|
Reja: Yo‘llarning texnik darajasi
|
| bet | 1/2 | | Sana | 30.03.2024 | | Hajmi | 170.74 Kb. | | #182230 |
Bog'liq Saqlash Mustaqil ish Maestro, 415268, 289366, 3,3 yaim dagi ulush, ISHNING UMUMIY TAVSIFI, elektron raqamli imzodan foydalanish, jasur matrmatika, 10-sinf informatika.dars ishlanma, 9-Sinf, 1 saotlik tarbiyaviy soat ishlanma, Saqlash Mustaqil ish, Yo\'l to\'shamasi dunyo tajribasi, Документ Microsoft Word, betli
Mavzu: Yo‘llarni saqlash ishlarida zamonaviy mexanizatsiyalarni qo‘llash.
Reja:
1. Yo‘llarning texnik darajasi
2. Avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash texnologiyalarining rivojlanish yo‘nalishlari.
1.Yo‘llarning texnik darajasini va ekspluatastion holatini murakkab tabiiy-iqlim sharoitida oshirish, yo‘llarning yuqori ish qobiliyatini ta’minlaydi. Buni faqat avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlashda zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash va yo‘llarni ekspluatastiya qilishning nazariy asoslarini va amaliy ilg’or tajribalarni yaxshi bilish bilan amalga oshirish mumkin. Avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash texnologiyalari fanining asosiy maqsadi quyidagilaridan iborat: talabalarni yo‘l va yo‘l inshootlarini samarali ta’mirlash va saqlash uslublari va zamonaviy texnologiyalari bilan tanishtirish, o‘rgatish va ularni mavjud avtomobil yo‘llari va yo‘l inshootlarini talab qilingan texnik darajasini va ekspluatastion holatini ta’minlash bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarini shakllantirish, yo‘llarni ta’mirlashlararo davrini va xizmat muddatini ta’minlash. Avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash texnologiyalari fanining asosiy vazifalari quyidagilar hisoblanadi: avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash 20 bo‘yicha ishlarning amaliy ahamiyati, avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash bo‘yicha ishlar tasnifi, yo‘llarni ta’mirlashlararo muddatini va xizmat muddatini ta’minlash, avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash bo‘yicha tadbirlar tizimi va ularni rejalashtirish, avtomobil yo‘llarida ta’mirlash va saqlash texnologiyalarini rivojlanishi, avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlashda zamonaviy mexanizastiyani qo‘llash, murakkab sharoitda avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash ishlarini tashkil etish, avtomobil yo‘llarini saqlash texnologiyalari, avtomobil yo‘llarini qish davrida saqlash texnologiyalari, avtomobil yo‘llarini ko‘kalamzorlashtirish texnologiyalari, avtomobil yo‘llarini joriy ta’mirlash texnologiyalari, avtomobil yo‘llarini mukammal ta’mirlash texnologiyalari, avtomobil yo‘llarini texnik hisobga olish va pasportlashtirish, avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash ishlarini tashkil etish va ishlarni qabul qilish, avtmobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash ishlari bo‘yicha mablag’lar sarfini hisoblash tamoyillari haqida talabalarning tushuncha va tassavurlarini shakllantirish.
