishi
ΔU=U2-U1
Shunday qilib, moddaning har qaysi holatiga muayyn ichki energiya muvofiq keladi.
Tizim bir holatdan ikkinchi holatga o’tganda uning ichki energiyasi ortishi yoki kamayishi mumkin, shunga ko’ra ichki energiyaning o’zgarishi ΔU musbat yoki manfly ishorali bo’ladi. ΔU musbat bo’lsa tizimga issiqlik yutilgan, manfiy bo’lsa tizimdan issiqlik olingan (chiqarilgan) deymiz.
Faraz qilaylik yopiq idishda quyidagicha ekzotermik reaksiya borayotgan bo’lsin:
2H2+O2=2H2O+Q
Dastlabki moddalarning (H2 va O2) ichki energiya zaxirai U1, reaksiya mahsulotiniki (H2O) U2deylik, Reaksiya vaqtida issiqlik ajralib chiqaypti va demak, U1> U2. Bu energiyalarning farqi issiqlik energiyasiga aylanmoqda. Bu issiqlik miqdorini tajriba yo’li bilan aniqlasak bo’ladi va ΔU orqali topa olamiz. Lekin ichki energiyalar U1va U2 ning absolyut qiymatlarini aniqlab bo’lmaydi. Agar biror sistenlaga ma'lum miqdorda Qissiqlik bersak va agar sisterna hajmi o’zgarmasa (V=const), bu berilgan issiqlik tizim ichki energiyasini oshirishga sarflanadi:
Qv=ΔU yoki QV=U2-U1
Natijada tizimharorati ortadi. Umumiy holda esa tizimga berilgan issiqlik uning ichki energiyasining o’zgarishiga va ish bajarishga sarf bo’ladi, buni biz termodinamikaning birinchi qonunida ko’ramiz.
Yana bir termodinamik funktsiya entalpiyadir (H). Entalpiya izobarik jarayonlarda termodinamik tizimning holatini ko’rsatuvchi muhim kattaliklardan biridir. Ichki energiya kabi entalpiya ham jarayonning borish yo’liga bog‛liq bo’lmay, tizimning boshlang‛ich va oxirgi holatiga bog‛liq. U ichki energiya bilan quyidagicha bog‛langan:
H=U+PV
bu yerda P — bosim, V— tizimning hajmi.
Termodinamik tenglamalar yordamida entalpiyaning absolyut qiymatini aniqlab bo’lmaydi.
Shuning uchun amalda tizim entalpiyasining o’zgarishi ΔH aniqlanadi:
ΔH=H2-H1
bu yerda H1va H2 — tizimning tegishlicha dastlabki va oxirgi holatdagi entalpiyalari.
Suyuq va qattiq holatlar uchun Uva H bir hil ma'noga ega bo’lib, gaz holatdagi tizimlarda U bilan H o’zaro farqlanadi.
Demak, ichki energiya va entalpiyaning qiymati qanday o’zgarishiga qarab tizimning (moddaning) kimyoviy energiyasi ortadi yoki kamayadi.
|
| |
