|
Reja: Kirish Issiqlik energetik qurilmalar haqida umumiy malumot
|
| Sana | 11.05.2023 | | Hajmi | 22 Kb. | | #58701 |
Bog'liq Mustaqil ish TURONBEK BARATOV bmi, Fazaviy o\'tishlar va kritik hodisalar tayyor., 1 Kompyuter tarmoqlarining hududiy taqsimlanishi, Azizbek, Қур.физ. ва энер. тежам. 2-қисм, Mobil telefon tiykarlari DJumabekova Ayzada Ilyasovna, Лекция 7. Формы, II chorak 5-sinf uchun matematikadan monitoring testi, HASAN GEOLOGIYA (4), ыщдшй Referat mavzulari (1), Individual loyiha I, IL titul, Stereometrik masalalarni yechishda vektorlar tadbiqi 3, 1 labaratoriya Yulduz
Energetik qurilmalar
Reja:
1.Kirish
2.Issiqlik energetik qurilmalar haqida umumiy malumot
3. .Shamol va Gidroenergetik energetik qurilmalari
4.Quyosh energetik qurilmalari
5.Atom energetikasi va qurilmalari
6.Xulosa
7.Foydalanilgan adabiyotlar
1. Energiyani tejash va energiya tejamkorligi davlat va biznes byudjet tashkilotlari va fuqarolarning diqqat markazida. Bir tomondan
bugungi kunda bu masalalar Uzbekiston igtisodiyotining
rivojlanishi va uning ekologik barqaror rivolanish modeliga o'tishining
muhim shartlari bolib, boshqa tomondan, ular jamiyatda yangi iste'mol
modellari, yangi etika elementariga aylanadi. Borayotgan sari, energiya samaradorligini oshirish vazifasi ragobatbardoshlikni ta'minlash
va ishlab chigarish xarajatlarini nazorat gilish vazifasi bo'lgan tijorat sektori, bu faoliyatning boshqa ta'sirini, shu jumladan, atrof -muhitga
salbiy ta'sirini kamaytirish va issiqxona gazlari emissivasini cheklashni ko'rishni boshladi. Energiyani tejash va energia samaradorligini
oshirish holati to'g'risidagi Davlat hisobotlarida [1-3] ko'rsatilgandek, shu jumladan 2018 yilda Rossiya Iqtisodiy rivojlanish vazirligi tomonidan
tayyorlangan hisobotda [2], bu maqsadli Rossiya tashkilotlari uchun samarali bo'ladi. Energiya samaradorligi sohasida eng yaxshi
ko'rsatkichlarga erishish. korxonada energia tejash va energia samaradorligini boshqarish tizimiga yagona yondashuvni qo'llash.
energiya samaradorligi va tashkilotlarni boshqarishning ob'ektiv asosiy ko'rsatkichlari tizimini shakllantirishni nazarda tutadi. Qayd
etilishicha, Rossiyaning aksariyat tashkilotlarida boshqaruvning asosiy
ko'rsatkichlari yugori menejment ularga erishish uchun mas'ul bo'lgan
xorijiy tashkilotlardan farqli o'laroq, energiyani boshqarish bilan bog'lig ko'rsatkichlarni o'z ichiga olmaydi; sanoat ichidagi taqgoslash
ishlatiladi va so'nggi bir necha yil ichida vaziyat oz o'zgargan. Rossiya oz biznesi, birinchi navbatda sanoat korxonalari, ayniqsa, energiya talab
qiladigan sohalarda, bozorlarda ragobatbardoshlikni saqlash va oshirish
hisoblanadi. 2018 yilgi energiya tejash holati va energiya samaradorligini oshirish to'g'risidagi davlat hisobotida Rossiyaning etakchi yirik kompanivalarida 6 ta EMSdan foydalanish
to'g'risidagi ma'lumotlar, shuningdek, energiyani boshqarishdan foydalanish a. energiya sarfini kamaytirish (25-30%gacha) bo’lgan
