O‘zbek tili o‘quv fani dasturida fan mazmuniga qo‘yiladigan malakaviy
talablar quyidagicha belgilab qo‘yilgan:
KIRISH
“Davlat tili haqida”gi Qonunning qabul qilinishi tufayli mamlakatimiz
hududida o‘z madaniyati va an’analariga ega bo‘lgan 130 dan ziyod millat
vakillari farzandlarining o‘zbek tilini yanada samaraliroq o‘rganishlari uchun
yetarli shart-sharoit yaratilishi natijasida ta’lim boshqa tillarda olib borila-
digan o‘quv maskanlarida davlat tilini o‘qitishga bo‘lgan munosabat o‘zgardi.
Davlat tilini o‘rganish mamlakatimizda yashovchi har qanday millat
vakilining madaniyati darajasini ko‘rsatuvchi muhim omillardan hisoblanadi.
Bu borada ta’lim boshqa tillarda olib boriladigan o‘quv muassasalari
zimmasiga katta mas’uliyat yuklanadi. Bo‘lajak mutaxassisning kasbiy
layoqati va mahorati hozirgi davrda o‘z kasbi doirasida qo‘llanadigan soha
terminlarini, davlat tilida ish yuritish malakasini, nutq madaniyati asoslari
hamda notiqlik me’yorlarini ham bilishni taqozo etmoqda.
Ta’lim rus va boshqa mahalliy tillarda olib boriladigan oliy ta’lim
muassasalarida o‘zbek tilini o‘qitish barcha ijtimoiy fanlar ichida muhim
o‘rin tutadi. O‘zbekistonda yashab, o‘qish va ishlash jarayonida mahalliy
millat vakillari bilan teng munosabatda bo‘lib, barcha sohalarda erkin fikr
almashish hamda mutaxassisliklari doirasida davlat tilida ish yuritish uchun
o‘zbek tilini yetarli darajada egallashlari ko‘zda tutiladi.
O‘zbek tili davlat tili sifatida bakalavriatning birinchi bosqichida o‘qitiladi.
O‘zbek tili fanining asosiy mazmuniga quyidagi talablar qo‘yiladi.
1. O‘zbek tilida erkin muloqotga kirishish va ish yuritish malakasini
egallash (nutqiy kommunikativ malaka).
2. Til materiali va vositalari, xususan, ixtisoslik leksikasini nutqda qo‘llay
bilish uchun yetarli bilimlarni o‘zlashtirish (grammatik bilim va malaka).
3. Milliy madaniyat va umuminsoniy qadriyatlarni singdirish orqali
yuksak ma’naviyatli shaxsni tarbiyalash (milliy ma’naviy madaniyatni
egallash malakasi).
Ushbu mazmun asosan nutqiy kommunikativ malakani egallash orqali
o‘zbek tilini o‘rgatishning umumta’limiy maqsadini, milliy madaniyatni
egallash malakasi esa tarbiyaviy maqsadni ko‘zda tutadi
1
.
1
O‘zbek tili fanidan namunaviy dastur (bakalavr yo‘nalishi uchun). —
Toshkent, 2011. 3-b.
9
8
— milliy va umuminsoniy qadriyatlar, mutaxassisligiga oid mavzularda
bog‘lanishli matn tuza olishi va bunday matnlarni tarjima qilishi;
—o‘zbek xalqining tarixi, an’analari, urf-odatlari, mustaqil davlatimizning
ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti to‘g‘risidagi turli nutqiy vaziyatlarda erkin
muloqotga kirisha olishi;
— ixtisoslikka oid ilmiy atamalarni to‘g‘ri o‘qish, ma’nosini izohlay
bilish, ular ishtirokidagi gaplarni sintaktik jihatdan to‘g‘ri tuzishni bilishi
va amalda qo‘llay olishi;
— o‘z fikrini og‘zaki va yozma tarzda o‘zbek tilining grammatik qoi-
dalari, me’yorlariga amal qilgan holda mustaqil ifodalashi;
— o‘z ixtisosligi bo‘yicha lug‘atlardan foydalangan holda maqola, turli
rasmiy ish hujjatlarini tayyorlay bilishi;
— davlat tilida yetarli yozma savodxonlikka ega bo‘lish, ish yuritish
ko‘nikmalarini mehnat faoliyatiga erkin tatbiq eta bilishi;
— o‘zbek tilidagi turli matnlarni, xususan, ixtisoslikka oid matnlarni
tushunib o‘qishi va tarjima qilishi;
— o‘zbek tilining lug‘aviy boyligi va ixtisoslik atamalaridan o‘rinli
foydalanish, ular yordamida o‘z fikr-mulohazalarini asosli bayon etish
tajribasiga ega bo‘lishi zarur.
Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan 2011-yilda o‘zbek tili
fanidan yangi namunaviy dastur tasdiqlandi. Mazkur dastur 70 soatga
mo‘ljallangan. Sizga taqdim qilinayotgan qo‘llanmada 24 ta nutqiy mavzu
yuzasidan o‘quv materiali taqdim qilingan. Ularda Siz — talabalarning
o‘zbek tilidan egallagan bilim, malaka va ko‘nikmalalaringizni mustah-
kamlash, tanlagan ixtisosligingiz doirasida davlat tilini puxta egallashlaringizga
ko‘maklashish, nutqingizni kasbiy atamalar bilan boyitish nazarda tutilgan.
Har bir nutqiy mavzu bo‘yicha asosiy matn keltirilib, ularga qo‘shim-
cha matn, ya’ni bayon qilingan o‘quv materialini mustahkamlash va
chuqurlashtirishga, amaliy ko‘nikma va malakalaringizni rivojlantirishga
xizmat qiluvchi o‘quv materiali kiritilgan. O‘rganilishi zarur bo‘lgan o‘zbek
tilining grammatik qoidalari yuzasidan nazariy ma’lumot tushunarli, sodda
tilda bayon qilingan.
Har bir mavzu yuzasidan topshiriqlar, muammoli va qiziqarli savollar
taqdim qilingan. Bunday materiallarning berilishi olgan nazariy bilim-
laringizni amaliyotda qo‘llashga yordam beradi.
Ayniqsa, uyga vazifa sifatida taqdim qilinishi nazarda tutilgan top-
shiriqlarga alohida ahamiyat qaratilganligi, sizlarning imkoniyatlaringiz
Bakalavr “O‘zbek tili” fani bo‘yicha:
— o‘zbek tili mansub bo‘lgan til oilasi va guruhi, o‘zbek tilining fone-
tikasi va morfologiyasi, o‘zbek tilining gap qurilishini;
— o‘zbek tilining so‘z boyligi, xususan, ixtisoslik leksikasining qo‘lla-
nishi, ma’nolari, sinonimiyasi va uslubiy xususiyatlarini;
— o‘zbek tilining publitsistik va ilmiy uslubini;
— rasmiy-idoraviy nutq uslubi xususiyatlari va davlat tilida hujjat tu-
zish, ish yuritish madaniyatini;
—o‘zbek tilida sintaktik jihatidan to‘g‘ri gap tuza olishni;
— bog‘lanishli matn tuzish, uni ijodiy o‘zgartirish, qisqartirish va
kengaytirishni;
— tanlagan sohasidagi axborot materiallarini o‘zbek tiliga va aksincha
o‘z ona tiliga erkin tarjima qilishni;
— og‘zaki va yozma nutqda o‘zbek tilining grammatik qoidalarini qo‘l-
lay olishi, o‘z ixtisosligi bo‘yicha o‘zbek tilida maqola, risolalar tayyorlash-
da lug‘atlardan foydalana olish;
— so‘zlarni o‘rinli qo‘llay olish, o‘qish va keyingi mehnat faoliyati
jarayonida o‘zbek tilida muloqotga kirisha olish, yetarli yozma va og‘zaki
savodxonlikka ega bo‘lish;
— o‘zbekcha nutqning barcha uslublarida bitilgan matnlarni o‘rganish-
da egallagan bilim va ko‘nikmalarini qo‘llash, o‘zbek tilida ish yuritish
ko‘nikmalarini o‘z faoliyatiga tatbiq eta olish va ixtisosligi sohasidagi kitob,
maqolaga taqriz yoza bilish, boshqalar fikriga munosabat bildirish, turli
nutqiy vaziyatlarda o‘z fikrini o‘zbek tilida asosli bayon qilish ko‘nikmasiga
ega bo‘lishi lozim.
Shuningdek, o‘zbek tili fanini davlat tili sifatida puxta egallash uchun
har bir talaba o‘zbek tilining og‘zaki va yozma nutq shakllarini to‘liq
o‘zlashtirishi, uning so‘z boyligidan grammatik bilimlar asosida to‘g‘ri
foydalana bilishi, kundalik turmush va tanlangan ixtisosligiga oid mavzu-
larda o‘zbekcha erkin muloqotga kirisha olishi zarur. Shunga ko‘ra, talaba-
lar o‘zbek tili fanidan:
— umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi negizida o‘zbek
tilining fonetikasi, grammatikasi bo‘yicha egallagan bilimlarini to‘ldirishi
va rivojlantirishi;
— o‘zbek tilining so‘z boyligi, soha atamalaridan gap tuzish va uni nutq
uslublarida to‘g‘ri qo‘llashda foydalana bilishi;
— kasbiy atamalarni tushunishi, ularni mutaxassisligi mavzusidagi
muloqotda mustaqil qo‘llay olishi;
|