Natijada mukammal ta’mirlashga bo‘lgan talab muddatidan oldinroq yuzaga kelmoqda. Bugungi kunda respublikada ta’mirlash ishlarining o‘z muddatida bajarilmasligi, qurilish materiallarining talabga javob bermasligi, zamonaviy texnologiyalarning etishmasligi, sohada malakali mutaxassislarga bo‘lgan talabning yuqoriligi va yo‘llarni saqlash ishlarining sifatsizligi kabi sabablar tufayli, “ta’mirlanmay qolgan yo‘llar” ko‘payib bormoqda va bu ko‘rsatkich umumiy foydalanishdagi yo‘l tarmog’ining 59 % ni tashkil qiladi. Hozirgi avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash ishlarini moliyalashtirish tizimi ushbu muammoni bartaraf qilishda talabga javob bermaydi. Chunki ajratilgan mablag’lar haqiqiy sarf-xarajatlarga muvofiq kelmaydi. Avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va
saqlash ishlarini moliyalashtirish amaliy ko‘rsatkichini 1991 yilgiga nisbatan solishtirganda 29,7 % ga kamayganligini ko‘rish mumkin (1.5-rasm)
Mahalliy ahamiyatdagi avtomobil yo‘llari butun uzunligi bo‘yicha 15-40 % gacha, aholi zich bo‘lgan hududlarda 65-100 % gacha aholi yashash joylaridan o‘tadi. Yo‘llarning aholi yashash joylaridan o‘tgan bo‘lagida harakat sharoitining qulayligi yo‘lning boshqa bo‘laklariga nisbatan past, halokatlilik ko‘rsatkichi 8-10 marotaba yuqori, halokatning og’irlik darajasi 1,6 marotaba katta bo‘ladi. Aholi yashash joylarida yo‘lning geometrik o‘lchamlarida me’yoriy talablarga mos kelmaslik holatlari ko‘p kuzatiladi. Bugungi kunda respublikada avtomobil yo‘llari tarmog’ining 51,7 % ini mahalliy ahamiyatdagi yo‘llar tashkil qilishi, yo‘l tarmog’ini takomillashtirish dolzarb masalalardan ekanligini anglatadi.
2. Yo‘llarning texnik darajasini va ekspluatastion holatini murakkab tabiiy-iqlim sharoitida oshirish, yo‘llarning yuqori ish qobiliyatini ta’minlaydi. Buni faqat avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlashda zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash va yo‘llarni ekspluatastiya qilishning nazariy asoslarini va amaliy ilg‘or tajribalarni yaxshi bilish bilan amalga oshirish mumkin.
Avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash texnologiyalari fanining asosiy maqsadi quyidagilaridan iborat: talabalarni yo‘l va yo‘l inshootlarini samarali ta’mirlash va saqlash uslublari va zamonaviy texnologiyalari bilan tanishtirish, o‘rgatish va ularni mavjud avtomobil yo‘llari va yo‘l inshootlarini talab qilingan texnik darajasini va ekspluatastion holatini ta’minlash bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarini shakllantirish, yo‘llarni ta’mirlashlararo davrini va xizmat muddatini ta’minlash.
Avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash texnologiyalari fanining asosiy vazifalari quyidagilar hisoblanadi: avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash bo‘yicha ishlarning amaliy ahamiyati, avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash bo‘yicha ishlar tasnifi, yo‘llarni ta’mirlashlararo muddatini va xizmat muddatini ta’minlash, avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash bo‘yicha tadbirlar tizimi va ularni rejalashtirish, avtomobil yo‘llarida ta’mirlash va saqlash texnologiyalarini rivojlanishi, avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlashda zamonaviy mexanizastiyani qo‘llash, murakkab sharoitda avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash ishlarini tashkil etish, avtomobil yo‘llarini saqlash texnologiyalari, avtomobil yo‘llarini qish davrida saqlash texnologiyalari, avtomobil yo‘llarini ko‘kalamzorlashtirish texnologiyalari, avtomobil yo‘llarini joriy ta’mirlash texnologiyalari, avtomobil yo‘llarini mukammal ta’mirlash texnologiyalari, avtomobil yo‘llarini texnik hisobga olish va pasportlashtirish, avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash ishlarini tashkil etish va ishlarni qabul qilish, avtmobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash ishlari bo‘yicha mablag‘lar sarfini hisoblash tamoyillari haqida talabalarning tushuncha va tassavurlarini shakllantirish Avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash bo‘yicha mavjud muammolar
Respublika avtomobil yo‘llarining ko‘pgina qismi emirilgan, ta’mirlash va qayta tiklashga zarurat bor. Ko‘pgina avtomobil yo‘llari harakat bilan yuklangan, yo‘l holati nuqsonlari sabali yo‘l-transport hodisalari ko‘p sodir bo‘ladigan joylar mavjud. Avtomobil yo‘llarida ta’mirlash va saqlash ishlari hajmi talab darajasida emas. Adabiyotlarda keyingi yillarda “ta’mirlanmay qolgan yo‘llar” atamasi paydo bo‘ldi. Yo‘llarni moliyalashtirish sharoiti o‘zgardi. Oxirgi yillarda ta’mirlash ishlarini talab darajasida bajarilmayotganligi sababli avtomobil yo‘llarida “ta’mirlanmay qolgan yo‘llar” oshib bormoqda. Shuning uchun hozirgi vaqtda avtomobil yo‘llarida qulay va xavfsiz harakat sharoitini ta’minlash uchun birinchi darajali vazifa “ta’mirlanmay qolgan yo‘llar”ni bartaraf qilish va ta’mirlash va saqlashning samarali texnologiyalarini ishlab chiqish hisoblanadi.