2. Inson faoliyatini ta’minlash uchun eneigiya kerak. Bu energiya yoqilg'i yoqilishi natijasida, shuningdek, shamol, suv, quyosh energiyasi va atomdan olinadi. Quyosh eneigiyasi, suv va shamol noan’anaviy energiya manbalariga kiradi. Quyosh energiyasi issiqlik energiyasiga, shamol energiyasi shamol qurilmalarida mexanik energiyaga, keyin elektr energiyaga, daryo va dengiz quyilishlarida esa energiya awal IESda mexanik energiyaga, so‘ngra elektr energiyaga aylanadi. Bu noan’anaviy energiya manbalarini qoMlash aholi uchun sarflanadigan yoqilg‘i resurslarini 50% gacha kam aytirish imkoniyatlarini beradi va shu asosda atrof-muhit musafïbligini saqlash muammolarini yengillashtirishga yordam beradi. Organik yoqilg'ilarning energiyasi IES (issiqlik elektr stansiyalari)da awal issiqlik energiyasiga, so'ngra mexanik energiyaga va elektr energiyaga aylanadi. Hozirgi vaqtda dunyo bo‘yicha tabiiy gaz zahirasi 175 mlr.t.sh.yo., (shartli yoqilg‘i) neft zahirasi 90 mlr.t.sh.yo. va ko‘mir zahirasi 10000 mlr.t.sh.yo. ni tashkil etadi. 0 ‘zbekistonda umumiy organik yoqilg‘i zahiralari 2,2-5,1 mlr.t.n.e., jumladan neft 82-245 mln.t.n.e., tabiiy gaz 1476-1979 mln.t.n.e. va ko‘mir 639-2851 mln.t.n.e. ga teng deb baholanadi
O’zbekiston Respublikasida asosiy birlamchi energiya tabiiy gaz hisoblanadi va u energiya ishlab chiqarish umumiy hajm ining 85% ni tashkil etadi. Neft va gazli kondensatning ulushi 13% ga va boshqa qismi IES va ko‘mirda olinadigan elektr energiyaga to ‘g‘ri keladi. Asosiy tarkibiy qismi uglerodli birikmalardan iborat b o ‘lgan yonuvchi moddalarga yoqilg‘i deyiladi. Uning yonishi natijasida ko‘p miqdorda issiqlik ajralib chiqqanligi sababali sanoatda xom ashyo sifatida ishlatiladi.. Yoqilg'ilar agrégat holatiga ko‘ra 3 xil bo‘ladi: 1) qattiq yoqilg‘i (ko'mir, torf, o ‘tin, antratsit, yonuvchi slanetslar va boshqalar); 2) suyuq yoqilg‘i (neft va uning mahsulotlari); 3) gazsimon yoqilg‘i (tabiiy gaz va sun’iy gaz). Yoqilg'ining asosiy ifodalovchilariga yonish issiqligi, uchuvchi moddalarning ajralishi va koks xususiyatlari kiradi.
Suv bug‘ini hosil qiladigan qurilma bug4 qozoni deb ataladi. Suv bug‘i bug1 dvigatelllarini harakatga keltiradi. Suv bug‘i sanoat va qishloq xo‘jaligining ishlab chiqarishdagi ehtiyojlarida va binolarni isitishda ishlatiladi. Issiq suv ishlab chiqarishda, um umiy va yashash uylarini isitishda hamda aholining kommunal-maishiy ehtiyojlari uchun ishlatiladi. Bug‘ qozonlarida bug1 yoqilg‘idan ajralgan issiqlik yordamida hosil qilinadi. Zamonaviy bug1 qozonining chizma tasviri 63-rasmda keltirilgan va u bug1 qizdirgich, suv ekonomayzeri va havo qizdirgichdan iborat. Bug' qozonda hosil bo'lgan bug‘ning harorati ortadi, bu esa bug1 turbina qurilmasining foydali ish koeffitsienti oshishiga olib keladi. Suv ekonomayzeri va havo qizdirgich qozonda yoqiigan yoqilg'ining issiqligidan yaxshi foydalanish uchun o'rnatiladi.
