|
Shamol energetikasining rivojlanish tarixiBog'liq SHAMOL ENERGETIKASINING RIVOJLANISH TARIXI T A D Q I Q O T L A R
jahon ilmiy – metodik jurnali
http://tadqiqotlar.uz/
30-son_3-to’plam_Yanvar-2024
16
shishaplastik va plastik materiallardan yasalgan parraklar qo‘llanilgan; generator
diametri katta bo‘lmagan qobiq naydan yasalgan minoraning ustiga o‘rnatilgan.
Shamol tezligi 8 m/sek bo‘lganda maksimal quvvati 100 kVt ga yetkazilgan SHEQ
1957-1968 yillar mobaynida muvaffaqiyatli ishlab bergan[7]. Erishilgan yutuqlar
sababchisi bo‘lgan ishlab chiqilgan konstruksiya hozirgi kunda ham ba’zi zamonaviy
SHEQ da qo‘llanilmoqda. Deyarli katta bo‘lmagan minoralarda o‘rnatilgan
shishaplastik parraklarning konstruksiyalari va parraklarning shikastlanish ehtimollari
darajasi, o‘rganish natijalarini katta o‘lchamli SHEQ ga tatbiq etish masalalari boshqa
davlatlarda xam olib borilmoqda. [8]. Rossiya qishloq xo‘jaligida XX asr boshlarida
har yili 30mln. tonnaga yaqin don mahsulotlarini yanchish ishlarini bajaradigan 250
ming shamol tegirmonlari bo‘lgan. Bug‘ mashinasi, so‘ngra ichki yonar motorlari va
elektr mashinalari ixtirolaridan so‘ng eski shamol tegirmonlari ishlatilmay qo‘yildi.
XX asr boshlarida rus olimi N.Ye.Jukovskiy tez yurar shamol motori nazariyasini
yaratdi va shamol energiyasidan samarali foydalanish imkoniyatini beruvchi yuqori
darajada unumdor bo‘lgan SHEQni yaratishning nazariy asoslarini taklif etdi. 1918
yilda tashkil etilgan Markaziy aerogidrodinamika instituti (MAGI)da uning
o‘quvchilari olim va muhandislar SHEQ va shamol elektr stansiyalari (SHES)ning
yangi sxemalarini va yangi konstruksiyalarini yaratildilar. Bunda shamol energetikasi
asoslarini yaratishda sovet olim va muhandislari N.V.Krasovskiy, G.X.Sabinin,
Ye.M.Fateyev, R.V.Sektorov, N.V.Vashkevich, V.V.Sidorov va boshqalar katta hissa
qo‘shdilar[9].
1937 yilda Yaltadan 32 km masofada quvvati 100 kVt bo‘lgan
zamonaviylashtirilgan SHES qurildi. Bir yilda ishlab chiqarilgan elektr energiya
miqdori 280 ming kVt*soat va foydalanish koeffitsiyenti 0,32 ni hosil qildi. Generator
va rostlovchi moslama balandligi 30 m bo‘lgan minoraning cho‘qqisiga joylashtirildi.
Shamol g‘ildiragining aylanish tezligi parrak holatini burish yordamida bajariladi[10].
Ushbu SHES zamonasining ilg‘or olim va muhandislari bo‘lgan
N.V.Krasovskiy, V.V.Utkin-Yegorov, R.V.Sektorov, G.X.Sabinin loyihalari asosida
qurildi. Minoraning tuzilishini Rossiyaning ensiklopedik bilimli muhandisi deb tan
olingan V.G.Shuxov yaratgan. SHES Ikkinchi jahon urushi davrida (1941) buzilib
ketishigacha bo‘lgan 3 yil mobaynida ishlab berdi. Shu bilan bir vaqtda (30-yillarda)
quvvati 5 MVt bo‘lgan SHESning loyihasi ustida ham ma’lum ishlar olib borildi.
Biroq, urush sababli bu ish o‘z davomini topmadi[11].
40-50 yillarda Sovet Ittifoqida SHESni qurish ishlari keng rivojlandi. Bu davrda
quvvati 0,7÷11 kVt bo‘lgan (asosan mexanik va elektr transmissiyali) TV-8, TV-5,
TV-12, VE-2 turdagi universal va maxsus shamol motorlarining 40 mingdan ortig‘i
ishlab chiqarildi va asosan qishloq xo‘jaligi tarmoqlarida ishlatildi. 60-70 yillarda
yangi turdagi nasoslar va generatorlar, pnevmatik, elektrik va boshqa turdagi
yuritmalar, takomillashgan boshqarish tizimlariga ega bo‘lgan tez yurar shamol
|
| |
