203
Ikkala faktorni hisobga olgan holda (o’qlarni siljishi va nisbiy burilishi)
birikmani yig’ish sharti
;
2
2
1
1
i
h
i
i
m
i
M
B
A
(8.9)
;
2
1
2
1
i
h
i
i
m
i
a
(8.10)
bu erda:
birikmadagi eng past oraliq masofa;
-
eng past diametrli teshik;
- valning eng yuqori diametri;
А
Б
A
i
h
i
i
m
i
1
1
;
(tekislikdagi val o’qi) va B (tekislikga perpendikulyar)
zanjirlar o’lchamlarini umumiy xatoliklari.
i
h
i
i
m
i
a
1
1
;
a va β(ikki tekislikda) burilishlar uchun zanjirlar o’lchamlarini
umumiy xatoligi.
(formula) uzunlikdagi burilishlarda boshlang’ich va
oxirgi zanjirlar joizligi
(dopuski);
Va oxirgi (xulosa) zvenoni hisobga olmagan holda A, B, a va V o’lchamlar
zanjiridagi zvenolar soni
8.5-rasm. Harakatlanuvchi yig’ma sxemasi.
204
Kafolatlangan oraliqni val vtulka birikmasida detal o’qlarining bir biriga
nisbatan siljishi:
5
,
0
5
,
0
5
,
0
2
1
0
0
0
B
B
B
(8.11)
2
2
2
0
2
0
1
B
B
K
K
K
(8.12)
bu erda: oraliq joizlik chegarasida o’qlarni bir biriga nisbatan o’rtacha
siljishi;
- nisbiy siljish;
0
,
B
- val va teshik o’lchamlari joizni o’rtacha koordinatasi;
0
,
B
- val va teshik o’lchamlari joizi;
,
0
,
B
,
- val va teshik orasidagi masofa hamda val, teshik o’lchamlarini nisbiy
bo’linishi koeffisienti;
,
B
K
K
- val va teshik o’lchamlarini sochilish koeffisienti.
Val va vtulka oralig’i normal qonuniyatlarga bo’yso’ngan holda quyidagicha
ko’rinishga ega bo’lishi mumkin.
2
2
0
3
B
(8.13)
val va teshik o’lchamlarini o’rtacha chetlanishi.
Birikma uchun oraliq chegarada bo’lsa
dx
e
x
a
2
3
2
2
0
3
2
2
(8.14)
O’lchamlar zanjiridagi oxirgi zvenoning aniqligi to’la, to’la emas va o’zaro
almashinuvchanlik hamda o’lchamiga yetkazish yoki
rostlash usullari yordamida
amalga oshiriladi.
Bu usullarni qaysi biri aniqlikni oshirishga olib kelishi har qanday holatda
ham iqtisodiy hisob kitoblar bilan asoslanishi kerak.
205
To’liq o’zaroalmashinuvchanlik usuli,
ayniqsa avtomatlashtirishda,
yig’ilayotgan birikma detallarini 100% nazorat qilish kerak bo’ladi. Bu o’z
navbatida ko’p mablag’ va kuch talab qiladi.
To’liq bo’lmagan o’zaroalmashinuvchanlik usulida aniqlikga bo’lgan talab
ancha susayadi, nazorat qilish uchun sarf harajatlar ancha kamayadi, ammo yig’ish
jarayoni bir oz murakkablashib ko’proq kuch talab qiladi.
SHunga qaramay ko’p zvenoli o’lcham zanjirlarida to’liq bo’lmagan
o’zaroalmashinuvchanlik usuli ko’p xollarda iqtisodiy afzalliklarga ega.
To’liq o’zaroalmashinuvchanlik usulida detallar tayyorlashdagi o’rtacha
oraliq (dopusk) quyidagicha aniqlanadi:
1
m
зам
cp
(8.15)
.tutashtiruvChi (oxirgi) zveno oralig’i;
.zvenolar umumiy soni.
To’liq bo’lmagan o’zaroalmashinuvchanlik usulida o’rtacha oraliq
1
m
t
cp
зам
cp
(8.16)
t
tavakkal qilish foizi.
cp
- o’rtacha nisbiy chetlanish.
Umuman olganda, birikmaning tutashtiruvchi o’lchami o’lchamlarni
hosil
qiluvchi kattalikni o’zgaruvchan funksiyasi ko’rinishida yozilishi ham mumkin.
,
........
,
,
1
3
2
1
m
A
A
A
A
f
A
U holda
1
1
2
2
1
1
.......
m
m
A
A
A
A
A
A
A
A
A
dA
(8.17)
.va x.k lar ...... larning tarqalish maydoni kattaligi hisoblanib
Ai
i
m
i
Am
m
A
A
A
A
A
A
A
A
A
A
A
1
1
1
1
2
2
1
1
......
(8.18)
206
Oxirgi tenglama shuni ko’rsatiadiki, yig’uv birikmasini kinematik zanjir
aniqligi oshirishni uchta asosiy yo’nalishi mavjud:
