|
Shamol energetikasining rivojlanish tarixiBog'liq SHAMOL ENERGETIKASINING RIVOJLANISH TARIXI T A D Q I Q O T L A R
jahon ilmiy – metodik jurnali
http://tadqiqotlar.uz/
30-son_3-to’plam_Yanvar-2024
14
Diametri 3,7 m bo‘lgan bunday turdagi shamol elektr qurilma (SHEQ) si shamol
tezligi 6,7 m/sek bo‘lganda 120 Vt quvvatli elektr energiya ishlab chiqarish
imkoniyatiga ega va bir minutda 160 litr suvni 7 m balandlikka ko‘tarishi mumkin
bo‘lgan.
Kichik quvvatli SHES, aksariyat, ikki yoki uch parrakli qanotsimon shamol
g‘ildiragiga ega bo‘lgan va o‘zgarmas tok generatorining vali bilan reduktor orqali
ulangan bo‘ladi[2].
Ular elektr energiyasini zarxiralash maqsadida akkumulyatsiyalash tizimi,
aksariyat, akkumulator batareyalari bilan ta’minlanadilar. AQSH g‘arbining ba’zi uzoq
chekka joylarida hozirgi kunda ham suv ta’minoti tizimida ishlatib kelinmoqda.
Biroq, SHEQning ko‘pgina fermalarida XX asrning 30-yillarida
markazlashtirilgan elektr ta’minoti tomonidan siqib chiqarilgan. Nisbatan katta samara
beruvchi SHEQ dan «Smit-Putman» qurilmasining geometrik o‘lchamlari uning
quvvatiga ta’sirini o‘rganish bo‘yicha 1930 yillarda Putman o‘tkazilgan uzoq muddatli
tadqiqotlari va sinovlari shunday natija berdiki, ishlab chiqarilgan elektr energiyaning
tan narxini kamaytirish uchun SHEQ ning katta o‘lchamli bo‘lishi zarur ekan. [3].
Aerodinamika sohasining mashhur olimi Karman va firmaning ba’zi xodimlari
ishtirokida amaldagi «Central Vermont Public Servise Company» elektr tarmog‘iga
elektr energiya uzatish maqsadida katta quvvatli yangi SHEQ konstruksiyasini taklif
etdi. Ushbu qurilmani 1940 yilda «S.Morgan Smith Company» (York sh.,
Pensilvaniya) firmasi loyihalagan va ish jarayonida sinovdan o‘tkazgan. Diametri 53
m, og‘irligi 16 t va aylanish tezligi 28 ay/min bo‘lgan ikkiparrakli qanotsimon shamol
g‘ildiragiga ega bo‘lgan SHEQning quvvati 1,25 MVt ni tashkil etdi. Bir necha yil
davomida doimiy ishlashi natijasida 1945 yilning mart oyida parraklardan biri vtulkasi
yaqinida shikastlandi (sindi) [3]. Shu yerda ilgari ham shikastlanish aniqlangan edi.
Biroq, urush yillaridagi xom ashyo materiallar tanqisligi sababli shikastlanish bartaraf
etilmagan edi. Har tomonlama iqtisodiy-texnik izlanishlar shuni ko‘rsatdiki,
SHEQning shikastlanishi bartaraf etilgandan so‘ng ham, u an’anaviy elektr energiya
manbalari bilan raqobat qila olmas ekan. Shu sababli uni ishlatishda davom ettirish
maqsadga muvofiq emasligi ma’lum bo‘ldi. Birinchi va ikkinchi jahon urushlari
davrida Daniyada balandligi 24 m minoraga o‘rnatilgan to‘rt parrakli, diametri 23 m
bo‘lgan va minora asosi yonida joylashgan elektr generator bilan mexanik moslama
yordamida ulangan SHEQ lari soni birnecha mingtani tashkil etgan. Generatorning
o‘rntilgan quvvati 5÷25 kVt gacha bo‘lgan. Bu davrda ishlatilgan SHEQ lari ushbu
mamlakat iste’mol qilgan elektr energiyaning bir necha ulushini hosil qilgan, xolos.
Bunda ular ishlab chiqarayotgan elektr energiya narxi shuncha energiya hosil qilgan
dizel elektr stansiyasi sarflagan yoqilg‘ining narxiga teng bo‘lgan. Ikkinchi jahon
urushidan so‘ng daniyaliklar quvvati 12, 45 va 200 kVt bo‘lgan, energetika tizimi bilan
parallel ishlaydigan uchta eksperimental SHEQ ni ishlab chiqdilar va sinovdan
|
| |
