|
Respublikasi oliy va o‘rta waxsus ta’liw vazirligi
|
| bet | 3/7 | | Sana | 31.01.2024 | | Hajmi | 488,78 Kb. | | #148964 |
Bog'liq Qurilish mashinalari va uskunalarini ta\'mirlash (N.Mahmudova) Bilish bosqichlari va darajalari Falsafiy qonun va kategoriyalar-fayllar.org, Qutbli va qutbsiz dielektriklar, Elektrotexnika fanining predmeti va uning bugungi kunda jamiyat , Qurilish mashinalari va uskunalarini ta\'mirlash (N.Mahmudova), RfjDWgsGVlaGeH0tQDvwv8soUHRJ2CBgG7To2GAN, Kasbiy psixologiy, 111, NGNrasm. Payvandlashdagi elektr yoyning tuzilish sxemasi.
vandlaskda qutblilik davriy raviskda o‘zgarib turadi.
43
Elektr yoyning ta'minlanisk manbayi (elektr yoy 25—40 V kucklaniskda barqaror yonadi) payvandlask turiga va qo‘llaniladigan tokning o‘zgaruvckan yoki o‘zgarmasligiga qarab, turlicka bo‘liski mumkin, o‘zgaruvckan tokli ta'minlask manbalari tejamliroq bo‘ladi. Payvandlaskda o‘zgarmas tok o‘zgaruvckan tok bilan payvandlaskning iloji bo‘lmagan kollarda, masalan, yupqa metallarni payvandlaskda qo‘llaniladi.
Elektr yoyni 2—4 mm masofada usklab turisk uckun 18- 22 V kucklanisk zarur. Yoy kosil qiliskdagi kucklanisk esa yoyni usklab turiskdagi kucklaniskdan kattaroq bo‘liski kerak, elektr yoyni kosil qilisk uckun kucklaniski 25—40 V bo‘lgan generatorlar yoki kucklaniski 55—65 V bo‘lgan transformatorlar bo‘liski kerak.
Elektr yoy vositasida qo‘lda payvandlaskda elektrod bilan detal orasidagi masofa uzluksiz o‘zgarib turadi. Skuning uckun kam undagi tok kucki davriy raviskda o‘zgarib turadi. Metallni ravon suyultirisk uckun tok kuckining o‘zgariski uncka katta bo‘lmasligi kerak. Bundan taskqari, payvandlaskda qisqa tutaskuvlar sodir bo‘ladi. Bu kolda kucklanisk deyarli nolgacka kamayadi, tok kucki esa ortib ketadi. Skuning uckun payvandlaskda payvandlask toki manbayi payvandlask zanjiridagi qisqa tutaskuvlarga bardosk beriski lozim, ya'ni payvandlask toki ortganda yoy kucklaniskining keskin pasayiskini ta'minlask kerak.
Metallarni elektr yoy bilan suyuqlantiriskda quyidagi kodisalar sodir bo‘ladi: suyuqlantirilgan metallning oksidlaniski; suyuqlantirilgan metallning azot va vodorod bilan to‘yiniski; legirlovcki komponentlarning kuyiski va metall uckqunlarining atrofga sackraski.
Keltirilgan kodisalarning oldini olisk uckun elektrodga ma'lum talablar qo‘yiladi: gaz kosil bo‘liskining oldini olisk uckun elektrod simida zang va oksid qatlamlari bo‘lmasligi, elektrod materiali kam uglerodli bo‘liski, metallning ravon suyuqlaniski uckun elektrod tarkibida marganes bo‘liski kerak. Talab qilingan kimyoviy tarkibga va mexanik xususiyatlarga
44
ega bo‘lgan payvand ckokni kosil qilisk uckun elektrod simi tarkibida payvandlask jarayonida yonib ketadigan komponentlar bo‘liski kerak. Elektrodning suyuqlanisk karorati payvand- lanadigan detal asosiy metallining suyuqlanisk karoratiga yaqin bo‘liski kerak.
Elektrod qoplamalari elektr yoyning barqarorligini oskiradi, suyuqlangan metall tomckilarini kavodagi kislorod va azotdan saqlovcki gaz pardasini kosil qiladi, metallning soviskini sekinlasktiradi, buning natijasida ckok va uning strukturasi zickligi oskadi kamda payvand ckokka legirlovcki komponentlar kiradi.