Qozon qurilmasida yoqi!g‘i yonishida ajralib chiqqan issiqlikni foydali ishlatilgan issiqlikka va issiqlik yo‘qolishiga taqsimlanishi issiqlik balansi deyiladi. Issiqlik balansi 1 kg qattiq (suyuq) yoki 1 m3 gazsimon yoqilg‘i uchun qozon qurilmasida o‘rnatilgan issiqlik holatiga ko‘ra tuziladi. Issiqlik balansining tenglamasi (kJ/kg, kJ/m 3) quyidagi ko‘rinishga ega Q* = Qi + Q2 + Q3 + Q4 + Q5 + Q6 (294) q3 + q4 + q 5 +q6 = 100 % (2 9 5 ) Ql Ql bu yerda q,=( q , ) 100%,q2=( q î ) 100 % va h.
3. Shamol energetikasi - fan va texnikaning shamol oqimining kinetik energiyasidan mexanik, elektr va issiklik energiyasi
olishda foydalanish usullarini, nazariy asoslarini ishlab chiquvchi va xalg xujaligida shamol energiyasidan foydalanish tarmoqlari hamda ularini belgilovchi sohasi. Inson shamol kuchidan
kadimdan foydalanib kelgan. Oldiniga uning kuchidan faqat yelkanli gayiqlarda foydalanilgan, keyinchalik (mil. av. 2-1-
asr) Misr va Xitoyda shamol tegirmonlari paydo bulgan (qarang Shamol tegirmoni), keyinchalik shamol dvigatellari va
qurilmalari yaratilgan. Shamol energiyasidan Quyosh va suv energiyasi bilan birga foydalanish katta ahamiyatga qismi shamol kuchidan foydalanib ishlovchi texnika vositalari (agregatlari, dvigatellari,
qurilmalari) ni loyihalashning nazariy asoslari va amaliy usullarini ishlab chigish bilan shug'ullanadi. Shamoldan foydalanish
qismida shamol energiyasidan samarali foydalanish, shamol qurilmalaridan unumli foydalanish, ularning texnikiatisodiy
kursatkichlarini yaxshilash masalalari va boshqalarning nazariy va amaliy masalalari boshqalarning nazariy va amaliy masalalari
urganiladi va amalda tatbiq qilinadi. Shamol energetikasi uzining nazariy
amaliy masalalarini urganish va ishlab chigishda boshqa fan sohalariga, ayniqsa, aerologik tadqiqotlar natijalariga asoslanadi.
Gidroenergetik qurilma bu- Gidroeletrstansiyadagi eletr energiyasi ishlab chiqarish uchun kerak bulgan qurilmalardir.
GESning аsоsiy pаrаmеtrlаri sifаtidа uning nаpоrini, suv sаrfini, quvvаtini vа enеrgiyasini ko‘rsаtish mumkin. Yuqоri byefdаgi (suv оmbоrining to‘g‘оn оldidаgi qismi) suv sаthi vа quyi byеfdаgi (to‘g‘оn оrtidаgi suv mаnbаi yuzаsi) suv sаthi qiymаtlаrining fаrqi gеоmеtrik yoki stаtik nаpоr dеb аtаlаdi. 𝐻𝑔 = 𝑌𝑈𝐵𝑆𝑆 − 𝑄𝐵𝑆
GESning to‘lа nаpоri yuqоri byеfdаn quvurlаrgа suv kirаdigаn kеsimdаgi (1-1) vа quyi byеfdаgi so‘rish quvuridаn chiqish kеsimidаgi (2-2) suv оqimining sоlishtirmа enеrgiyalаri fаrqi bilаn аniqlаnаdi. 𝑯𝑻 = Е𝟏−𝟏 – Е𝟐−2
1 kg suyuqlik mаssаsigа mоs kеluvchi sоlishtirmа enеrgiyani jоul hisоbidа 𝐸 dеb bеlgilаsаk, undа 1 l suyuqlik оg‘irligigа to‘g‘ri kеlаdigаn enеrgiya Е = 𝐸/𝑔, m gа tеng bo‘lаdi, undа: 60 НТ = Е1−1 𝑔 − Е2−2 𝑔 ;
GES suv sаrfi Q, m3 /s. Bu qiymаt mаnbаning suv sаrfigа, suv оmbоridаgi suv hаjmigа, enеrgеtikа tizimining istе`mоligа bоg‘liq bo‘lаdi. Аgаr GES fоydаlаnilаyotgаn gidrоtеxnik inshооtlаrdа qurilgаn bo‘lsа, undа GES suv sаrfi inshооtning suv bеrish grаfigigа mоs hоldа аniqlаnаdi. GESdаgi mаksimаl suv sаrfi uning bаrchа turbinаlаrining suv o‘tkаzish qоbiliyati bilаn аniqlаnаdi. Bu qiymаt GES turigа qаrаb kаttа diаpаzоndа o‘zgаrаdi. Mаsаlаn: Sаmаrа GESidа 22 tа turbinа o‘rnаtilаgаn bo‘lib ulаrning hаr biri 675 m3 /s suvni o‘tkаzаdi. GESning mаksimаl suv sаrfi 15000 m3 /sni tаshkil qilаdi.
