|
Reja: Shaxsning irodaviy sifatlari. Ularning klassifikatsiyasi. Irodaviy
|
| Sana | 15.01.2024 | | Hajmi | 19,34 Kb. | | #137455 |
Bog'liq 4.shaxsning irodaviy sifatlari
MAVZU: SHAXSNING IRODAVIY SIFATLARI
REJA:
1. Shaxsning irodaviy sifatlari. Ularning klassifikatsiyasi. Irodaviy
sifatlarning tuzilishi. Ixtiyoriy reaksiyalarning kelib chiqishi.
2. Irodaviy xulq-atvorning ontogenetik xususiyatlari.
3. Shaxsning irodaviy sifatlari rivojlanishi.
MOTIVLAR KURASHI - qaror qabul qilish bilan bog‘liq irodaviy harakatlar bosqichi
IRODAVIY ZO‘R BERISH - irodaviy xarakatlarning sub’ektiv komponenti bo‘lib,
kuchli kechinmalarni kechinishi.
IRODA - psixik aks ettirish jarayonlaridan bo‘lib, bu tashqi yoki ichki to‘siqlarni yengish
bilan bog‘liq harakatlarni tanlash qobiliyatida namoyon bo‘ladi.
IMPULSIV HARAKATLAR - ixtiyorsiz bajariladigan va ong bilan yetarli darajada
nazorat qilinmaydigan ish harakatlar.
QAROR QABUL QILISH - masalani hal qilish, yechish variantlaridan, usullaridan
birini tanlash.
IRODA KUCHI - maqsadga erishish irodaviy zo‘r berishning zaruriy darajasi (qatiylik,
uddaburonlik va h.k.)
Shaxsning irodaviy sifatlari.Ularning klassifikatsiyasi. Irodaviy sifatlarning
tuzilishi. Ixtiyoriy reaksiyalarning kelib chiqishi.
Kishining irodaviy sifatlari ya'ni iroda kuchi, mustaqilligi jihatidan ayrim
hollarda turlicha namoyon bo’ladi. Irodaviy sifatlarning klassifikasiyasi sxema
tarzida quyidagicha ifodalanadi.
Har bir kishida irodaning ayrim sifatlari umr bo’yi mustahkamlanib, shu
odamning xususiy sifatlari (ya'ni doimiy xislatlari) bo’lib qolishi mumkin.
Shaxsning bu o’ziga xos xususiyatlari xarakter xislatlari deb ataladi. Har bir
kishidagi biron bir irodaviy sifatlarning har qanday namoyon bo’lishi shu kishi
xarakterining xislati bo’lavermaydi.
Ayrim hollarda hatto tasodifiy ravishda kishi kuchli iroda ko’rsatishi mumkin,
ayrim hollarda mazkur kishining irodasi, umuman kuchli iroda kuchi shu kishi
xarakterining xislati ekanligidan dalolat beravermaydi. Bu kishining irodasi kuchli
deb aytish uchun uning iroda kuchini bir marta emas, bir necha marotaba namoyon
qilganini bilmoq kerak.
Kishining xarakterini ta'riflaganimizda falon kishi dadillik qildi, rost gapirdi
demasdan, balki bu odam dadil, rostgo’y, to’g’riso’z deb ataymiz. Buning ma'nosi
shuki dadillik va rostgo’ylik, to’g’riso’zlik shu odamning xususiyatlaridir, xarakter
xislatlaridir, tegishli sharoitda bu kishi dadillik, rostgo’ylik, to’g’riso’zlik
xislatlariga ega ekanligini namoyon qildi deb aytamiz. Kishi xarakterini,
xislatlarini bilib olgach, uning biron ish-harakatda qanday yo’l tutishini ancha aniq
bilib olamiz, oldindan aytib bera olamiz.
Intizomlilik
Irodaviy sifatlar
Maqsadga intiluvchanlik
Tashabbuskorlik
Dadillik
Qat'iyatlik
Printsipiallik
Mustaqillik
O'zini tuta bilish
Matonatlilik
Iroda kuchi va xarakter qat'iyati. Iroda ma'lum kuch bilan yuzaga chiqadi:
ba'zi hollarda kishining irodasi kuchli sur'atda namoyon bo’lsa, boshqa hollarda
kuchsiz namoyon bo’ladi.
Iroda kuchi irodaning muhim sifatidir. Iroda kuchining turli darajasi
irodaviy jarayonning hamma bosqichlarida ko’rinadi. Iroda kuchi avvalo
ehtiyojlarni his qilishda va intilishda ko’rinadi, biz kuchli hamda kuchsiz
intilishlarni, kuchli hamda kuchsiz hohishlarni farq qilamiz.
Iroda kuchi ravshan va aniq maqsad qo’yishda, shuningdek mazkur maqsadga
yetishishga yordam beradigan yo’l, vosita va usullarni ochiq tasavvur qilishda
namoyon bo’ladi. Bu ochiq ravshanlik darajasi esa kishining turmush tajribasiga,
bilimiga va umumiy saviyasiga bog’liq. Aniq maqsad qo’yishda inson tafakkuri va
ayniqsa real xayollar (fantaziya)ning taraqqiy etishi xususiyatlari katta rol'
o’ynaydi.
Iroda kuchi tezlik bilan qarorga kela olishda va qarorni mustahkamligida,
sabotlilikda ko’rinadi. Yuksak g’oyaviy tamoyillarga asoslangan oqilona qat'iyatlik
va sabotlik kuchli iroda belgilaridandir. Qat'iyatsizlik ikkilanish, qabul qilingan
qarorning bajarilishiga shubha bilan qarash va sabotsizlik kuchsiz iroda
belgilaridandir.
Iroda kuchi jasorat deb ataladigan dadillikda ayniqsa ravshan ko’rinadi.
Jasorat kishining shunday holatiki, bunda kishi tez qarorga keladi va uni bajarishga
ahd qiladi. Hatto salomatligini va hayotini xavf ostida qoldirishi mumkinligi
hayoliga ham kelmaydi. Jasorat kishining boshqa kishilarga emas, balki o’ziga
bergan amridir. Kishi axloqiy burchining talabiga ko’ra, buyuk maqsadga erishish
uchun bir zumda hayot bilan o’limdan birini tanlab olsa, bunday jasorat iroda kuchi
ekanligini ko’rsatadi.
Jasorat shunday qarorki, u go’yo ish-harakatga aylanadi. Bu ish-harakat esa
kuchli zo’r berishni talab qiladi. Xarakter xislati bo’lgan dadillikda odamning
qanchalik puxta o’ylab ish ko’rishiga qarab, bu dadillik maxsus tusga kiradi.
Puxta o’ylab ish ko’rishni o’zi yuksak g’oyaviylikka va kishining axloqiy
tamoyillariga asoslangan taqdirda ijobiy xislat hisoblanadi. O’ylab, shoshmasdan
bir qarorga keladigan kishilarni mulohazakor kishilar deb ataymiz.
Odatda o’zgaruvchan ayrim hislar kayfiyatlar ta'sirida tez bir qarorga
keladigan xarakterli, dadil kishilar ham mavjud. Bular hissiyotga beriladigan
tasodifiy kayfiyatli kishilardir. Bunday kishilar odatda sabotsizligi, shoshmashosharligi va kalta o’ylashi bilan ajralib turadilar. Kishi uncha ikkilanmasdan
o’ylab, e'tibor bilan to’g’ri bir qarorga kelsa va shu qarorni dadil amalga oshira
bilsa, dadillik xarakterning ijobiy xislati bo’ladi.
|
| |