Elektrod qoplamalari yupqa (0,1—0,25 mm) va qalin (0,5— 1,5 mm) bo‘ladi. Yupqa qoplamalar yoy oralig‘ining elektr o‘tkazuvckanligini oskirisk va payvandlask tokining kucklaniskini pasaytirisk uckun isklatiladi. Bunday moddalarga bo‘r, marmar, titan ikki oksidi va boskqalar kiradi. Eng ko‘p tarqalgan qoplamalarga bo‘rli qoplamalar kiradi. Suyuqlangan metallni kavo ta'siridan saqlask uckun qalin qoplamali elektrodlardan foydalaniladi, bunday elektrodlar metalldagi asosiy elementlarning kuyib ketiskini kamaytiradi va suyuqlantirilgan metallni kerakli elementlar bilan legirlask uckun qo‘llaniladi.
Elektrod qoplamalari tarkibiga barqarorlovcki (bo‘r, potask), gaz kosil qilib kimoyalovcki (kraxmal, yog‘ock uni), sklak kosil qilib kimoyalovcki (dala skpati, kvars va b.), legirlovcki (ferroxrom, ferrosilitsiy, ferrotitan, ferromolibden va b.) komponentlar kiradi.
Barqarorlovcki komponentlar barqaror yoylar kosil qiladi, ckunki bo‘r va potask oson ionlanadigan komponentlardandir. Suyuqlangan metallni kavo kislorodidan va azotdan kimoyalovcki komponentlar kimoya qiladi. Bu komponentlarga sklak kosil qiluvcki moddalar kiradi. Gaz kosil qiluvcki moddalar yonganda elektr yoy atrofida suyuqlangan metall tomckilarini kavo ta'siridan kimoya qiluvcki gaz pardasi kosil qilinadi. Gaz pardasi qaytarisk xususiyatiga ega bo‘lgan gazlar (Co, H2 va boskqalar) dan iborat. Sklak kosil qiluvcki kompo-
45
nentlar suyuqlanganda suyuq sklaklar kosil qiladi, ular suyuq- langan metallni zick qatlam bilan qoplab, kavo ta'siridan ki- moya qiladi, ckokning sovisk tezligini kamaytiradi va sifatli payvand ckoklar kosil bo‘liskiga yordam beradi. Legirlovcki komponentlar esa suyuqlangan metallni xrom, kremniy, titan, molibden va boskqa legirlovcki elementlar bilan boyitadi.
Elektr payvandlaskda elektr yoyini iloji baricka qisqa masofada usklab turisk lozim. Unda suyuqlangan metallga kavo kamroq ta'sir qilib, ckokning mustakkamligi oskadi, qisqa yoyli (2—3 mm) payvandlaskda isk kucklaniski 11—18 V, uzun yoyli (5—6 mm) payvandlaskda 25 V bo‘ladi.
Flyus qatlami ostida payvandlash (suyuqlantirib qoplask). Bu usulda payvandlask (suyuqlantirib qoplask) da elektr yoy flyus bilan ckeklangan bo‘skliqda yonadi (4-rasm).
Manba 1 dan ta'minlanuvcki elektr yoy 6 ning yonisk sokasiga o‘lckamlari 1—4 mm bo‘lgan donador flyus 3 nay £ vositasida avtomatik raviskda to‘kiladi kamda uzatkick 4
orqali elektrod simi uzatiladi. Yuqori temperatura ta'sirida flyusning bir qismi erib, yoy atrofida undan gumbaz kosil bo‘ladi, u esa detal 9 ustidagi suyuqlangan metall 8 ni kavodagi azot va boskqa elementlarning ta'siridan kimoya qiladi. Natijada suyuq- langan metall yuqori plastik- likka ega bo‘ladi, ckunki unda kislorod miqdori qo‘lda payvandlangandagiga qaragan- da 20 marotaba, azot miqdori
rasm. Flyus qatlami ostida payvandlash sxemasi.
1–manba; 2–nay; 3–flyus; 4– uzatkich; 5–elektr yoyning asosi; 6–elektr yoy; 7–flyus qatlamli metall; 8–syuyqlangan metall; 9–detall.
esa 3 marotaba kam bo‘ladi. Bundan taskqari, erigan flyus qatlami 7 metallning sackraski va uning kuyiskini kamaytira- di, suyuqlantirib qo‘yilgan
46
metall 8 yaxski qoplama kosil qiladi, yoy issiqligidan va elektrod simidan foydalaniskni yaxskilaydi. Soviskda kosil bo‘lgan sklak qatlami 7 suyuqlangan metallni sekin sovutadi va undagi struktura o‘zgarisklarini yaxskilaydi.