GES quvvаti. Bu ko‘rsаtkich GESning enеrgеtik pоtеnsiаlini аniqlаydigаn ko‘rsаtkichlаridаn biridir. Mа`lumki, quvvаt vаqt birligidа bаjаrilgаn ish miqdоri bilаn аniqlаnаdi. Dеmаk, GESdа bu vаqt birligi ichidа ishlаb chiqаrilgаn elеktr enеrgiya miqdоri. Uning o‘lchоv birligi - vаtt (Vt), kilоvаtt (kVt) mеgаvаtt (MVt), gigаvаtt (GVt) vа tеrаvаtt (TVt) qilib qаbul qilingаn. Аgаr hоsil qilingаn nаpоr H m, inshооtlаr, turbinа o‘tkаzishi mumkin bo‘lgаn suv sаrfi Q, m3 /s аniq bo‘lsа, undа suv оqimining pоtеnsiаl quvvаti quyidаgichа аniqlаnаdi, kVt. 𝑁0 = 𝑁𝑛 = 𝜌 ⋅ 𝑔 ⋅ 𝑄 ⋅ 𝐻 = 9,81 ⋅ 𝑄 ⋅ 𝐻
GESlаrning eng murаkkаb inshооtlаridаn biri uning binоsidir. GES binоsi undа аsоsiy vа yordаmchi jihоzlаrni o‘rnаtish uchun xizmаt qilаdi. GES binоlаri uch xil turdа bo‘lishi mumkin, ya`ni o‘zаndа jоylаshgаn, to‘g‘оnli vа dеrivаtsiyali Binо turi birinchi nаvbаtdа nаpоr hоsil qilish sxеmаsigа vа uning qiymаtigа hаmdа undа o‘rnаtilаdigаn jihоzlаr turigа bоg‘liqdir. Binо turlаrining tаvsiflаri 2.1- jаdvаldа kеltirilgаn. GES binоsi ikki qismdаn ibоrаt: pаstki qism vа yuqоri qism. Pаstki qismdа gidrоmаshinа suv оqish trаkti jоylаshgаn bo‘lib, bu qism аsоsаn mоnоlit bеtоndаn qurilаdigаn kоnstruktiv elеmеntlаrdаn ibоrаt. Yuqоri qismdа mаshinаlаr zаli, mоntаj mаydоnchаsi, bоshqаruv pulti vа ko‘plаb mаxsus xоnаlаr jоylаshаdi. Bu qismdа tа`mirlаsh ishlаrni bаjаrаdigаn jihоzlаr, jumlаdаn ko‘tаrish-tаshish mеxаnizmlаri hаm jоylаshgаn
Bir turdаgi GES binоlаri dаryo yoki dеrivаtsiya kаnаllаri o‘zаnidа jоylаshgаn bo‘lib, yuqоri b`yеfdаn bеrilаdigаn suv bоsimini o‘zigа qаbul qilаdi. Bu binоdа аsоsаn pаst nаpоrli gidrоаgrеgаtlаr o‘rnаtilаdi. O‘zаn GESi binоsi suv оqish trаkti suv qаbul qilish qismi, shаklli bеtоn turbinа kаmеrаsi vа egilgаn so‘rish quvuridаn ibоrаt. Binо o‘lchаmlаri аsоsаn turbinа kаmеrаsi vа so‘rish quvuri o‘lchаmlаrigа mоs hоldа аniqlаnаdi
4. Quyosh energetika qurilmasi – quyosh radiatsivasi (nuri)ni yutib, uning energiyasini issiqlik yoki elektr energiyasiga aylantiruvchi qurilma. Issiklik va elektr Quyosh energetika qurilmasi bor. Issiqlik Quyosh energetika qurilmasiq.da issiq suv, texno-logik bug', chuchuk suv yoki chuchuk suv yoki sun'iy sovug hosil qilinadi. Elektr Quyosh energetika
