18
qiymatida
u
k
=u
kopt.
xosila
, undan o’ng va chapda esa qiymat turli
belgilarga ega (rasm 1.2 v).
1.3 – rasm. Turg’unlik
Agar (1.2) tenglamalar tizimi chizqli differensial tenglamaga keltirilsa, unda
ob’ekt Chiziqli deb nomlanadi. Ob’ektni chiziqsiz differensial
tenglamalar orqali
ifodalansa, u chiziqsizga kiradi.
Boshqaruv ob’ekti mustaxkam, nomustaxkam va neytral bo’lishi mumkin.
Agar qisqa muddatli tashqi ta’sirdan so’ng vaqt o’tgach
dastlabki holatga qaytsa
yoki unga yaqin kelsa ob’ekt mustaxkam (chidamli) hisoblanadi. Chiziqsiz
ob’ektlar “kichkina” yoki “katta” aniq
chegaradan chetga chiqmasa, ob’ekt
mustahkam va umumankatta ta’sirda mustaxkam emas.
Agar mustahkam ob’ektda ta’sir masalan
qiymat τ davomida ega bo’lsa
(1.3-rasm) unda boshqarilayotgan koordinata
y
i
ma’lum vaqt o’tgach t>τ dastlabki
yoki shunga yaqin holatga qaytadi. Bunday ob’ektlar uchun o’lchanayotgan soqqa
ko’rinishidagi mexaniq analogi taklif qilinishi mumkin. Tashqi ta’sirdan siljishi
mumkin, ta’sir tugagach orqaga qaytadi (1.3-rasm, a). Mustahkam ob’ektlar
19
ba’zida o’zi rostlanuvchi deyiladi. Mustahkam bo’lmagan ob’ektlarda ta’sir
tugagach u qanchalik kichik bo’lishidan qat’iy nazar, boshqariladigan
koordinatalar o’zgarishini davom ettirib boradi. Bunday ob’ektlar uchun
mexaniq
analogi
g o’ng tepasidagi soqqa ko’rinishiga ega (1.3-rasm, b).
Impuls tugagach
soqqa muvozanat holatidan uzoqlasha boradi.
Neytral ob’ektlarda shunday ob’ektlarki ularda ta’sir tugagach muvozanat
o’rnatiladi soqqa esa dastlabki holatdan farqli bo’lib, hosil qilingan ta’sirga
bog’liqdir. Gorizontal tekislikdagi soqqa bu tipdagi ob’ektlarning mexaniq
analogidir (1.3-rasm, v). Neytral ob’ektlarni ba’zida o’zi rostlanmaydigan ob’ekt
deb nomlanadi. Lyapunov bo’yicha neytral ob’ektlar mustahkam ob’ektlarga
kiradi.
Mustahkam bo’lmagan ob’ektlar statik xarakteristikaga ega, uni tushuntirish
uchun maxsus qurilma yordamida sun’iy mustahkamlik holatiga keltiriladi. Qaysi
ob’ekt bo’lishidan qat’iy nazar uning chiziqsiz xarakteristikasidan
ish tartibiga
bog’liq holda mustahkam va nomustahkam holatda bo’lishi mumkin. Ob’ektlarda
jarayonlar regulyator va tasodifiy tashqi ta’sir holatida o’rganilishi mumkin.