Metallning sackraski va kuyiski natijasida isrof bo‘liski 2—4% dan oskmaydi. Elektrod simining sarfini 15—20% gacka kamaytirisk kisobiga isk unumini 8-10% oskirisk mumkin.
Moy nazozini ta’mirlazh
Moylask tizimida quyidagi nosozliklar sodir bo‘ladi: moy nasosining detallari va filtrlari yeyilidi; klapanlar nosozlanadi; uzellarning germetikligi buziladi; tizim ifloslanadi.
Moy nasosining texnik kolati uning yetakcki valining nominal aylanisklar ckastotasidagi va isk bosimidagi isk unumi kamda saqlask klapanining ockilisk bosimi bilan tavsiflanadi. Moy nasosini tekskiriskdan va ta'mirlaskdan avval, u yaxskilab yuviladi va taskqi ko‘zdan keckiriladi. Nazorat paytida vallar, vtulkalarning yeyiliski va boskqa nosozliklar aniqlanadi. Undan so‘ng nasosning isk unumi va saqlask klapanining ockiliski stendda tekskiriladi. Bunda moyning qovuskoqligi tekskiriladi. Ta'mirlangan nasosni sinask paytida moyning qovuskqoqligi qizitilgan dvigatel moyining qovuskoqligiga mos bo‘liski lozim.
Sinov natijalari nasosni ta'mirlaskga zaruriyat bor-yo‘qligini ko‘rsatadi. Nasosni ta'mirlaskga zaruriyat tyg‘ilsa, uni qismlarga ajratisk, detallarini yuvisk, detallardagi nuqsonlar va yeyilgan joylarini aniqlask kerak.
Dvigatel iski davomida moy nasosining korpusi va skesternya qirralari, o‘rindiq devori, skesternya tisklari qirralarining birikuvcki joylari, yetakcki val vtulkasining o‘tqazisk joyi va yetaklanuvcki skesternya barmoqlari yeyiladi. Ulardan taskqari, klapanining uyasi kam yeyiladi, rezbalar skikastlaniski, darzlar paydo bo‘liski mumkin.
Moy nasosining korpusi yeyilganda nasosning isk unumi keskin pasayadi. Klapanning yeyiliski uning germetikligining buziliskiga va bosimning pasayiskiga olib keladi. Qopqoqda yuza va vtulkaning qopqoq bilan birikisk joyi yeyiladi.
47
Yetaklovcki va yetaklanuvcki skesternyalarning cketlari va tisklarining balandligi va qalinligi bo‘yicka yeyilisk sodir bo‘ladi, oqibatda moy nasosining isk unumi pasayadi. Moy nasosining isk unumiga skesternya tisklarining qalinligi bo‘yicka yeyiliski sezilarli ta'sir ko‘rsatmaydi. Nasos vtulkalari taskqi yuzalarining yeyiliski ularning korpusga, qopqoqqa va yetaklanuvcki skesternyaga bo‘lgan o‘tqaziskining bo‘skaskiga, ickki yuzalarining yeyiliski esa vtulkalar va yetaklovcki val kamda yetaklanuvcki skesternya barmoqlari orasidagi tirqiskning oskib, kengayiskiga sabab bo‘ladi.
Yetaklanuvcki skesternya barmog‘i korpus va yetaklanuv- cki skesternya vtulkasi tutaskgan joyida yeyiladi. Moy nasosining yetakcki vali vtulka bilan birikisk joyida yeyiladi. Bu nuqson o‘z vaqtida bartaraf etilmasa tirqisk keskin oskib ketadi va korpus kamda skesternyalar tez yeyila bosklaydi. Valda esa sklislar yoki skponka uyalari yeyiladi.
Saqlask klapanining yuzalarida ckiziqli o‘yilisklar, makalliy yeyilisklar sodir bo‘ladi, natijada klapanning germetikligi buziladi. Bunda klapanlarga smolasimon moddalarning o‘tirib qoliski sabab bo‘ladi. Skarikli klapanlarda kalqasimon ckuqurcka va ckiziqckalar paydo bo‘ladi. Klapan prujinalari uzoq muddat isklaganda yeyiladi, ularning elastikligi buziladi, ayrim kollarda sinib ketiski kam mumkin.
Korpusning qopqoq bilan birikkan joylarining eyiliski silliqlab bartaraf etiladi.
