64
texnologik jarayonlarni qo‘llash orqali mehnat unumdorligini oshirish;
chiqindilarning minimal miqdori; sarflanadigan materiallarni keyinchalik
ishlatish va ishlab chiqarish chiqindilari to‘la ishlatiluvchi texnologik
jarayonlarni qo‘llash
imkoniyati; ma’naviy eskirgan uskunalarning
turlariga nisbatan mahsulot birligiga energiya va xomashyo sarfini
qisqartirish; ishlab chiqarish maydonlarini qisqartirish.
Bundan tashqari uzoqni ko‘ruvchi importerlar xarid qilinayotgan
texnologiya va uskunalarga quyidagi talablarni ham qo‘yadi:
1. Texnologik jarayonlar sanoati rivojlangan mamlakatlarning
zavodlarida patentlangan va sinalgan bo‘lishi kerak.
2. Uzatilayotgan texnologiyalar mahalliy sharoitlar, xususan mahalliy
xomashyo resurslariga moslashtirishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Bundan
tashqari importer xarid qilingan texnologiya
va uskunalarni keyinchalik
takomillashtirish imkoniyatiga ham ega bo‘lishi zarur.
3. Ishlab chiqarish xarajatlari minimal, hech bo‘lmaganda ma’naviy
eskirgan uskunalarning turlariga nisbatan past bo‘lishi kerak.
4. Xarid qilinayotgan texnologiyalar va uskunalar, xaridorning
zavodida ilgari o‘rnatilgan agregatlarga mos kelishi zarur.
5. Uskuna yetkazib beruvchining taklifi tez yemiriluvchi detallarning
ishchi chizmalarini (mahalliy korxonalarda ularni tayyorlash imkoniyatiga
ega bo‘lish uchun), shuningdek uskunani o‘rnatish va ishlatish uchun mos
xizmatlar va texnologiyalarning ro‘yxatini ham keltirishi kerak.
Tajribali importerlar muzokaralarda narxlar, texnik shartlar va
yetkazib berish muddatlarini muhokama
qilish bilan bir vaqtda
moliyalashtirish shartlarini ham kelishib oladilar.
Xorijiy texnologiya va uskunalar samarali ishlashining zaruriy sharti
sifatida xaridor zavodida ishlab chiqarish infratuzilmasi va yetarli texnik
madaniyat darajasiga ega malakali mutaxassislarning mavjudligi xizmat
qiladi. Tajriba ko‘rsatishicha, yangi texnologiya mahsulot va xizmatlar
ishlab chiqarish yaxshi yo‘lga qo‘yilgan va tajribali xodimlarga ega
bo‘lgan, uzoq vaqt faoliyat ko‘rsatayotgan
eski zavodlarda eng qisqa
muddatda o‘zlashtiriladi.
Ko‘p hollarda import texnologiya va uskunalarni o‘zlashtirishdagi
jiddiy o‘zgarishlar yetkazib beruvchi va xaridor o‘rtasida o‘zaro
munosabatlarning yaxshi yo‘lga qo‘yilmaganligi yoki xaridorning
kontrakt imzolashdan oldin o‘z imkoniyatlarini to‘g‘ri hisobga
olmaganligi uchun resurslarining yetarli emasligi sababli vujudga keladi.
Bunday holda importerning boshqaruv xodimlarini ishlab chiqarishni
rivojlantirishning uzoq muddatli yo‘nalishlarini hisobga olmasdan qisqa
65
muddatli masalalarni hal qilishga urinishi va uning ishlab chiqarishga
umuman yangi texnologik jarayonlarni tatbiq
etish qaltisligiga moyil
emasligi natijasida import texnologiya va uskunalar uzoq vaqt davomida
ishlatilmay turadi.
Shu bilan birga, yangi texnologiyalarni xarid qilishda shoshma-
shosharlik qilish kontrakt imzolash chog‘ida importerning uskuna
imkoniyatlarini to‘la anglamasligiga olib kelish holatlari ham uchraydi.
Natijada importer o‘zining yetarli bilimga ega emasligini ko‘rsatadi va
ushalmagan umidlar og‘ushida qoladi.
Import texnologiya va uskunalarni qabul qilish, yig‘ish, o‘rnatish va
foydalanishga tushirish ishlariga jalb qilingan xodimlarning soni kafolatli
sinovlar davri yaqinlashishi bilan qisqarib boradi (2.3.1-rasm).