Ko‘pchilik ushbu avtomobil yo‘llari tuzilmasi talablari asosida «B» hisobiy guruh (o‘qqa tushadigan yuk 60-70 kN) avtomobillariga loyihalanib qurilgan, lekin bugungi kunda ushbu yo‘llarda harakat jadalligining o‘sishi bilan oqim tarkibida «A» hisobiy guruh (o‘qqa tushadigan yuk 100-110 kN) avtomobillarining harakati kuzatilishi, yo‘l tuzilmasi ko‘taruvchanligi pastligidan ko‘plab buzilishlar sodir bo‘lishiga olib kelmoqda.
Natijada mukammal ta’mirlashga bo‘lgan talab muddatidan oldinroq yuzaga kelmoqda. Bugungi kunda respublikada ta’mirlash ishlarining o‘z muddatida bajarilmasligi, qurilish materiallarining talabga javob bermasligi, zamonaviy texnologiyalarning etishmasligi, sohada malakali mutaxassislarga bo‘lgan talabning yuqoriligi va yo‘llarni saqlash ishlarining sifatsizligi kabi sabablar tufayli, “ta’mirlanmay qolgan yo‘llar” ko‘payib bormoqda va bu ko‘rsatkich umumiy foydalanishdagi yo‘l tarmog‘ining 59% ni tashkil qiladi.
Hozirgi avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash ishlarini moliyalashtirish tizimi ushbu muammoni bartaraf qilishda talabga javob bermaydi. Chunki ajratilgan mablag‘lar haqiqiy sarf-xarajatlarga muvofiq kelmaydi. Avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash ishlarini moliyalashtirish amaliy ko‘rsatkichini 1991 yilgiga nisbatan solishtirganda 29,7% ga kamayganligini ko‘rish mumkin.
Mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish samaradorligi ko‘p jihatdan avtomobil yo‘llarining sifatiga bog’liq. Ta’mirlanmay qolgan yo‘llarning holati, shuningdek bizning yo‘llarimizning Evropa transport tizimiga kiritilishi yo‘llarni qayta tiklash masalasini juda muhim ekanligini belgilaydi. Yaqin vaqt ichida Evropa yuk tashish tizimiga kirish juda eskirgan qoplamali, yo‘l harakati xavfsizligi cheklangan va moliyaviy imkoniyatlarga ega bo‘lmagan yo‘llarga xizmat ko‘rsatish sharoitlari tufayli mumkin emas. XX asrning oxirida G’arbiy Evropa mamlakatlarida energiya narxlarining keskin ko‘tarilishi sharoitida faol ravishda joriy etila boshlangan asfaltbeton qoplamalarni tiklash texnologiyasini joriy etish orqali hozirgi sharoitda yo‘llarning ishlashini saqlab qolish va tiklash muammolarini hal qilish mumkin. Ushbu texnologiyalarni qo‘llash kerak, chunki kapital ta’mirlashga muhtoj bo‘lgan yo‘llarda an’anaviy texnologiyalar yordamida bartaraf etilmaydigan nuqsonlar paydo bo‘ladi. Qoida tariqasida, ta’mirlash va texnik xizmat ko‘rsatish hozirgi vaqtda qimmatbaho bitumdan yuqori bo‘lgan ta’mirlash materiallaridan foydalangan holda sirtni tozalash bilan cheklangan. Bundan tashkari, yo‘lda 10 sm gacha chuqurliklar paydo bo‘ladi, ularni faqat frezalash orqali olib tashlash mumkin. Qoida tariqasida, frezalash bilan sirtni qayta ishlash 4 yildan keyin takrorlanadi, bu yo‘lning qattiq sirtini saqlash xarajatlarini sezilarli darajada oshiradi. Yangi texnologiyalardan foydalanish nafaqat yo‘llarning samaradorligini tiklashga, balki energiya va