Sanoat korxonalarining barchasida bugungi kunda texnologik jarayonlarning

192 
Tekshirilayotgan gaz aralashmasining temperaturai issiqlik almashtirgich 1 
yordamida turg‘unlashadi. Aralashma sarfining doimiyligi o‘lchash o‘zgartkichi 2 
ni rotametr 3 orqali shuntlash yo‘li bilan ta’minlanadi. Shu sababli tizim 
kirishidagi gaz sarfining tebranishlari o‘zgartkichdan o‘tish tezligiga ta’sir 
qilmaydi, chunki a va b nuqtalar orasidagi bosimlar farqi doimiy bo‘lib qoladi. 
O‘zgartkichning gazli bo‘shlig‘i ko‘ndalang kanalli halqa kamera 4 shaklida 
diamagnit materialdan ishlanadi. Kanalning kirish qismi doimiy magnit maydon 
orasiga joylashadi, uning ichida esa Rt3, Rt4 ikki seksiyali platina chulg‘amlar 
o‘rnatiladi, bu chulg‘amlarning qarshiligi nomuvozanat ko‘prikning ikki yelkasini 
hosil qiladi. Agar boshlang‘ich aralashmada kislorod bo‘lmasa, ko‘ndalang 
kanalda harakat bo‘lmaydi. Aralashmada kislorod bo‘lsa, uning molekulalari 
magnit maydoniga yo‘nalib, kanalga tortiladi. Rt chulg‘amlar o‘lchash sxemasi 
manbaining toki ta’sirida 1ОО...2ОО°C gacha qizdirilgani sababli kanal 4 ga 
kelgan kislorod ham qiziy boshlaydi. Temperatura ko‘tarilishi bilan magnitning 
kislorodga ta’siri kamayadi, shuning uchun gazning yangi qismi magnit maydon 
xududiga tortilib, qizigan kislorodni xalqa kameraga itaradi. 
Gazning hosil bo‘lgan konveksion oqimi issiqlikni asosan chulg‘amdan oladi, 
shuning uchun seksiyalar temperaturai har xil bo‘lib qoladi.
R
t3
va R
t4
qarshiliklarning tekshirilayotgan gaz konsentratsiyasiga mutanosib 
o‘zgarishi natijasida, ko‘prikning o‘lchash diagonalida nobalanslik signali paydo 
bo‘ladi. Bu signal shkalasi kislorodning foiz miqdorida darajalangan avtomatik 
potensiometr orqali o‘lchanadi. O‘lchash ko‘prigi stabillashgan ta’minlash 
manbaidan (STM) ta’minlanadi. Qarshilik R5 ko‘prik manbaining tok kuchini 
o‘rnatish uchun xizmat qiladi; Rl va R2 doimiy manganin qarshiliklar. 
Absorbsion-optik gaz analizatorlari.
Optik gaz analizatorlarida optik zichlik, 
sindirish koeffitsiyenti va boshqa optik xossalarning tekshirilayotgan komponent 
konsentratsiyasiga 
bog‘liqligidan 
foydalaniladi. 
Elektromagnit 
nurlanish 
jadalligining pasayishi yoki nurlanish oqimining tekshirilayotgan gaz spektorining 
infraqizil, ultrabinafsha yoki ko‘rinadigan qismlaridagi yutilishini o‘lchashga 
asoslangan absorbsion-optik usul ko‘proq tarqalgan. 

193 
Vodorod, ammiak, metan kabi gazlar infraqizil nurlarni, xlor, ozon, simob 
bug‘lari esa ultrabinafsha nurlarni yutadi. Shuning uchun tahlil qilinayotgan 
komponent turiga qarab bunday gaz analizatorlarida infraqizil yoki ultrabinafsha 
nurlanishdan foydalaniladi. 
Spektrning infraqizil sohasida ishlaydigan gaz analizatorlarida nurlatkichlar 
sifatida 700—800°С gacha qizdirilgan sim spirallaridan foydalaniladi. Spektrning 
ultrabinafsha sohasida ishlaydigan gaz analizatorlarida esa gaz ryazryad lampasi 
nurlanish manbai bo‘lib xizmat qiladi. 
Optik-absorbsion gaz analizatorlarining ko‘pi differensial sxema bo‘yicha 
qurilgan (133-rasm). Manba 1 dan olinadigan nurlanish oqimi yo‘lida yorug‘lik 
filtrlari 2 orasidan tekshirilayotgan gaz aralashmasi o‘tadigan ishlovchi kamera 3 
va aniqlanayotgan komponent qo‘shilmagan gaz aralashmasi bilan to‘ldirilgan 
taqqoslash kamerasi 4 o‘rnatiladi. Qabul qilgich 5 ish va taqqoslash kameralaridagi 
nurlanish jadalligi farqini qabul qiladi, aniqlanayotgan komponent miqdoriga 
mutanosib bo‘lgan nobalanslik signali esa kuchaytirgich 6 da kuchayib, o‘lchash 
asbobi 7 da qayd qilinadi.

Download 8,92 Mb.