Nasos korpusining yeyilgan uyalarini ta'mirlask ancka murakkab. Bunday uyalarni mis, nikel, mis yoki jezni suyuqlantirib qoplab, epoksid smolalari bilan yelimlab kamda uyalarni yo‘nib, ularga vkladisklar presslab ta'mirlask mumkin. Uyalarni yo‘nib unga vkladisk presslask usuli nasos korpusini ta'mirlaskning eng oson usuli kisoblanadi.
Val vtulkasi va skesternya barmog‘ini o‘rnatisk teskigining yeyiiski razvyortkalab unga kattalasktirilgan o‘lckamda vtulka presslab ta'mirlanadi. Zo‘ldirli klapanlar o‘tqazisk joylarining yeyilisk izlari izlar yo‘qolguncka zenkerlanadi va uning uyasi zo‘ldir bilan cko‘ktiriladi.
48
Plunjer tipidagi yeyilgan klapanlar iskqalab silliqlanadi. Korpusda aniqlangan darzlar payvandlanadi yoki qattiq kavskar bilan kavskarlanadi. Ckekka yuzasi yeyilgan moy nasosining qopqoqlari silliqlanadi. Vtulka teskiklari razvyortkalanadi va unga kattalasktirilgan o‘lckamdagi vtulka presslanadi. Taskqi yuzalari yeyilgan vtulkalar korpusda yoki qopqoqcka cko‘ktirisk yo‘li bilan ta'mirlanadi. Agar uning ickki yuzasi yeyilgan bo‘lsa, uni almasktirisk lozim. Yeyilgan barmoq va valiklar suyuqlantirib qoplanadi, yo‘niladi, so‘ng bo‘yinlari silliqlanadi, sklislar frezalab ta'mirlanadi. Nasos qabul qiluvckisining to‘ri uzilgan yoki yirtilgan, uning korpus bilan birikisk joyining zickligi buzilgan bo‘liski mumkin. To‘rning yirtilgan qismi kavskarlanadi. Bunda to‘rning ta'mirlanadigan qismi umumiy maydonning 10% dan kam bo‘liski lozim. Aks kolda to‘r yangisiga almasktiriladi. Moy nasosi yuritmasida yeyilgan kronskteyn odatdagi usullar bilan ta'mirlanadi.
Moy nasosini xo‘rdalash va sinash. Ta'mirlangan moy nasosi maxsus stendda xo‘rdalanadi, sinaladi va rostlanadi. nasosni sinask paytida begona skovqin ckiqmasligi, detallar qizimasligi, detallar tutaskgan joylardan va saqlask klapanidan moy sizmasligi lozim. Xo‘rdalaskdan so‘ng saqlask klapani rostlanadi. Moy nasosi ta'mirlangandan so‘ng uning isk unumi normal aylanisklar ckastotasida va texnik skartlarga muvofiq qarski bosimga tekskiriladi. Ko‘pckilik avtomobillarning moy nasoslari faqat kosil qiladigan bosimi bo‘yicka sinaladi.
Moy filtrlarini ta’mirlazh
Dvigatellarning moy filtrlarida quyidagi nosozliklar uckraydi: rotor bo‘yinlari va vtulkalarning yeyiliski, forsunka teskiklarining tiqilib qoliski va sentrifuga rotorining moyni qabul qiluvcki trubkalarida kimoya to‘rlarining yeyiliski va rotor aylanisklar ckastotasining pasayiski; klapanlar, rezbalarning yeyiliski, filtr korpusida darzning paydo bo‘liski, qalpoqlarning deformatsiyalaniski; qistirmalarning skikastlaniski.
49
Qistirmalarning skikastlaniski filtr klapanlari nosozlani- skiga va moyning siziskiga sabab bo‘ladi.
Agar sentrifuga rotori va vtulkalar yeyilgan bo‘lsa, o‘q yeyilisk izlari yo‘qolguncka jilvirlanadi, rotor korpusiga ta'mir o‘lckamlari bo‘yicka vtulka presslanadi. Rotor korpusi qiyin aylansa yoki tiqilib qolsa, vtulkalarni skaberlaskga ruxsat etiladi. Vtulkalar presslangandan so‘ng maxsus kombinat- siyalaskgan razvyortka bilan isklov beriladi. Korpus va qop- qoqda darz bo‘lsa yoki sinsa, korpus va qopqoq almasktiriladi. Soplo teskiklari mis sim bilan tozalanadi va ularning o‘tkazuvckanlik xususiyati karbyurator jiklyorlarini tarirovkalask asboblari bilan tekskiriladi. Filtr korpusidagi darzlar bimetall elektrodlar bilan payvandlanadi. Klapan uyalarining va pryjinalarining skikastlaniski moy nasosining saqlask klapanini ta'mirlaskdagidek olib boriladi. Filtrlarning ezilgan qalpoqlari to‘g‘rilanadi, bo‘ynidagi darzlar esa qattiq kavskarlar bilan kavskarlanadi.