materiallar sarfini sezilarli darajada kamaytiradi. Keyingi o‘n yillikda mavjud qoplamalarni yangilashga asoslangan texnologiyalar, yupqa qatlamli asfaltbeton qoplamalari texnologiyalari, bitum emulsiyalaridan foydalanadigan texnologiyalar yo‘llarning ishlashini saqlash va tiklashda ustuvor bo‘ladi. Ushbu texnologiyalarni ishlab chiqarishga joriy qilish uchun professional xodimlar va tegishli jixozlar kerak. Qurilish va yo‘l mashinalarining ishlab chikarish faoliyati ularning texnologik, texnik, iktisodiy va ergonomik ko‘rsatkichlaridan kelib chiqqan holda muayyan sharoitlarni hisobga olgan holda, ma’lum miqdorda qurilish ishlab chiqarish ishlarini bajarish uchun mashina va komplekslarni tanlashni o‘z ichiga oladi. Umuman olganda, muayyan sharoitlarda qurilish ishlab chiqarishining ko‘llaniladigan texnologiyalaridan qat’iy nazar, mashinalarni ishlab chiqarish va texnik ekspluatastiya qilish masalalarini samarali hal qilish mumkin emas. Avtomobil yo‘llarini qurishda asosiy texnologik jarayonlar yo‘l poyini tayyorlash, zarur qurilish materiallarini qazib olish va tayyorlash va ularni tashish, suv o‘tkazgichlari, yo‘l to‘shamalari, o‘tish joylari va obodonlashtirish elementlarini kurish hisoblanadi. Inshootlarning ishonchli ishlashini ta’minlashning asosiy vazifalari yo‘llarni yozgi va qishda saqlash, yo‘lni belgilash, obodonlashtirish, inshootning barcha elementlarini ta’mirlash va rekonstrukstiya qilishdir. Avtomobil yo‘llari qurilishini kompleks mexanizastiyalash va avtomatlashtirish uchun mashinalar tizimiga ularning texnologik maqsadi bilan belgilanadigan beshta asosiy mashinalar guruhlari kiradi: yo‘l poyini qurish uchun; yo‘l to‘shamasi va qoplamalarni qurish uchun; suv o‘tkazgichlarni (quvurlar, ko‘priklar va boshqalar) qurish va qiyaliklarni mustaxkamlash uchun; yo‘l-qurilish materiallari qazib olish va tayyorlash uchun; texnologik transport. Avtomobil yo‘llarini qurish texnologiyalarini rivojlantirishning boshqa muhim yo‘nalishlaridan yo‘l qurilish mashinalari ishchi organlariga ABT o‘rnatilganlaridan foydalanish hisobiga asosiy texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va kompleks mexanizastiyalash hisoblanadi. Bunday mashinalar ishlar yuqori sur’atini va sifatini ta’minlashi mumkin, bu esa yo‘l qurilishida iqtisodiy samaradorlik oshishiga olib keladi. Ishni ishlab chiqarish texnologiyasini o‘zgartirish va rivojlantirish orqali, shu jumladan ilg’or mashinalarni, samaraliroq materiallarni, sifatni nazorat qilishning aniq va samarali vositalarini ko‘llash orqali ishlarni ishlab chiqarish uchun eng tejamli variantni tanlashni asoslash mumkin. Masalan, kuzatuv tizimlaridan foydalanish ma’lum bir ehtimollik bilan avtomatlashtirilgan rejimda kerakli tenglikni ta’minlashga imkon beradi. Yo‘l qurilishi narxining pasayishiga mahalliy yo‘l-qurilish materiallari, sanoat chiqindilaridan keng foydalanish, ishlarni oqilona tashkil etish, yil davomida ishlaydigan texnologiyalarga bosqichma-bosqich o‘tish bilan qurilish mavsumini uzaytirish, qurilishning maqbul bosqichlari, yangi yuqori samarali materiallar va konstrukstiyalarni ko‘llash orqali erishiladi. Avtomobil yo‘llarini qurish usullarini yanada takomillashtirish bir qator muhim muammolarni hal qilish bilan bog’lik bo‘lib, ular orasida eng muhim quyidagi muammolarni ajratib ko‘rsatish mumkin:
