139
Ferromaqnitlər dəyişən maqnit sahəsində yenidən maq-
nitlənərkən həmişə istilik formasında itkilər müşahidə olunur.
Bunlar histerezis və dinamiki itkilərə ayrılır. Dinamiki itkilər
maqnit materiallarında yaranan burulğan cərəyanlar ilə əmələ
gəlir. Bu cərəyanların qiyməti ferromaqnitin eleketrik
müqavimətindən asılıdır.
H-ın ilkin artması ilə M maqnitlənmə M
d
doyma
nöqtəsinə kimi artır. H-ı M
d
doyma nöqtəsindən azaltdıqda
azalma artma prosesi kimi getmir (əyri ilkin əyridən yuxarıda
yerləşir). Bu,
histerezis
adlanır. Prosesin başqa cür getməsi
onunla bağlıdır ki, sahə artdıqda nizamlanmış domenlər sahə
azaldıqda öz əvvəlki vəziyyətlərinə birbaşa qayıtmırlar. Xarici
sahə “0” qiymətini aldıqda belə, nümunə hələ də
maqnitlənməni özündə saxlayır (M
q
nöqtəsi). Buna qalıq
maqnitlənmə deyilir. Bu maqnitlənmənin “0” olması üçün H
K
sahəsi tədbiq olunmalıdır. Əgər biz istəsək ki, maqnitlənməni
sıfıra endirək, onda, əvvəlki sahənin əks istiqamətində
ferromaqnetikə sahə ilə təsir etməliyik. Bu sahənin gərginliyinə
H
k
koerstiv qüvvə deyilir. Koerstiv qüvvə
elektrik
induksiyasının sıfra bərabər olduğu bu nöqtəyə uyğun gələn
elektrik sahəsinin qiymətidir. Koersitiv adlanan bu sahə
domenləri
ilkin
vəziyyətə
qayıtmağa
məcbur
edir.
Ferromaqnitlərin maqnitlənmə əyrisinin
xarakteri maqnit
materiallardan istifadə edildikdə böyük əhəmiyyət kəsb edir.
4.2. Yumşaq maqnit materialları
Yumşaq
maqnit
materialları
yüksək
maqnit
nüfuzluluğuna, kiçik koersitiv qüvvəyə və az histerezis itkisinə
malik olduğundan
transformatorlarda, elektrik maşınlarında,
140
aparatlarda, ölçü cihazlarında və digər hallarda az enerji sərf
etməklə ən böyük maqnit induksiyası əldə olunmaqla tətbiq
edilir.
Burulğan cərəyanlarda olan itkiləri azaltmaq üçün
transformatorlarda yüksək elektrik müqavimətli bir-birindən
izolyasiya olunan polad vərəqələrdən ibarət yumşaq maqnit
materialları tətbiq edilir. Yumşaq maqnit materiallarına dəmir,
onun bəzi ərintiləri (permallay, alsifer və s.) və elektrotexniki
polad aiddir.
Şərti olaraq H
k
<800 A/m olanlar “yumşaq” maqnit mate-
rialları hesab olunur. Yüksək keyfiyyətli “yumşaq” maqnit ma-
teriallarda H
k
<1A/m olur.
Yumşaq maqnit materiallarına olan tələblərdən biri də
doyma induksiyasının qiymətinin böyük olmasıdır, yəni
maqnitkeçirici vahid en kəsik sahəsindən
maksimum maqnit
seli buraxmağa qadir olmalıdır. Maqnitkeçirici bir-birindən
izoləedilmiş vərəqələrdən yığılır.
Yumşaq maqnit materialların xassələri həm
xarici
amillərin, məs.
temperatur, mexaniki gərginlik və s., həm də
zaman təsirinə dayanıqlıq baxımından stabil olmalıdır. İstismar
zamanı bütün maqnit xarakteristikalarına nisbətən koersitiv
qüvvəsi və maqnit nüfuzluğu ən çox dəyişikliyə məruz qalır.
Maqnit yumşaq materiallardan ölçü cihazlarının hazır-
lanmasında, böyük induksiya almaq üçün
transformator
nüvələrinin və elektromaqnitlərin istehsalında istifadə edirlər.
Koersitiv qüvvəsi az, maqnit nüfuzluğu çox olan materi-
allar, maqnit yumşaq materiallardır.
Koersitiv qüvvəsi çox, maqnit nüfuzluğu az olan materi-
allar isə maqnit bərk materiallar adlanır. Maqnit yumşaq və
141
maqnit bərk materialların histerezis ilgəkləri aşağıdakı şəkildə
göstərilib (şəkil 4.7).