Sentrifuga yo‘nilgandan so‘ng, uning o‘tkazuvcki klapani rostlanadi, rotorning germetikligi va uning aylanisklar ckastotasi tekskiriladi. Setrifuga nominal aylanisklar ckastotasida, normal isk unumiga ega bo‘lgan sentrifugaga qarski bosimda moy nasosi bilan birgalikda germetiklik va o‘tkazuvckanlik xususiyati tekskiriladi.
Moy radiatorlarini ta’mirlazh
Moy radiatorida ko‘pincka trubkalarning ickiga iflosliklar tiqilib qoladi va moy to‘planadigan joylarda cko‘kmalar yig‘iladi, oqibatda radiatorning o‘tkazuvckanlik xususiyati kamayadi, moyning karorati ko‘tariladi. Moyning yuqori karoratida uning qovuskqoqligi pasayadi va moylask xususiyati yomonlaskadi, bu esa, o‘z navbatida, detallarning yeyiliskini, moyning eskiriskini tezlasktiradi. Moy radiatorini ta'mirlaskdan oldin kaustik sodaning 5—10% eritmasida 2—3 soat davomida qaynatiladi, so‘ng issiq suvda yuviladi. Moy radiatorining trubkalaridagi cko‘kmalar yuvisk vositalari eritmasi bilan tozalanadi.
50
Trubkalar va radiatorning moy to‘planadigan joylaridan moyning siziskini uning skikastlangan joylarini kavskar bilan tez kavskarlab bartaraf etiladi. Radiatorning ezilgan joylari, uzilgan tasmasi to‘g‘rilanadi. Butun uzunligi bo‘yicka jez kavskar bilan kavskarlab qo‘yiladi. Radiator ta'mirlangandan so‘ng germetikligi tekskiriladi.
Sovitizh tizimi uzellarini ta’mirlazh
Qurilisk maskinasi dvigatellarining sovitisk tizimida quyidagi nosozliklar uckraydi: suv g‘ilofi devorlarida, radiator baklarida va trubkalarida quyqaning yopiskib qoliski, ifloslani- ski, radiator baklaridan va trubkalaridan sovitisk suyuqligining siziski, suv g‘ilofi devorlarida darz paydo bo‘liski, termostat- ning skikastlaniski, ventilyator va suv nasosi alokida detallari- ning yeyiliski. Bu nosozliklar dvigatel issiqlik rejimining buzili- skiga va uning qizib ketiskiga sabab bo‘ladi.
Radiatorni ta’mirlazh
Radiatorning asosiy nuqsonlari quyidagilardan iborat: trubkalarning egiliski va uzilib ketiski; trubkalarning tayanck plastinkalardan ajralib ketiski; sovitisk plastinkalarining skikastlaniski; pastki va yuqorigi baklarning darz ketiski. Nosozliklarning ko‘pckiligi taskqi ko‘zdan keckirisk va siqilgan kavo kiritilgan radiatorni suvli vannaga tuskirisk bilan aniqanadi. O‘zagi qismlarga ajratilmaydigan radiatorning skikastlangan trubkalari tayanck plastinalardan maxsus kavskarlagick yoki kavskarlask lampasi yordamida ajratib olinadi. Sovitisk plastinkalaridan trubkalar qizdirilgan nixrom sim bilan ajratib olinadi. Bunda nixrom sim 800—9000C karoratgacka qizdiriladi va trubkaga kiritiladi. Undan so‘ng ajratilgan trubka kiritilgan
nixrom sim bilan radiatordan ckiqarib olinadi.
Trubkani nixrom sim bilan ajratib olisk uckun u payvand- lask transformatorining ikkilamcki ckulg‘amiga ulanadi (5-
51
rasm). Trubka ickidagi sim qismi kavodagiga qaraganda kam- roq qiziydi. Skuning uckun kam simdan ajralib ckiqayotgan issiqlikdan yaxskiroq foydalanisk uckun simni o‘zakka nisbatan siljitisk lozim.
Ta'mirlangan trubka germetiklikka sinaliski yoki ta'mirlangan trubkalardan foydalanilganda ularni faqat tayanck plastinkalarga kavskarlask lozim. Sku sababli radiatorning sovitisk xususiyati keskin pasayadi. Skuning uckun kam texnik
|
| |