- gruntlarning qurilish va texnik xususiyatlarini baholash usullarini ishlab chikish va ularni stementli materiallar va sirt faol, gidrofobizastiyalash va boshqa kimyoviy moddalarning ko‘shimchalari bilan mustahkamlash, drenajlash, gruntni eroziyadan himoya qilish uchun turli xil geosintetik materiallardan foydalanish va xk.;
- mineral materiallar (chaqiqtosh, shag’al), boshqan mahsulotlar (shlak va boshqalar) va sanoat chiqindilarining tuzilishini, mustahkamligini, korroziyaga chidamliligini o‘rganish, ularni qo‘llash, foydalanish va xususiyatlarini baholash usullarini takomillashtirish;
- polimer, sirt faol, tuzilish hosil qiluvchi va boshqa kimyoviy moddalar ko‘shilishi bilan organik biriktiruvchi moddalar (bitum, qatron, emulsiya, bitum o‘z ichiga olgan jinslar) xususiyatlarini o‘rganish; organik bog’lovchilarni ishlab chiqarish va ulardan foydalanish usullarini takomillashtirish;
- turli xil aralashmalardan asfaltbeton qoplamalarini qurish texnologiyasini ularning texnologik xususiyatlarini hisobga olgan holda takomillashtirish, mamlakatning turli tumanlarida yo‘l qoplamalarida asfaltbetonning xususiyatlarini o‘rganish;
- noorganik bog’lovchilarni, kimyoviy ko‘shimchalarni o‘rganish (sovuqqa chidamli, plastifikastiyalovchi va boshqalar), har xil ekspluatastion sharoitlarda yuqori xizmat muddati bo‘lgan yo‘l betonini yaratish;
- uzluksiz mustahkamlanadigan stementbeton qoplamalari va asoslarini, shu jumladan zichlanadigan betonni qurish texnologiyasini ishlab chiqish; - har tomonlama mexanizastiyalash, avtomatlashtirish va ilg’or texnologiyalar asosida zamonaviy asfaltbeton va stementbeton zavodlari, bitum va emulsiya bazalari, tosh maydalash zavodlarini yaratish; - yo‘l ishlari sifatini boshqarish uchun yuqori aniqlikdagi va samarali elektron qurilmalarni yaratish.
3. Xulosa o’rnida o’zimning 2 yillik ish tajribmadan kelib chiqib shuni ayta olamanki, yo’llarimizni chiroyini xamda xavfsiz xarakatni ta’minlash uchun saqlash ishlari doimiy ravishda olib borilishi shart bo’lib, baxor va yoz oylarida xar xil o’t o’lanlar daraxt shoxlari yo’l elementlarini yopib qo’ymasligini, qish va kuz oylarida esa yo’l elementlari qor va loy bo’lib to’silib qolmasligini ta’minlash kerakligini ushbu fanning darslari davomida yana bir bor amin bo'ldim. Saqlash ishlariga davlatimiz tomonidan mablag’ ajratilishi xam mavjud yo’lning texnik jixatidan kelib chiqib kam yoki ko’p mablag’ ajratiladi ajratilgan mablag’dan esa yo’llarimiz uchun zarur texnika, vositalar xamda ishchilar uchun oylik to’lov uchun sarflanadi.
|
| |
