-mavzu: Sug‘urta tashkilotining iqtisodiyoti va uni moliyaviy barqarorligi

1. 
   Sug‘urta faoliyatida iqtisodiy munosabatlar va ularning paydo bo‘lishi
   
2. 
   Sug‘urta tashkilotlarining moliyaviy resurslari va moliyaviy natijasi
   
3. 
   Sug‘urta tashkilotlarining moliyaviy barqarorligiga ta’sir qiluvchi omillar tahlili
   

• 
  fuqarolar va sug‘urta tashkilotlari o‘rtasida shakllanadigan fuqarolik-huquqiy munosabatlar;
  
• 
  sug‘urta tashkilotlari o‘rtasida yuzaga keladigan o‘zaro munosabatlar;
  
• 
  fuqarolar va maxsus davlat organlari o‘rtasida paydo bo‘ladigan fuqarolik-huquqiy munosabatlar;
  
• 
  sug‘urta tashkilotlari va maxsus vakolatli davlat organi o‘rtasida paydo bo‘ladigan fuqarolik-huquqiy munosabatlar.
  

• 
  sug‘urta, birgalikda sug‘urtalash va qayta sug‘urta shartnomalari bo‘yicha kelib tushadigan sug‘urta mukofotlari;
  
• 
  sug‘urta zaxirasining qaytim summasi (sug‘urta zaxirasining keyingi yilga o‘tadigan qismi);
  
• 
  qayta sug‘urtaga berilgan shartnomalar bo‘yicha olingan komission mukofotlar, tant’emalar va boshqalar;
  
• 
  sug‘urta agenti, sug‘urta brokeri, syurveyer va avariya komissari xizmatlarini ko‘rsatganlik uchun komission mukofotlar;
  
• 
  qayta sug‘urtaga berilgan sug‘ura shartnomalari bo‘yicha qayta sug‘urtalovchilar tmonidan zararning qoplangan qismi.
  

• 
  sug‘urta zaxiralarini joylashtirishdan olingan daromadlar;
  
• 
  qayta sug‘urtaga qabul qilingan sug‘urta shartnomalari bo‘yicha depo mukofotlarga hisoblangan foiz daromadlari;
  

• 
  asosiy vositalar, materiallar va boshqa aktivlarni sotishdan olingan daromadlar;
  
• 
  o‘tgan davrlarda hisobdan chiqarilgan debitorlik qarzlarini qoplash uchun kelib tushgan summalar;
  
• 
  hisobdan chiqarilgan kreditorlik qarzlari;
  
• 
  qonunchilik bilan cheklanmagan boshqa faoliyatni amalga oshirishdan olingan daromadlar.
  

• 
  sug‘urta tashkilotining xodimlariga to‘lanadigan mehnat haqi;
  
• 
  sug‘urta agenti va brokeri xizmatlarini ko‘rsatganlik uchun to‘langan komission haqlar;
  
• 
  sug‘urta agentlarining sug‘urtalanuvchilar joylashgan joylarga borish va qaytish xarajatlari;
  
• 
  sug‘urta tashkilotining boshqaruv apparati xodimlarini saqlash, kompaniyaning bo‘linma, filiallarini saqlash ularning moddiy texnik bazasini ta’minlash xarajatlari;
  
• 
  sug‘urta faoliyatini amalga oshirish bilan bog‘liq xizmatlarni ko‘rsatgan boshqa tashkilotlarga to‘lanadigan xaqlar;
  
• 
  sug‘urta polislari blanklari, kvitansiyalari, ariza, mulkni ko‘rikdan o‘tkazish, sug‘urta hodisasining yuz berganligi to‘g‘risida dalolatnomalar blanklarini tayyorlash xarajatlari va boshqalar;
  
• 
  sug‘urta tashkilotining faoliyati bilan bog‘liq safar xarajatlarining barchasi;
  
• 
  boshqa sug‘urta tashkilotlarining vakillarini qabul qilish va xizmat ko‘rsatish bilan bog‘liq xarajatlar;
  
• 
  kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash bilan bohliq xarajatlar;
  
• 
  reklama xarajatlari;
  
• 
  axborot va konsultativ xizmatlarni to‘lash;
  
• 
  yillik balans va moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobotlarni matbuotda chop ettirish xarajatlari;
  
• 
  asosiy vositalarning qayta tiklanishi uchun qilanadigan ammortizatsiya ajratmalari;
  
• 
  nomoddiy aktivlarning ammortizatsiyasi;
  
• 
  majburiy sug‘urta bo‘yicha qilinadigan xarajatlar;
  
• 
  o‘z mol-mulkini ixtiyoriy sug‘urtalash bilan bog‘liq xarajatlar;
  
• 
  banklardan olingan kreditlar bo‘yicha foizlarni to‘lash xarajatlar;
  
• 
  soliqlar, yig‘imlar va boshqa majburiy tartibdagi yig‘imlar va to‘lovlar;
  
• 
  byudjetdan tashqari fondlarga majburiy ajratmalar.
  