qurilmasiq. energiyani o'zgartirish prinsipiga qarab, fotoelektrik (qarang
Quyosh batareyasi), termoelektrik, termoemission yoki mashina siklli Q
energetika qurilmasiq. bo'lishi mumkin. Quyi temperaturali Quyosh energetika qurilmasiq.da tabily zichligi - -0,8 kVt/m2quyosh radiatsiyasidan foydalaniladi. Mas, bunday Quyosh energetika
qurilmasiq. Yordamida olinadigan 60-70° li issiq suv binolarni
isitishda, past temperaturada qaynaydigan suyuqliklar (fre-on, xlor, etil va boshqalarning bug'i maxsus turbinalarni harakatlantirishda va sovitkich mashinalarida qo'llaniladi. Quyosh nurlari har yili yerga 62 × 1016 kvt soatga teng energiya olib keladi. Bu energiyaning 60% yer atmosferasi, 25,5% okean va dengiz, 14,5% quruqlikni isitishga
sarf bo'ladi. Bundan 2,5% shamolning mexanik energiyasiga, 0,14% daryolar harakatining mexanik energiyasiga, 0,12% turli xil yoqilg'i torf, o'tin, neft, toshko'mir va yonuvchi slanetsning kimyoviy energiyasiga aylanadi. qurilmasiq.da quyosh radiatsiyasi zichligi tabily zichlikka nisbatan 102-104marta kattalashtirilib, bir joyga to'planadi
(fokuslanadi); buning uchun bir yoki bir necha ko'zgu yoxud linzalar to'plamidan foydalaniladi (garang Geliokonsentrator).
Quyosh energetika qurilmasiq. yerda va kosmosda go'llaniladi. Yerdagi Quyosh energetika qurilmasiq. tannarxining
yugoriligi va iqlim sharoitlarining chegaralanganligi tufayli kamroq ishlatilad Kosmik Quyosh energetika qurilmasiq.dan ver sun'iy vo'ddoshlari va boshga kosmik apparatlarini mus-taqil energiya bilan
ta'minlashda foydalaniladi Quyoshdagi bu reaksiya sekundiga 560 million tonna geliy ishlab chiqarib, 4 million tonna vodorod
chiqarib energiyasiga aylantiradi. Quyosh energiyasidan foydalanishga olis o'tmishda ham urinib ko'rishgan. Qadimgi yunon olimi
Arximed guyoshning nurini ko'zgular sistemasi orqali tushirib, rimliklarning kemalarini yondirib yuborgani to'g'risida
tarixda yozib goldirgan.
