19
18
davomi
O‘zlashgan qatlam o‘zbek tiliga qardosh bo‘lmagan tillardan o‘zlashgan
so‘zlardan tashkil topadi.
O‘zlashma so‘zlar, asosan, arab, fors-tojik, rus va jahon tillaridan olingan.
Bir bo‘g‘inda yonma-yon o‘z-
bekcha so‘zlar kelmaydi. rq, st,
rk, rt, rch, lt kabi qo‘llanish
uchraydi.
4
Qirq, ost, ust, berk, bo‘rt, art, arch,
elt kabilar. Baxt, go‘sht kabilar tojik-
cha so‘zlardir.
5
Turkiy so‘zlar omonim bo‘ladi.
Tut, yoz kabi.
6
So‘zlarning asosi asosan 1-2
bo‘g‘inli bo‘ladi.
Sevinch, quvonch kabi.
7
Bir bo‘g‘inli so‘zlar asosan
undosh+unli+undosh shaklida
bo‘ladi.
Kel, ket kabi.
Ikki bo‘g‘inli so‘z asosan ochiq
bo‘g‘inlardan tuziladi.
Bola, dala kabi.
8
So‘z oxiri e, o, o‘ tovushlari
bilan tugamaydi.
9
Mavqe, obro‘, xudo kabi so‘zlar
o‘zbekcha emas
Fe’ldan yasalgan har qanday
so‘z turkiy so‘z bo‘ladi.
10
Taroq, qo‘rqoq, tiniq kabi.
Fe’l, son, taqlid so‘zlar o‘z
qatlamga mansubdir.
11
Olmoq, ming, g‘iz-g‘iz kabi.
Arabcha so‘zlarning
xususiyatlari
h, f tovushlari, tutuq bel-
gili so‘zlar bo‘ladi.
Fursat, maftun, hayot,
hakam, ma’no, sa’va.
-ot, -at, -illo, -ullo, -iy,
-viy qo‘shimchalari bilan
tugaydigan so‘zlar bo‘ladi.
Adabiyot, shaxsiyat,
Abdullo, ilmiy, tarbiyaviy.
Faqat unlilar o‘zgartirilib
yangi so‘zlar hosil qilingan
bo‘ladi.
Hukm, hokim, hakam,
mahkama, hokimiyat;
kitob, kutubxona, maktab.
So‘z boshida ik, iq, ak,
mu,
ma kabi unsurlar
bo‘ladi.
Ikrom, iqror, akram,
maktab, mahorat.
qancha og‘ir bo‘lsa, jangda shuncha yengil bo‘ladi. Qozonda bori cho‘michga
chiqadi. Savollarga ishonch bilan javob berdingiz, to‘rt-beshtasining
to‘g‘riligiga sal shubha qilmasangiz, qolgan javoblardan ko‘nglingiz to‘q.
Bilgan odamga qiyin emas ekan: kompyuterga ro‘baro‘ bo‘lasizmi, qog‘oz-
dagi kataklarni to‘ldirasizmi, baribir. Boshqa talabgorlar ham qo‘l
qovushtirab turmagan, jiddiy tayyorgarlik ko‘rgan, albatta. Demak, talabgor
taqdirini umumiy ballar, balkim gohida bir ballning o‘ndan bir ulushi
hal etadi.
Yana hafta, o‘n kun orziqib kutish kerak. Mana, nihoyat, ro‘yxat
ham osildi. Yuragingizni hovuchlagancha odamlar orasini yorib kirib,
o‘zingizga tanish raqam (kodlar), to‘plagan ballaringizni qidirasiz. Boshda
hayajondan ko‘zlaringiz jimirlab kerakli raqamlarni ilg‘ay olmaydi. Keyin...
qadrdon raqamlarga ko‘zingiz tushadi. Ular tortilgan qalin chiziqning ustida
ekanligini ko‘rib (xayriyat!), yuragingiz “jig‘” etib ketadi. Beixtiyor, ko‘zingiz
namlanadi. Mening raqamlarim, bu – Menman! Qanchalik xursand
bo‘lganingiz yolg‘iz o‘zingizga ayon. Bir necha kun o‘tib qabul qilinganlar
ro‘yxatida – kodingiz qarshisida ismi sharifingiz chiqadi. Mana endi Siz
g‘olibsiz, tolibsiz!
“Tolibnoma”dan