• 
  sug‘urta zaxiralarini investitsiya qilishdan olingan zararlar;
  
• 
  qayta sug‘urtalash mukofotlari bo‘yicha kompaniya tomonidan hisoblangan foizlar;
  
• 
  sud bilan bog‘liq xarajatlar;
  
• 
  undirib olish mumkin bo‘lmagan debitorlik qarzlarni hisobdan chiqarish;
  
• 
  avval vujudga kelgan qarzlardan voz kechish;
  
• 
  moddiy qimmatliklarni sotish va yo‘qotishdan olingan zararlar;
  
• 
  tabiiy ofatlar va boshqa hodisalar oqibatida etgan zararlar.
  

• 
  sug‘urtalash (birgalikda sug‘urtalash) shartnomalari bo‘yicha to‘langan sug‘urta qoplamalari summasi;
  
• 
  sug‘urta hodisasi bo‘yicha zararlarni bartaraf etish va sug‘urta qoplamasini to‘lash bilan bog‘liq xarajatlar;
  
• 
  baxtsiz hodisalar, sug‘urtalangan mulkning shikastlanishi yoki zararlanishini oldini olish bilan bog‘liq chora-tadbirlarni moliyalashtirish zaxirasiga qilinadigan ajratmalar;
  
• 
  qayta sug‘urtalash operatsiyalari bo‘yicha hisoblangan komission mukofotlar va tantemalar.
  

• 
  sug‘urtalash va birgalikda sug‘urtalash bo‘yicha (birgalikda sug‘urtalash shartnomasida belgilangan ulush doirasida), kelib tushgan mukofotlarning umumiy hajmidan qayta sug‘urtaga berilgan shartnomalar bo‘yicha mukofotlar chegirilgan holda;
  
• 
  plyus qayta sug‘urtaga qabul qilingan sug‘urta shartnomalari bo‘yicha kelib tushgan mukofotlar;
  
• 
  plyus/minus qayta sug‘urtalovchining ulushi chegirilgan holdagi ishlab topilmagan mukofotlar zaxirasining o‘zgarish natijasi (keyingi matnlarda RNP);
  
• 
  plyus/minus qayta sug‘urtalovchining ulushi chegirilgan holdagi xabar qilingan, lekin bartaraf etilmagan zararlar zaxirasining o‘zgarish natijasi;
  
• 
  plyus/minus qayta sug‘urtalovchining ulushi chegirilgan holdagi sodir bo‘lgan, lekin xabar qilinmagan zararlar zaxirasining o‘zgarish natijasi;
  
• 
  plyus/minus qayta sug‘urtalovchining ulushi chegirilgan holdagi hayot sug‘urtasi bo‘yicha zaxiraning o‘zgarish natijasi;
  
• 
  plyus/minus qayta sug‘urtalovchining ulushi chegirilgan holdagi boshqa texnik zaxiralarning o‘zgarish natijasi;
  
• 
  plyus sug‘urta agenti, brokeri, vositachisi xizmatlarini ko‘rsatganlik uchun komission va boshqa hisoblangan mukofotlar;
  
• 
  syurveyer, avariya komissari-adjaster xizmatlarini ko‘rsatganlik uchun mukofotlar;
  
• 
  bevosita sug‘urta xizmatlarini ko‘rsatishdan olingan boshqa daromadlar.
  

Umumiy sug‘urta sohasida, yoki faqat qayta sug‘urta sohasida faoliyat yurituvchi sug‘urta tashkilotlari uchun to‘lov layoqatining marjasini meyori miqdori quyidagi uchta miqdordan eng kattasi hisoblanadi⁵⁴:

• 
  faqat qayta sug‘urta faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziyaga ega bo‘lgan sug‘urta tashkilotlari;
  
• 
  sug‘urta faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziyaga ega bo‘lgan va qonunchilikda belgilangan minimal ustav kapitaliga ega bo‘lgan sug‘urta tashkilotlari(qayta sug‘urta uchun);
  
• 
  quyidagi reyting ko‘rsatkichiga ega bo‘lgan chet el sug‘urta kompaniyalari:
  
• 
  “Moodys Investors Services” reyting agentligining “Vaa3” dan kam bo‘lmagan reytingiga ega bo‘lgan;
  
• 
  “Standard and Poors corporation” reyting agentligining “VV+” dan kam bo‘lmagan reytinga ega bo‘lgan;
  
• 
  “Fich, Inc.” Reyting agentligining “VV-” dan kam bo‘lmagan reytinga ega bo‘lgan;
  
• 
  “A.M. Best Company, inc.” Reyting agentligining “I+” dan kam bo‘lmagan reytinga ega bo‘lgan;
  
• 
  “Ekspert - RA” reyting agentligining “A++” dan kam bo‘lmagan reytinga ega bo‘lgan chet el sug‘urta kompaniyalari qayta sug‘urta bilan shug‘illanishi mumkin.