5. Atom elektr stansiyasi (AES) - texnologik sxemasi jihatidan issiqlik elektr stansivalari turiga kiruvchi elektr stansiya. Oddiy issiqlik elektr stansivalari (TES) da ko'mir, neft, goramoy (mazut) va gaz
yoqilsa, atom elektr stansiyasida yogilg'i sifatida uran ishlatiladi.Atom elektr stansiyasining asosiy qismi atom qozon ya'ni atom reaktori. Atom elektr stansiyasida, ko'pincha, atom reaktorlarining. 4 tipi go'llaniladi
1) Suv- suvli (bunda susaytirgich moda o'rnida ham, issiqlik eltuvchi modda o'rnida ham oddiy suv ishlatiladi); 2) Grafit-suvli (suv issiqlik eltuvchi, grafit esa susaytiruvchi 3) Og'ir suvli (oddiy suv issig’lik
eltuvchi, og'ir suv esa susaytiruvchi); 4) Grafit-gazli (gaz - issiqlik eltuvchi, grafit - susaytiruvchi). Zamonaviy atom energetikasida asosan uran235 dan foydalaniladi. Uning tabiiy zaxirasi unchalik
katta emas, organik yoqilg'ining esa atigi 10% ini tashkil kiladi. Bu miqdor atom energetikasini voqilg'i bilan uzog vakdtacha ta'minlay olmaydi. Yadro yogilg'isi sifatida qo'llaniladigan plutoniy- 239 va uran-233 olish uchun xom ashvo hisoblanadigan uran-238 bilan toriy-232
ning zaxirasi yer bag'rida yetarli miqdorda. Bu yadro yogilg'ilari verdagi energetik resursni taxminan. 1000 baravar oshiradi.
Hozirgi yogilg'i ishlab chigaradigan ko'paytiruvchi atom reaktorlarida yogilg' migdorini ishlash jarayonida orttirish mumkin. Masalan, ikki marta ko'paytirish uchun taxminan. 10 yilgacha vagt kerakligi
ma'lum. Demak, odamzod atom yoqilg'isisiz golmaydi. Atom energiyasi
xalqaro agentligining xabar berishicha, 1985-yil oxirida dunyoning 26 mamlakatid atom elektr stansivalarida umumiy quvvati
248577 MVt bo'lgan 374 reaktor ishlab turgan. Shulardan umumiy quvvati 77851 MVT bo'lgan 93 reaktorli AQSH birinchi
o'rinda, qolganlari esa Fransiya (37533 MVT), sobiq SSSR (26803 MVT), Yaponiya Ammo yer yuzidagi energiya manbalari hisoblanmish - neft, gaz, ko'mir zaxiralari cheklanganligidan atom elektr stansivasilarni takomillashtirishdan boshqa iloj yo'q.
6.Xulosa: 1. Butun jahonda xomashyo va xomashyo va energiyadan foydalanish global muammo bo'lib qolmoqda.Bu muommoni hal qilishda Energetik qurilmalarning o’rni katta.Yoqilg’i resurslarining taqchilligi sababli zamonaviy energetik qurilmalar yaratish va energetik qurilmalarni FIK ni oshirish talab qilinadi.
Bundan kelib chiqib aytamizki ekologik toza va arzon yoqilg’ilarni yaratish va muqobil energiyadan foydalanishni kupaytirishimiz kerak.
Tabiiy yoqilg’ilarimiz zaxirasi kamligi sababli bugungi kunda shamol enrgiyasi,quyosh energiyasidan va gidroenergiyadan foydalanish ortib bormoqda.Ammo bu sanab utgan energetik resurslar Issiqlik energiyasiningo’rnini qoplab berolmaydi.Sababi O’zbekisaton Respublikasidagi jami energiyasi 85% dan ko’prog’i Issiqlik energiyasiga to’g’ri keladi.Shuning uchun ham issiqlik energetikasisadi qurilmalarni takomillashtirish va ualrni qayta rekonstrukytsiyalash lozim.
7. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YHATI
1.Arifjanov A.M., Raximov Q. T., Xodjiyev A.K. Gidravlika. Toshkent
2.D.R., Karimov R.K. va boshqalar Gidravlika. Toshkent "Bilim", 2003.-384 bet.
3. Bozorov D.R Xidirov S.Q., Obidov B.M. Gidravlika. Toshkent,2009
4. Latipov Q.Sh. Gidravlika, gidromashinalar, gidroyuritmalar, "O'qituvchi" 1991.-401 bet.
5.Nurmatov J. va boshqalar. Issiqlik texnikasi. Oliy o'quv yurtlari talabalari uchun o'quv go'llanma. - «O'gituvchi», 1998,- 256 b.
Internet manbalari.
1 .http://www. Wikipedia.org.
2 .http://www.fayllar.org
3 .http://www. Foydali-fayllar.uz
4 .http://www. E-lberary.namdu.uz
|
| |
