Мaydoniy tranzistorlar ══════════════════════ Reja
МAYDONIY TRANZISTORLAR
════════════════════════════════════════════
Reja:
Umumiymalumotlar
2.МT statik xarakteristikalari
МТ asosiy parametrlari
Kanali induktsiyalangan МDYA - tranzistorlar
Kanali qurilgan MDYA - tranzistorlar
1. Umumiymalumotlar
Maydoniy tranzistor (MT) deb, tok kuchi qiymatini boshqarish ychun o’tkazuvchi kanaldagi elektr o’tkazuvchanligikni o’zgartirish ҳisobiga elektrmaydon o’zgarishi bilan boshqariladigan yarim o’tkazgichli aktiv asbobga aytiladi.
Maydoniy tranzistorlar turli elektr signallar va quvvatni kuchaytirish uchunmo’ljallangan.maydoniy tranzistorlarda bipolyar tranzistorlardan farqli ravishda tok tashkil bo’lishida faqat bir turdagi zaryad tashuvchilar ishtirok etadi: yoki elektronlar, yoki kovaklar. SHuning uchun ular yana unipolyar tranzistorlar deb ҳam ataladi.
Maydoniy tranzistorlarning tuzilishi va kanal o’tkazuvchanligiga ko’ra ikki turimavjud: r–n o’tish bilan boshqariladiganmaydoniy tranzistor ҳamdametall – dielektrik – yarim o’tkazgichli (MDYA) tuzilishga ega bo’lgan zatvori izolyatsiyalanganmaydoniy tranzistorlar. Ular MDYA- tranzistorlar deb ҳam ataladilar.
R–n o’tish bilan boshqariladiganmaydoniy tranzistor. 1 – rasmda n–kanalli r–n o’tish bilan boshqariladiganmaydoniy tranzistorning tuzilishining qirqimi (a) va uning shartli belgisi (b) keltirilgan.
a) b)
1 – rasm.
n–turdagi soҳa kanal deb ataladi. Kanalga zaryad tashuvchilar kiritiladigan kontakt istok (I); zaryad tashuvchilar chiqib ketadigan kontakt stok (S) deb ataladi. Zatvor (Z) boshqaruvchi elektrod ҳisoblanadi. Zatvor va istok oraliғiga kuchlanish berilganda yuzaga keladigan elektrmaydoni kanal o’tkazuvchanligini, natijada kanaldan oqib o’tayotgan tokni o’zgartiradi. Zatvor sifatida kanalga nisbatan o’tkazuvchanligi teskari turdagi soҳa qo’llaniladi. Ishchi rejimda u teskari ulangan bo’lib kanal bilan r – n o’tish ҳosil qiladi.
Kanalning o’tkazuvchanligi uning qarshiligi bilan aniqlanadi , bu erda - kanalmaterialining solishtirma qarshiligi, l- uzunligi, S – kanalning ko’ndalang kesim yuzasi. Tashqi kuchlanishmavjud bo’lmaganda kanal uzunligi bo’ylab zatvor ostidagi kanalning ko’ndalang kesim yuzasi bir xil bo’ladi. Berilgan qutblanishda zatvor va istok oraliғiga tashqi kuchlanish berilsa UZI r–n o’tish teskari yo’nalishda siljiydi, kanal tomonga kengayadi, natijada kanal uzunligi bo’ylab kanalning ko’ndalang kesim yuzasi bir tekis torayadi. Kanal qarshiligi ortadi, lekin chiqish toki IS = 0 bo’ladi, chunki USI=0 (2 a - rasm).
Agar istok va stok oraliғiga kuchlanishmanbai ulansa, u ҳolda kanal bo’ylab istokdan stok tomonga elektronlar dreyfi boshlanadi, yani kanal orqali stok toki IS oqib o’ta boshlaydi. Kuchlanishmanbai USI ning ulanishi r–n o’tish kengligiga ҳam tasir ko’rsatadi, chunki o’tish kuchlanishi kanal uzunligi bo’ylab turlicha bo’ladi. Kanal potentsiali uning uzunligi bo’ylab o’zgaradi: istok potentsiali nolga teng bo’lib, stok tomonga ortib boradi, stok potentsiali esa USI ga teng bo’ladi. R–n o’tishdagi teskari kuchlanish istok yaqinida ga, stok yaqinida esa teng bo’ladi. Natijada o’tish kengligi stok tomonda kattaroq bo’lib, kanal kesimi stok tomoga kamayib boradi (2. b -rasm).
a) b)
2 –rasm.
SHunday qilib, kanal orqali oqib o’tayotgan tokni UZI kuchlanish qiymatini (kanal kesimini o’zgartiradi) ҳamda USI kuchlanish qiymatini (tok va kanal uzunligi bo’ylab kesimni o’zgartiradi) boshqarishmumkin. Istok tomonda kanal kengligi berilgan UZI qiymati bilan, stok tomonda esa UZI+ USI yiғindi qiymati bilan aniqlanadi. USI qiymati qancha katta bo’lsa, kanalning ponaligi (klinovidnost) va uning qarshiligi shuncha katta bo’ladi.
Kanalning ko’ndalang kesimi nolga teng bo’ladigan vaqtdagi zatvor kuchlanishi berkilish kuchlanishi UZI.BERK. deb ataladi.
kuchlanish berkilish kuchlanishiga UZI.BERK ga teng bo’ladigan vaqtdagi stok kuchlanishi to’yinish kuchlanishi USI.TO’Y. deb ataladi.
Bu erdan
(1.1)
vaqtidagi tranzistorning ishchi rejimi tekis o’zgarish rejimi, vaqtidagi tranzistorning ishchi rejimi esa to’yinish rejimi deb ataladi. To’yinish rejimida USI kuchlanish qiymatining ortishiga qaramay IC tokining ortishi deyarli to’xtaydi. Bu ҳolat bir vaqtning o’zida zatvordagi UZI kuchlanishining ҳam ortishi bilan tushuntiriladi. Bu vaqtda kanal torayadi va IC tokini kamayishiga olib keladi. Natijada IC dreyfrli o’zgarmaydi.
Biror uch elektrodli asbob kabi,maydoniy tranzistorlarni uch xil sxemada ulashmumkin: umumiy istok (UI), umumiy stok (US) va umumiy zatvor (UZ). UI sxema keng tarqalgan sxema ҳisoblanadi.
|
